Metodologia - artykuł - rodzaju modalności (4).pdf - Metodologia Badań Językoznawczych - typy modalności (Grzegorczykowa) - malutka_cmelka

150 Szczegoiowe problemy semantycznego opisu zdan ijednostek leksykalnych

pokazujac charakterystyczne uzycia okreslonych typow zdan. Na koniec przedsta-

wione zostanie zjawisko modalnosci epistetnicznej i deontycznej pojawiajace sie

w obrebie wypowiedzi deklaratywnych.

VIII. Problemy modalnosci 151

z punktu widzenia nadawcy stanu rzeczy, np. Jan przyjechal, Wczoraj odbylo sie

zebranie, Rada Wydzialu rozpatrzy ten wniosek. Jak widac, asercja dotyczyc moze

stanu przysztego, ujetego przez nadawce na rowni z faktami. Asercji brak jest na-

tomiast w pozostalych typach oznajmien.

Wypowiedzi o formie konstatacji moga^ bye uzyte wtornie w funkcji nakla-

niaj^cej. Jest to ich funkeja uzyskana pragmatycznie. Wystepuj^ one np. w wielu

tekstach propagandowych, w ktorych stwierdza sie stan rzeczy postulowany. Jed-

nakze z punktu widzenia systemu jezykowego nie ma roznicy miedzy konstatacje

wypowiadan^ z dobra^ wiar^, a wiec w sytuacji, gdy nadawca rzeczywiscie jest prze-

konany, ze zachodzi komunikowany stan rzeczy, a zdaniami propagandowymi,

w ktorych na pozor stwierdzany stan rzeczy jest w istocie postulowany. Teksty tego

typu maje w odbiorcy wytworzyc przekonanie, ze komunikowany stan rzeczy jest

rzeczywisty (por. np. stalinowskie: Zit' stalo luczsze, wypowiadane w momencie

glebokiego kryzysu, czy hasla: Cafy nardd popiera partie, Kryzys zostal przezwycie-

zony itp.). Takie zdania maj<} pragmatyczn^ funkcje naklaniajac^, polegaj^cq na

wytwarzaniu w odbiorcach okreslonych przekonan i sklanianiu ich do okreslonych

dzialan. Szerzej o zdaniach postulatywnych bedzie mowa na s. 157 i n.

(2) . Hipotezy (zdania problematyczne) znosza^ asercje, nawet gdy wyrazaj^

silne przekonanie nadawcy co do prawdziwosci informacji: Jan napewno (niewqtp-

liwie, z calq pewnosciq)przyjechal. Maja^ one rame modalna; 'chce, zebys wiedziat,

ze sadz$ (jestem przekonany, przypuszczam), ze prop'. Przedmiotem informacji

nie jest wiec w nich obiektywny stan rzeczy, ale stan przekonaniowy nadawcy. Sze-

rzej o zdaniach hipotetycznych bedzie mowa w par. 4. tego rozdziatu.

(3) . Zdania postulatywne (normatywne) majcj rowniez ztozon^ strukture.

W zdaniach typu: Janek powinien zabrac sie do nauki, Nalezy pomagac stabym,

Nie wolno deptad trawnikdw itp., przedmiotem informacji jest sad oceniajacy

nadawcy (najczesciej zgodny z opinia ogolnaj o wartosci negatywnej bqdz po-

zytywnej opisywanego stanu rzeczy. Wartosc dyrektywna tych zdan, a wiec chec

wptyniecia na stuchacza, nie jest sygnalizowana wprost, jest ukryta, pozostawiona

niejako wnioskowaniu i dobrej woli odbiorcy, co widac wyraznie w porownaniu

z konstrukejami rozkazuj^cymi typu: Zabierz sie do pracy!, Nie depczcie trawni-

kdw! itp., ktore wywieraj^ presje na odbiorce.

