Topos- to miejsce, punkt widzenia, przesłanka do argumentacji, zasada. Jest szerszy od reguł wnioskowań, rzadko ma charakter konkluzywny, może być jedynie bardziej lub mniej poprawny. Skutkiem kumulatywnego działania wielu toposów jest efekt argumentacyjny.
Nie ma ścisłych reguł zastosowania toposów.
Mogą być od nich wyjątki
Toposy dzielimy na:
A) wspólne ( mają charakter mieszany, występują w różnych typach dyskursu);
- powołanie się na analogię = topos analogii;
- powołanie się na ogólnie znane prawidła logiczne;
- powołanie się na autorytet;
- powołanie się na zasadę sprawiedliwości = topos ze sprawiedliwości;
B) specjalne ( są charakterystyczne tylko dla pewnych dziedzin dyskursu).
TOPOSY PRAWNICZE!
1) argumentum a simile - wnioskowanie z podobieństwa lub analogii; występuje w formie:
- analogia legis – analogia z ustawy; jej podstawą zawsze jest konkretny przepis prawny, który musi być wskazany we wnioskowaniu organu stosującego prawo; polega na tym że w przypadku występowania luki ( a więc braku uregulowania faktu (sytuacji) w prawie) sięgamy do takich przepisów, które regulują sytuacje będące pod istotnym względem podobne (podobieństwo fizyczne, podobny cel) do tego faktu (sytuacji), który nie jest unormowany (a więc uzupełniamy lukę opierając się na normach najbliższych treściowo) i wiążemy z tym nieuregulowanym faktem (sytuacją) podobne lub takie same konsekwencje prawne, jak z faktem będącym bezpośrednio uregulowanym przez przepisy prawne.
[ luka – unormowana sytuacja podobna – konsekwencje];
- analogia iuris - analogia z prawa; jej podstawą są bardzo ogólnie określone zasady czy idee, na których opiera się prawo, zatem daną kwestię rozwiązujemy przez odwołanie się do podobnych uregulowań w całym systemie prawa ( w oparciu o ducha systemu);
Analogie można stosować w odniesieniu do przepisów, które przyznają obywatelom uprawnienia i korzyści (prawo cywilne i podobne gałęzie).
Analogia jest niedopuszczalna w odniesieniu do przepisów, które nakładają na obywateli obowiązki ( prawo karne – zgodnie z zasadą:
· nullum crimen sine lege ( nie ma przestępstwa bez prawa )
· nulla poena sine lege ( nie ma kary bez prawa)
prawo podatkowe – zgodnie z zasadą:
· nullum tributum sine lege ( żadnego podatku bez ustawy) )
2) argumentum a contrario - wnioskowanie z przeciwieństwa np. „osobie będącej właścicielem rzeczy przysługuje ochrona jego własności” to w wyniku rozumowania z przeciwieństwa wnioskujemy że osobie nie będącej właścicielem nie przysługuje taka ochrona; argumentum a contario działa, gdy udowodni się drugą stronę; to odwrócone wnioskowania z analogii wnioskowanie przebiega według schematu: jeżeli norma prawna wiąże z faktem F konsekwencje prawne K a dany fakt (L) nie jest identyczny z faktem F wówczas nie wolno zastosowa do faktu L konsekwencji K, nawet gdyby fakt L był pod istotnym względem podobny do faktu F.
Argumentum a contrario może być podstawą wnioskowań w prawie kornym, podatkowym i w podobnych gałęziach prawa.
3) argumntum a fortiori : wnioskowanie przebiegające w oparciu o zwrot „tym bardziej” , występujące w dwóch odmianach:
- argumentum a maiori ad minus – wnioskowanie z większego na mniejsze; przyjmuje strukturę: „Komu wolno jest więcej, temu tym bardziej wolno jest mniej” np. jeżeli można kogoś pozbawić praw wyborczych to tym bardziej można je ograniczyć;
- argumentum a minori ad maius – z mniejszego na większe; przyjmuje strukturę „Jeżeli zakazane jest mniej to tym bardziej zakazane jest więcej np. jeżeli zakazane jest deptanie trawników, to tym bardziej zakazane jest łamanie krzewów i drzew.
4) wnioskowanie z celu na środki - czyli – jeżeli dozwolony jest cel, to muszą być również dozwolone środki, którymi dąży się osiągnięcia tego celu, o ile środki te mieszczą się w granicach rozsądku.
Np. nakaz zawarty w
art. 164 & 1 k.k. „ kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia (...) nie udziela pomocy (...) podlega karze...’
– aby spełnić ten nakaz jego adresat musi niejednokrotnie zniszczyć czyjeś dobro, dlatego w
art. 142 & 1 k.c. stwierdza się: „właściciel nie może sprzeciwi się użyciu, a nawet uszkodzeniu lub zniszczeniu rzeczy przez inną osobę, jeżeli to jest konieczne do odwrócenia niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio dobrom osobistym tej osobie.”
5) Argumentu a coherentia – każdą argumentacje można zakwestionować przez wskazanie, iż prowadzi ona do sprzeczności. (Jest to podstawowy warunek racjonalności każdej argumentacji).
6) De minimis non curat praetor- argument, który usprawiedliwia odmowę wszczęcia jakiego postępowania ze względu na błahość sprawy.
7) Ne ultra petita partium –sądy i inne organy stosujące prawo są związane żądaniami stron, a więc zasadniczo nie mogą orzekać ponad te żądania. Istnieją jednak wyjątki od tej reguły.
8) Res iudicata pro veritate habetur – rzecz osądzona powinna być uważana za prawdziwą. Rzecz osądzona ma pierwszeństwo przed prawdą. Istnieją jednak możliwość kwestionowania orzeczeń sądowych – w postępowaniu cywilnym funkcję taką pełni wznowienie postępowania, a w postępowaniu karnym kasacja i wznowienie postępowania.
9) Nemo plus iuris transfere potest quam ipse habet – nikt nie może przenieść więcej prawa niż sam posiada.
10) Impossibilium nulla obligatio est – świadczenia i obowiązki, które nakłada na nas prawo muszą być możliwe do spełnienia. Świadczenia niemożliwe nie wiążą nas, nie jestem do nich zobowiązani.
11)Favor legitimatis – prawo sprzyja temu, co legalne. Nie można więc czynić zarzutu z tego powodu, że ktoś działał zgodnie z przepisem prawa.
12) Ex iniuria ius non oritur – z działań bezprawnych nie może powstać prawo.
13) Ignorantia iuris nocet, non excusta – nieznajomość prawa szkodzi i nie stanowi usprawiedliwienia, gdyż. wychodzi się z założenia, że znajomość prawa jest powszechna. Nie można powołać się na nieznajomość prawa jako okoliczność wyłączającą lub ograniczającą odpowiedzialność prawną. Odchodzi się jednak od sztywnego stosowania tej zasady ze względu na komplikacją systemu prawa oraz nowość szczegółowych uregulowań, ponieważ nawet dla sądu pewne przepisy nie są znane lub niezrozumiałe np. prawo jądrowe.
14) Iura scripta vigilantibus – ustawy napisano dla ludzi, którzy wykazują się należytą starannością, zatem niedbalstwo i lekkomyślność nie może stanowi okoliczności łagodzącej.
15) Nemo iudex in causa sua – nikt nie może być sędziom we własnej. Jest to elementarny warunek bezstronności organu rozstrzygającego sprawę.
16) Audiatur et altera pars – wysłuchaj również druga stronę (elementarna zasada sporu prawnego).Nie ma prawdy absolutnej. W postępowaniu przed organami stosującymi prawo każdy z uczestników musi mieć zagwarantowane prawo do przedstawienia swojego stanowiska prawnego, faktów i dowodów, które je wspierają oraz do polemiki ze stanowiskiem przeciwników w kwestiach prawnych i faktycznych.
17) Preasumptio boni viri – w prawie domniemuje się zawsze dobrą, a nie złą wiarę. Jeżeli ktoś co uczynił, uczynił to w dobrej wierze. Domniemanie dobrej wiary ma charakter uniwersalny. Dowodu wymaga przyjęcie, że ktoś był w złej wierze. W prawie karnym oskarżonego uważa się tak długo za niewinnego, dopóki nie zostanie mu udowodniona wina – domniemanie niewinności oskarżonego.
18) In dubio pro reo – wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść strony nie obciążonej ciężarem dowodu. W związku z tym w przypadku procesu karnego oznacza to, iż wątpliwości rozstrzyga się na rzecz oskarżonego, w prawie karnym odpowiednikiem tej zasady jest reguła – in dubio pro tributario (w razie wątpliwości na rzecz podatnika)
19) In dubio pro libertate- w razie wątpliwości na korzyść wolności. Jeżeli pojawia się wątpliwość czy dany czyn jest dozwolony czy też nie, należy przyjąć, że jest dozwolony. Z zasady tej wynika też reguła o dopuszczalności wykładni rozszerzającej w stosunku do przepisów zezwalających i przyznających uprawnienia. Inna interpretacja tej reguły mówi, że w przypadku kolizji praw indywidualnych z dobrami kolektywnymi, pierwszeństwo mają prawa indywidualne.
20) Lex iniusta nen est lex – prawo niesłuszne nie jest prawem , a właściwie lex iniustissima non est lex – prawo rażąco nie słuszne nie jest prawem, ponieważ sam fakt niezgodności normy prawnej z normą moralną nie powoduje utraty mocy obowiązywania tej pierwszej.
21) Dura lex sed lex – surowe (twarde) prawo, ale jednak prawo. Zasada prawnicza wyrażająca absolutną supremacją norm prawa, z godnie z którą należy bezwzględnie stosować się do prawa.
22) Lex retro non agit – prawo nie działa wstecz. Zakaz nadawania przepisom prawnym mocy retroaktywnej. Nie wolno jest stosować przepisów prawnych do kwalifikacji zdarzeń, które miały miejsce zanim te przepisy weszły w życie.
Nie ma żadnych przeszkód, by nadawać moc wsteczną przepisom, które poprawiają sytuacją prawną obywateli np. ulgi, świadczenia.
22) Pacta sunt servanda- umów należy dotrzymywać. Jeżeli dobrowolnie zawiera się je należy się z nich wywiązywać.
23) Superfices solo cedit- co znajduje się na powierzchni przypada gruntowi tj. budynki, rośliny są trwale związane z budynkiem.
24) Reguły instrumentalnego zakazu i nakazu- zgodnie z regułą instrumentalnego zakazu jeżeli istnieje określona norma , to zakazane jest czynienie tego wszystkiego, co przyczynowo wykluczałby realizację tej normy.
Zgodnie z regułą instrumentalnego nakazu jeżeli obowiązuje określona norma, to tym samym nakazane jest nakazane czynienie tego wszystkiego, co jest przyczynowo konieczne do realizacji tej normy.
25) Zasada proporcjonalności- środki naszych działań muszą być dostosowane do celów, które przy ich pomocy staramy się zrealizować. Ważnym obszarem zastosowania zasady proporcjonalności jest prawo konstytucyjne – każdy normodawca wprowadzający regulacje dotyczące praw i wolności obywatelskich powinien w szczególności rozważyć trzy kwestie: czy regulacja jest celowa, konieczna i czy wprowadzone ograniczenia nie są nadmierne.
26) Zakaz nadużywania prawa- „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego.”
27) Zasada prawa do sądu –w każdym wypadku osoba, która poniosła uszczerbek na majątku lub zdrowiu może dochodzić swych roszczeń przed niezawisłym sadem. Jest to uprawnienie.
28) Zasada niezawisłości sądu- sędziowie podlegają tylko konstytucji i ustawom. Jeżeli więc akt podustawowy jest sprzeczny z ustawą, to sąd może odmówi jego zastosowania. Po za tym sędzia nie może zostać związany żadnymi dyrektywami administracyjnymi lub politycznymi, jest nieusuwalny z urzędu, posiada immunitet sędziowski (gwarancje niezawisłości)
29) Zasada równowagi stron- nikt nie może być przez prawo faworyzowany.
Że
ą ą
karolinka2523