Podziały typów czynów zabronionych, strukturalna analiza znamion typu czynu zabronionego, logiczny podział znamion typu czynu zabronionego i podział przestępstw według odmiany typu czynu zabronionego .
Typ czynu zabronionego jest wzorem dla kategorii zachowań wskazującym na szereg cech (znamion), którymi to zachowanie ma się charakteryzować, aby być zgodne ze wzorcem..
W stosunku do konkretnego zachowania czyn zabroniony jest daleko posuniętą generalizacją. Typ ten wskazuje tylko na te cechy, które są istotne dla charakterystyki zachowania jako sprzecznego z normą sankcjonowaną i dla jego charakterystyki jako zachowania karalnego (cechy istotne dla karalności zachowania)
Rekonstrukcja typu czynu zabronionego następuje na podstawie przepisu części szczególnej jak i tych przepisów części ogólnej, które zawierają elementy typu zabronionego (np. art. 8, art. 9 § 3)
Funkcje typu:
Odróżniać zachowania karalne od siebie (wewnętrzna określoność czynu zabronionego
Znamiona typu czynu zabronionego- elementy (składniki) wzorca karalnego zachowania, jakim jest typ czynu zabronionego, a więc cechy, które musi posiadać zachowanie, aby być zgodnym z typem czynu zabronionego.
Wśród typów czynów zabronionych można wyróżnić
a) podział na:
1) typy zasadnicze – opisują w sposób najbardziej typowy zachowania naruszające normę sankcjonowaną
2) typy kwalifikowane – charakteryzuje się dodatkową (w stosunku do typu zasadniczego) cechę, która wpływa na wzrost bezprawia danego naruszenia normy sankcjonowanej w porównaniu z zachowaniem wyczerpującym znamiona typu zasadniczego, co uzasadnia surowszą sankcję karną
a) przestępstwo kwalifikowane przez okoliczności (przez znamiona statyczne) – zwiększenie bezprawia wynika z istnienia w chwili podjęcia zachowania realizującego znamiona czynu zabronionego okoliczności, wpływającej na zwiększony stopień bezprawia (znamię to ma charakter statyczny, np. szczególna właściwość podmiotu, działanie w szczególny sposób, w szczególnym miejscu )
b) przestępstwo kwalifikowane przez następstwo (przez znamiona dynamiczne) - zwiększenie bezprawia wynika z dalej idącego skutku powstałego w wyniku zachowania sprawcy (znamię to ma charakter dynamiczny)
3) typy uprzywilejowane – charakteryzuje się dodatkową cechą, która wpływa na zmniejszenie się bezprawia danego naruszenia normy sankcjonowanej w porównaniu z zachowaniem wyczerpującym znamiona typu zasadniczego, co uzasadnia mniejszą sankcję karną-
b) podział na:
1) typy nazwowe – typy, w których zachowani karalne jest nazwane (np. art. 279§1 k.k.)
2) typy opisowe – typy, w których zachowani karalne jest opisane (np. art. 278§1 k.k.)
3) typy nazwowo-opisowe – typy, w których nazwa zachowania karalnego jest umieszczona w kontekście opisu tego zachowania (np. 197§3 k.k.)
c) podział na:
1) typy kazuistyczne – zawierają rozbudowany opis znamion wskazujących sposób naruszenia normy sankcjonowanej, skupiają się na opisaniu sposobu naruszenia dobra
2) typy syntetyczne – zawierają opis znamion skupiający się na opisaniu skutku przestępnego bez wskazania sposobu naruszenia dobra prawnego
typy niedookreślone – typy, których opis znamion jest na tyle nieprecyzyjny, że wymaga uzupełnienia przez ocenę stosującego przepis
Podział na typy kazuistyczne i syntetyczne ma charakter stopniowalny.
d) podział na:
1) typy otwarte – opis czynu wymaga uzupełnienia przez cechy, które nie są opisane w ustawie karnej
2) typy zamknięte – opis czynu zabronionego nie wymaga odwołania się do cech, które nie są opisane w ustawie karnej
e) podział na:
1) typ zupełny – to typ, który w swojej treści nie odsyła do innych przepisów karnych lub należących do innych dziedzin prawa celem sprecyzowani znamion
2) typ niezupełny - to typ, który w swojej treści odsyła do innych przepisów karnych lub należących do innych dziedzin prawa celem sprecyzowani znamion (np. 152§1 k.k.)
typ blankietowy – to typ w którym przepis karny zawiera jedynie bardzo ogólny opis czynu sprzecznego z normą sankcjonowaną, odsyłając do innych przepisów w których opis ten jest do precyzowany
Podziały przestępstw według:
a) kryterium wagi czynu:
1) zbrodnia - czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą.
2) występek - czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.
Przestępstwa to zbrodnie i występki.
Wykroczenie to czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 złotych lub nagany (art. 1§1 kw).
b) kryterium podmiotu czynu zabronionego:
1) przestępstwo powszechne – przestępstwo, którego sprawcą może być każdy człowiek; brak jest tuż bliższego sprecyzowania cech jakie dla poniesienia odpowiedzialności karnej musi posiadać podmiot czynu zabronionego
2) przestępstwo indywidualne – przestępstwo, w którym posiadanie przez sprawcę określonej cechy przewidzianej przez ustawę stanowi znamię typu czynu decydujące o karalności (lub surowszej, względnie łagodniejszej karalności) danego zachowania
a) przestępstwo indywidualne właściwe – przestępstwo typu podstawowego, za które karalność jest uzależniona od posiadania przez sprawcę cechy przewidzianej przez ustawę
b) przestępstwo indywidualne niewłaściwe – przestępstwo typu zmodyfikowanego (kwalifikowanego albo uprzywilejowanego), przy którym wyższa (niższa) karalność jest uzależniona od posiadania przez sprawcę cechy przewidzianej przez ustawę
c)
intarneus – osoba, która posiada kwalifikacje, aby być sprawcą przestępstwa indywidualnego
ekstraneus – osoba, która takich kwalifikacji nie posiada
d) kryterium sposobu ataku dobra prawnego:
1) przestępstwo naruszenia dobra prawnego – charakteryzuje się zlekceważeniem wartości, którego dobro prawne jest nośnikiem (przy przestępstwach formalnych będących przestępstwami naruszenia dobra prawnego naruszenie dobra nie musi się łączyć ze skutkiem rozumianym jako wystąpienie zmiany w świecie zewnętrznym, a ogranicza się jedynie do podjęcia przez sprawcę zakazanego zachowania lub do nie podjęcia zachowania nakazanego)
2) przestępstwo narażenia dobra prawnego na niebezpieczeństwo – charakteryzuje się co najmniej możliwością wystąpienia stanu niebezpieczeństwa dla dobra prawnego, czyli odrywającego się czasowo i miejscowo od czynu układu sytuacyjnego charakteryzującego się znacznym prawdopodobieństwem przerodzenia się naruszenie dobra
Przestępstwa narażenia dobra prawnego na niebezpieczeństwo można podzielić według:
a) kryterium odwołującego się do stopnia zagrożenia dla dobra prawnego