3.2. Rozkazy. Zdania rozkazujace, czy tez szerzej wypowiedzi o funkcji dy-

rektywnej (impresywnej), stanowi^ ogromnie zroznicowan^ grupe typow wypo-

wiedzen. Jak pokazywalismy, ich istote semantycznj| stanowi chec nadawcy spra-

wienia za pomoc^ wypowiedzi, azeby odbiorca spowodowat stan rzeczy wskazany

przez skladnik propozycjonalny. Roznorodnosc typow zalezy od stopnia intensyw-

nosci presji, jak^ wywiera nadawca na odbiorce, od stosunkow miedzy nadawcy

i odbiorcq, a takze od tego, czyje dobro nadawca ma na wzgledzie.

Najwieksz^ kategorycznosci^ odznaczaj^ sie rozkazy (i odpowiednio zaka-

zy), przy ktorych przyjmuje sie jako zalozenie, ze nadawca ma prawo z^dac od

odbiorcy wykonania polecenia (znajduje sie w pozyeji nadrzednej). Struktura

3. Modalnosc intencjonalna

3.1. Oznajmienia. Podstawow^ funkcje zdan o modalnosci oznajmujacej

(deklaratywnej) jest informowanie odbiorcy o pewnym stanie rzeczy, wyrazonym

przez skladnik propozycjonalny: 'chce, zebys wiedziat, ze zachodzi stan rzeczy

nazwany przez Prop (SPA)'. Mozna wiec przyjac, ze warunki uzycia normalnego

zdania oznajmujacego s<} takie, ze nadawca wie, ze zachodzi SP, s^dzi, ze odbiorca

nie wie, i chce mowieniem spowodowac, zeby odbiorca wiedziat. S3 to warunki

modelowe, od ktorych bardzo czesto odbiegaj^ rzeczywiste wypowiedzi: mowimy,

o czym nie wiemy, mowimy o rzeczach znanych odbiorcy itp. ,\

Oprocz tej podstawowej funkcji komunikatywnej oznajmienia spetniaj^ jesz-

cze inne funkcje. Przede wszystkim nie zawsze skierowane sa^ do odbiorcy; mogq

bye sformutowaniem pewnych stwierdzen niejako na wtasny uiytek nadawcy, jako

wyraz doprecyzowania jego mysli, jako forma uksztattowania mysli. Taki status

majc} twierdzenia naukowe, a wiec np. zdanie typu: Cialo zanurzone w wodzie traci

na wadze tyle, He wazy wyparta przez nie woda itp. Mozna by uwazac, ze odbiorcy

jest tu sam nadawca, jednakze nie zachodzi tu sytuacja komunikowania samemu

sobie (zatozona wiedza nadawcy, niewiedza odbiorcy).

Nie ma tez zwyktej funkcji komunikatywnej informowania w zdaniach za-

wierajacych tzw. czasowniki performatywne, odkryte niedawno przez bada-

czy aktow mowy. Zdania typu: Obiecuje odwiedzic ciebie, Gwarantuje, ze to jest

prawdziwe zloto, Przepraszam, nie zawieraj^ informacji o obietnicy, gwarancji czy

przeproszeniu, ale stanowia akty stwarzajace stan zobowiazania, gwarancji (zo-

bowiazania, ze to, co sie powiedzialo, jest prawdq), przeproszenia. Podobnie ma

sie rzecz z innymi performatywami: Pytam, czy przyjdziesz, Rozkazuje ci wyjsc,

stwarzaja stan pytania i rozkazu, a wiec wtasciwie naleza do typu (2) i (3). W sto-

sunku do tych zdan zawieszona jest kwalifikacja prawdziwosciowa (bezsensowne

jest reagowanie na nie zwrotem: Nieprawda!). Moga^ one bye co najwyzej szczere

badz nieszczere.

Inne zdania o postaci oznajmien niepetni^ce funkcji informujacej to oprocz

eksklamacji {Jakie to piekne!), zaliczonych przez nas do typu ekspresywnego, tak-

ze zdania ekspresywno-fatyczne (np. Miales ciezkq noc, biedaku), potwierdzajace:

Dobrze, pdjdziemy do kina itp.

Wsrod oznajmien w scislym sensie mozna wyroznic trzy gtowne typy:

(1). Konstatacje, nienacechowane epistemicznie, przekazujq informacje

ze stanowiska mowiacego pewne, s<| to wiec stwierdzenia (asercje) faktycznego

Metodologia - artykuł - rodzaju modalności (4).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: