Metody nauczania.doc

Metody teoretyczne – podające – źródłem nauczania treści jest wiedza w swoim układzie systematycznym.

Metody laboratoryjne – poszukujące – źródłem nauczania są właściwości samych czynności uczenia się.

System metod nauczania składa się z 2 układów sposobów nauczania:

1.       metody wprowadzania i opracowywania nowych treści – układ dostosowany do zasady wiązania poznawania treści nauczania z rozwojem procesów i funkcji myślenia u ucznia; są to metody:

·         stykania uczniów z nową wiedzą;

·         opracowywania nowej wiedzy (mają głównie charakter poszukujący);

2.       metody utrwalania wiadomości i formowania umiejętności operowania nowymi treściami – układ dostosowany do potrzeb łączenia teorii z praktyką; są to metody:

·         formowania umiejętności i sprawności w zakresie operowania nową wiedzą;

·         utrwalania wiadomości, umiejętności i sprawności.

3.       pomocnicze metody nauczania, np. pokaz.

Zakresy tych układów krzyżują się wzajemnie.

Postawa twórcza znajduje swój wyraz w uczeniu problemowym, na które składają się następujące elementy:

·         dostrzeganie problemu,

·         sformułowanie go,

·         wytwarzanie pomysłów jego rozwiązania,

·         ocena pomysłów rozwiązania,

·         wytwarzanie pomysłów sprawdzania,

·         ocena pomysłów sprawdzania,

·         sprawdzanie,

·         uświadomienie sobie wyników odkrycia i metody sprawdzania.

Pomoce naukowe – okazy, modele, obrazy, schematy, ilustracje znakowe, przyrządy, środki słowne.

Metody stykania ucznia z nową wiedzą teoretyczną:

1.       opowiadanie – słowne przedstawienie jakiegoś zdarzenia; wprowadza ucznia w świat obiektywnych zjawisk i działań, wpływa na jego emocje i ożywia przedstawiane treści;

·         treść musi być prawdziwa, zgodna z rzeczywistością;

·         temat musi być zgodny z programem nauczania;

·         dobór treści musi być taki, aby opowiadanie przedstawiało i uwypuklało zdarzenia charakterystyczne, zjawiska typowe i procesy poznawczo znaczące;

·         powinno mieć logiczną konstrukcję (układ treści o jasnej i przejrzystej strukturze; zjawiska i procesy składające się na opowiadane zdarzenie – usystematyzowane w czasie i przestrzeni, ułożone w porządku przyczynowym);

·         sposób opowiadania – żywy, utrzymany w tempie odpowiadającym rytmowi akcji zdarzenia i możliwościom percepcyjnym ucznia, obrazowy

·         odpowiednia forma literacka;

·         język poprawny, piękny, ale przede wszystkim prosty.

2.       opis – słowne przedstawienie uczniowi części i właściwości przedmiotów lub zjawisk oraz związków i stosunków między nimi; celem jest przekazanie informacji o danym obiekcie wraz z objaśnieniem jego właściwości;

a.       opis funkcjonalny – dostarcza wiedzy o funkcyjnych zależnościach między elementami opisywanych przedmiotów;

b.       opis jakościowy – informuje o stosunkach logicznych między elementami opisywanej klasy przedmiotów;

c.       opis idiograficzny – wyróżnia indywidua wg swoistych cech, dostarcza wiedzy o strukturalnych związkach opisywanego indywiduum z grupą, do której należy, pozwala zrozumieć dane zjawisko przez poznanie praw strukturalnych rządzących zbiorem zjawisk o tym samym charakterze;

d.       cechy:

·         musi rozpoczynać się od ogólnego przedstawienia przedmiotu; może być to wsparte pokazem;

·         musi zawierać analizę opisywanego przedmiotu (materialną, czyli rozłożeniem konkretnego przedmiotu lub konkretnego wyobrażenia obiektu na równie konkretne elementy realne czy też obrazowe, lub logiczną, polegającą na tym, że w pewnej całości – konkretnej bądź abstrakcyjnej – wyróżniamy ich części, tj. cechy pojęciowe);

·         analiza musi być odpowiednio stopniowana;

·         następnie musi nastąpić synteza – połączenie rozłączonych części w całość (materialną lub logiczną);

·         syntezy muszą być tworzone stopniowo.

3.       wykład – polega na podaniu grupie słuchaczy wiedzy w jej naukowej postaci;

a.       wykład pełny – przekazywane wiadomości są tak dobrany, że wyczerpują w całości treści objęte określonym tematem;

b.       wykład niepełny – nie przedstawia w swoim zakresie wszystkich informacji objętych danym tematem tylko metodą wykładu (część wiadomości jest przekazywana innymi metodami); 2 odmiany: wykład wprowadzający (podaje tylko takie wiadomości, które są potrzebne jako niezbędne wprowadzenie do tematu) i wykład przedstawiający rezultaty przeprowadzonych przez ucznia badań i poszukiwań;

c.       cechy:

·         treści dobrane tak, by przekazywane w nich informacje wyczerpywały możliwie całość wiedzy z danego zakresu;

·         układ treści tworzy porządek logiczny – linearny (liniowy) lub hierarchiczno-strukturalny;

·         wykładający posługuje się terminami i symbolami właściwymi danej nauce; nowe dla ucznia nazwy i wyrażenia muszą być wyjaśnione możliwie najdokładniej;

·         jasność wypowiedzi;

·         język rzeczowy przy intelektualnym wyrażaniu treści myśli;

·         język emocjonalny przy wyzwalaniu w słuchaczach uczuć;

·         lekki, literacko opracowany styl mowy (ideał).

4.       praca z książką – istotą tej metody jest zyskiwanie przez ucznia nowych wiadomości z podręczników i innych źródeł pisanych;

a.       czytanie z objaśnieniami – reprodukcja treści i samodzielne ustosunkowanie się do przeczytanego tekstu;

·         odbywa się pod kierunkiem nauczyciela w szkole;

·         n-l wyjaśnia nowe zwroty, pojęcia itp.;

·         pytaniami i poleceniami n-l zwraca uwagę na główne myśli, główną ideę itp.;

b.       czytanie samodzielne – zmierza do reprodukcji treści i samodzielnego ustosunkowania się do przeczytanego tekstu przy zastosowaniu innej techniki czytania i innych, wyższych wymagań w zakresie percepcji treści niż czytanie z objaśnieniami;

c.       studiowanie książki – studiowanie tekstów naukowych i utworów literackich; celem reproduktywnego studiowania jest adekwatna rekonstrukcja myśli zapisanych w tekstach i pełne rozumienie ich treści;

·         studiowanie tekstu naukowego:

·         I stadium – podział całości na części (logiczne rozczłonkowanie) i czytanie każdej z wyodrębnionych części osobno:

o        opracowanie leksykalnej strony teksów (korzystanie ze słowników, encyklopedii; poznawanie sensu i treści z podanych w tekście definicji i kontekstów);

o        odkrywanie konstrukcji poszczególnych części, porównywanie ich ze sobą, odróżnianie myśli głównej od tego, co uboczne; wykrycie naczelnej idei dzieła i określenie głównych metod jej badania;

o        ustalanie wzajemnych związków tez i pojęć ze sobą; stwarzanie w ten sposób obrazu całości;

o        ujęcie reprodukcji w postaci streszczenia, planu, schematu lub grafu;

·         II stadium – krytyczne ustosunkowanie się do przeczytanego dzieła:

o        naświetlenie i ocena tekstu z różnych punktów widzenia;

o        weryfikacja prawdziwości tez i poprawności dowodów w rozprawie;

o        ocena wewnętrznej spójności tekstu, jego poszczególnych części;

o        ocena ważności problemów i ich rozwiązania (ocenienie, czy problem jest nowy, czy jego rozwiązanie jest oryginalne, na czym polega odmienność tego rozwiązania w stosunku do innych kierunków badań);

o        ocena języka rozprawy (badanie, czy jest to język naukowy i jasny, rzeczowy czy emocjonalny itp.)

·         reprodukcja treści utworu literackiego i krytyka jego treści:

o        przeczytanie całości utworu w sposób „ekstensywny”; na podstawie ogólnej znajomości treści – podzielenie go na części, które należy przeczytać „intensywnie”;

o        zwracanie uwagi podczas studiowania na nieznane i rzadkie wyrażenia, nazwiska i imiona bohaterów, na zdarzenia i zjawiska przedstawione w poszczególnych częściach;

o        ujęcie całości akcji łącznie z jej główną myślą na podstawie przeczytanych „intensywnie” części;

o        analiza treści (zwł. akcji), konstrukcji (budowanie planu całości, badając kolizje zdarzeń, wzrastanie napięć, momenty kryzysu, rozwiązanie akcji), języka (stylu, słownictwa, zwrotów retorycznych, poetyckich, figur literackich, budowy zdań; określanie ogólnego charakteru języka), elementów psychologicznych (ogólnego nastroju dzieła, przeżyć bohaterów i ich osobowości oraz oddziaływania akcji i utworu jako całości na czytelnika) itp.;

o        krytyczne ustosunkowanie się do dzieła – analiza wewnętrznej logiki utworu, ocena wartości ogólnej idei dzieła oraz jego charakteru literackiego (rodzaju, gatunku, przynależności do epoki; porównywanie dzieła do innych dzieł tego samego autora).