1) przestępstwo konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo – dla realizacji znamion danego typu musi wystąpić konkretna sytuacja niebezpieczeństwa, charakteryzująca się tym, że do wystąpienia skutku w postaci naruszenia dobra, który może ale nie musi wystąpić, nie jest już potrzebne zachowanie sprawcy, ale wystąpienie okoliczności zewnętrznych od niego niezależnych; przestępstwa konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo są zawsze przestępstwami skutkowymi, skutkiem jest tu wystąpienie sytuacji konkretnego niebezpieczeństwa dla dobra prawem chronionego
2) przestępstwo abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo – dla realizacji znamion danego typu wystarczy podjęcie określonego, jako znamię czynnościowe, zachowania sprawcy, które potencjalnie pociąga za sobą niebezpieczeństwo dla dobra prawnego; przestępstwa abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo są zawsze przestępstwami formalnymi
b) kryterium ilościowe
1) przestępstwo indywidualnego narażenia na niebezpieczeństwo – stanowiące znamię typu niebezpieczeństwo musi mieć charakter niebezpieczeństwa dla jednej lub kilku osób
2) przestępstwo powszechnego narażenia na niebezpieczeństwo – stanowiące znamię typu niebezpieczeństwo musi mieć charakter niebezpieczeństwa dla znacznej liczby osób lub dla mienia o znacznych rozmiarach; w orzecznictwie przyjmuje się, że sprowadzenie zagrożenia dla 6 osób stanowi sprowadzenie niebezpieczeństwa powszechnego
e) kryterium wystąpienia skutku:
1) przestępstwo materialne (skutkowe) – typ czynu zabronionego do którego realizacji znamion konieczne jest zmiana w świecie zewnętrznym, oderwana czasowo i miejscowo od samego zachowania
2) przestępstwo formalne (bezskutkowe) – typ czynu zabronionego do którego realizacji znamion wystarczy samo zachowanie, a ewentualny skutek, które to zachowanie za sobą pociąga nie jest z punktu widzenia realizacji znamion istotny
skutek: zmiana w świecie zewnętrznym oderwana czasowo i miejscowo od samego zachowania; odróżnić od tzw. zobiektywizowanego czynu (zeznanie nie jest skutkiem zeznawania)
tzw, test usiłowania: czy jeżeli zakończono czynność można jeszcze uwolnić się od odpowiedzialności poprzez zapobieżenie skutkowi, czy też ma już miejsce dokonanie przestępstwa
f) kryterium stosunku psychicznego sprawcy do czynu
1) przestępstwo umyślne - sprawca ma zamiar popełnienia czynu, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.
2) przestępstwo nieumyślne - sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.
3) przestępstwo umyślno-nieumyślne – sprawca popełnia umyślny czyn zabroniony, którego następstwem jest skutek, który sprawca przewidywał albo mógł przewidzieć.
4) przestępstwo nieumyślno-nieumyślne - sprawca popełnia nieumyślny czyn zabroniony, którego następstwem jest skutek, który to sprawca przewidywał albo mógł przewidzieć.
Przestępstwo umyślno-nieumyślne lub przestępstwo nieumyślno-nieumyślne może wystąpić z uwagi na konstrukcję typu kwalifikowanego przez następstwo (kwalifikowanego przez znamiona dynamiczne) z art. 9§3 k.k. albo ze względu na wystąpienie zbiegu przepisów ustawy.
g) kryterium formy czynności wykonawczej
zachowanie człowieka jest zawsze formą aktywności, aktywność ta charakteryzuje się występowaniem pewnych cech (elementy pozytywne) jak i wielką liczbą elementów negatywnych tzn. takich które w danym zachowaniu nie występują, zarówno wskazanie na elementy pozytywne jak i na elementy negatywne stanowi charakterystykę zachowania, z punktu widzenia dobra leżącego u podstaw wprowadzenia normy sankcjonowanej może być ważne, że dane zachowanie posiada, lub nie jakieś cechy. W pierwszym przypadku ustawodawca nakazuje aby zachowanie posiadało daną cechę, w drugim aby jej nie posiadało. Przykład:
· dla ochrony zdrowia i życia konkretnej osoby, ważne jest aby w sytuacji, w której było ono zagrożone inne osoby znajdujące się w pobliżu udzieliły pomocy, zachowanie ma się charakteryzować wystąpieniem pewnej cechy dodatniej, brak tej cechy może być penalizowany przez ustawodawcę, wtedy dla realizacji znamion typu czynu zabronionego, przewidującego karalność takiego zachowania konieczne jest aby zachowanie podlegające ocenie charakteryzowało się brakiem pewnej cechy , pewnego elementu, zaniechaniem pewnego działania
· dla ochrony życia i zdrowia osoby ważne jest aby w zachowaniu nie wystąpiły pewne cechy, tj. aby nie podejmowano zachowań mogących narazić na niebezpieczeństwo lub naruszyć to dobro chronione prawem; podjęcie tych zachowań może być penalizowane przez ustawodawcę, dla realizacji znamion tego czynu zabronionego konieczne może być wtedy stwierdzenie wystąpienia pewnych elementów, - mamy przestępstwo z działania
o tym czy mamy do czynienia z przestępstwem z działania czy z zaniechania decyduje znamię czasownikowe
1) przestępstwo z działania – sprzeczność zachowania z normą sankcjonowaną wynika z wystąpienia cechy zakazanej przez tę normę, tj. podjęcia działania w sytuacji, gdy wymagane było powstrzymanie się od niego
2) przestępstwo z zaniechania - sprzeczność zachowania z normą sankcjonowaną wynika z nie wystąpienia cechy nakazanej przez tę normę, tj. nie podjęcia działania w sytuacji, gdy jego podjęcie było wymagane
3) przestępstwo z działania lub z zaniechania – gdy realizacja znamion typu może mieć formę zarówno podjęcia zakazanego zachowania jak i nie podjęcia nakazanego zachowania
h) kryterium trybu ścigania przestępstwa, czyli sposobu zainicjowania postępowania karnego
1) przestępstwo ścigane oskarżenia publicznego (z urzędu)
a) przestępstwo ścigane bezwarunkowo
b) przestępstwo ścigane warunkowo:
- na wniosek – do podjęcia ścigania konieczny jest wniosek pokrzywdzonego, złożenie wniosku powoduje, że postępowanie toczy się następnie z urzędu (art. 12 k.p.k.)
- po uzyskaniu zgody właściwego organu (art. 13 k.p.k.) (przede wszystkim przypadki uchylenia immunitetu)
2) przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego
Strukturalna analiza znamion wskazuje, jakie elementy muszą a jakie elementy mogą stanowić opis czynu zabronionego.
Struktura opisu czynu zabronionego pod groźbą kary składa się z:
a) znamion konstytutywnych dla samego naruszenia normy sankcjonowanej – znamiona te nie muszą być zawsze wprost wyrażone w przepisie ustawy karnej
b) znamiona będące przesłanką karalności czynu naruszającego normę sankcjonowaną – zawsze muszą być określone w ustawie karnej
c) znamiona dające podstawę różnicowania karalności naruszenia tej samej normy sankcjonowanej - zawsze muszą być określone w ustawie karnej, jeśli zróżnicowana karalność tej samej normy sankcjonowanej
Znamiona obligatoryjne typu czynu zabronionego:
1) określenie podmiotu, który może być sprawcą czynu zabronionego,
2) określenie czynności wykonawczej (czyli zachowania sprawcy albo skutku przestępnego
3) strony podmiotowej (czyli nastawienia psychicznego sprawcy do swojego zachowania lub wywołanego skutku
4) wskazanie dobra prawnego będącego przedmiotem ochrony oraz
5) reguły postępowania z tym dobrem
Znamiona z punktów 4 i 5 to znamiona konstytutywne dla samego naruszenia normy sankcjonowanej, które nie muszą być wprost ujęte w przepisie ustawy karnej.
Znamiona fakultatywne typu czynu zabronionego:
1) określenie przedmiotu czynności wykonawczej
2) okoliczności modalizujące czyn (miejsce, czas, sytuacja)
3) określenie sposobu dokonania czynu (np. przy użyciu broni), szczególny motyw (np. zasługujący na szczególne potępienie)
1) znamiona potoczne – znamiona wyrażone w ustawie w znaczeniu języka potocznego
2)...
dulkwic