Metody stykania ucznia z nową wiedzą praktyczną:

1.       obserwacja – dokładne śledzenie przebiegu zjawisk lub wyglądu przedmiotu w warunkach naturalnych celem osiągnięcia określonych zamierzeń poznawczych (uzyskania wiadomości o zjawiskach lub przedmiotach stanowiących obiekt poznania; wykrycia związków i stosunków między zjawiskami lub częściami poznawanych przedmiotów; ujęcia faktów i związków pomiędzy nimi w całość zjawiska lub przedmiotu w odpowiednich sformułowaniach słownych);

a.       przygotowanie obserwacji:

·         przygotowanie uczniów do obserwacji (podanie szczegółowych uwag; informacje, co będzie przedmiotem obserwacji, gdzie i kiedy ona nastąpi, jak należy zachować się w czasie jej prowadzenia itp.);

·         przypomnienie znanych już wiadomości o zjawisku lub przedmiocie badanym;

·         wskazanie głównych zagadnień, które obserwacja ma rozwiązać (podanie celu obserwacji);

·         zwrócenie uwagi na najistotniejsze i charakterystyczne strony i momenty przedmiotów i procesów, które uczeń ma spostrzec w trakcie prowadzenia obserwacji;

b.       przeprowadzenie obserwacji:

·         pobudzanie uwagi uczniów;

·         zwracanie uwagi na wzajemną zależność elementów i na ich stosunek do siebie;

·         można wykonać z uczniami rysunek obserwowanego przedmiotu;

c.       omówienie wyników obserwacji:

·         zebranie wyników obserwacji – opis obserwowanego obiektu i sformułowanie odpowiedniego uogólnienia;

Obserwacja może być też wykonywana samodzielnie przez uczniów (każdy osobno) i na lekcji omawiane są wyniki jednostkowych prac lub też może być ona przeprowadzana zespołowo (np. przy pokazie lub na wycieczce).

2.       eksperyment – jego istotą jest wywoływanie interesującego nas zjawiska niezależnie od naturalnych warunków jego występowania; celem jest uzyskanie wiedzy o rzeczywistości, a więc o prawach naukowych oraz myślowe ujęcie tych praw w izolacji od reszty prawidłowości[1];

a.       metody eksperymentowania:

·         metoda zgodności;

·         metoda różnicy;

·         metoda zmian towarzyszących;

b.       odmiany eksperymentu szkolnego:

·         badawczy – uczeń droga stosowania go rozwiązuje pewne nowe dla siebie zagadnienie dążąc do rozszerzenia swoich własnych wiadomości; n-l musi przygotować instrukcję, w której:

o        podaje cel i zadania eksperymentu,

o        określa wiadomości, jakie trzeba przygotować oraz lekturę, z jakiej należy korzystac przy jego przeprowadzeniu,

o        podaje wykaz potrzebnych materiałów, w jakie mają zaopatrzyć się uczniowie,

o        wymienia przyrządy, które są potrzebne do przeprowadzenia eksperymentu; poucza, jak się nimi posługiwać,

o        opisuje główne etapy badania (pozostawiając przy tym miejsce dla samodzielnego myślenia uczniów),

o        wskazuje na środki ostrożności, jakie należy zachować podczas przeprowadzaniu eksperymentu,

o        informuje, co w czasie wykonywania eksperymentu trzeba zapisać, jakie wykonać rysunki, jak sporządzić sprawozdanie itp.,

o        poucza, co zrobić z przyrządami i materiałami po przeprowadzeniu eksperymentu, jak uporządkować salę itp.;

·         sprawdzający – jego głównym celem jest sprawdzenie działania i funkcjonowania praw naukowych w produkcji i nauce; metoda ta pozwala uczniom dokładniej zrozumieć daną zasadę;

o        punktem wyjścia jest sytuacja empiryczna – taka, w której dzięki zestawowi specjalnych pomocy naukowych mogłoby wystąpić działanie praw nauki, na jakich opierają się zasady techniki stanowiące cel i treść lekcji;

·         produkcyjny – polega na zastosowaniu przez ucznia pewnej zasady technicznej opartej na poznanych już prawach w konkretnym rodzaju wytwórczości, aby przez to uzyskać określony produkt; pozwala na poznanie wartości i praktycznego zastosowania praw naukowych;

o        musi być stosowany w ten sposób, by zaznajamiał ogólnie uczniów z podstawowymi warunkami wytwórczości industrialnej i rolniczej;

o        etapem przygotowującym do eksperymentu produkcyjnego jest eksperyment sprawdzający;

o        użycie narzędzi i urządzeń powinno być poprzedzone obserwacją ich budowy i działania oraz przewidywaniem zjawisk i rezultatów, jakie mogą powstać w zależności od sposobu ich użycia, wraz z teoretycznym uzasadnieniem tych przewidywań.

3.       wycieczka – organizacyjna forma nauczania; umożliwia bezpośrednie poznanie pewnego środowiska i jego właściwości. Stosowanie tej metody pozwala na: wyodrębnienie przedmiotów i zjawisk z ich naturalnego otoczenia oraz poznanie na jego tle ich istoty; wykrycie związków przedmiotów i zjawisk z ich otoczeniem; rozszerzenie osobistych doświadczeń ucznia i rozbudzenie u niego aktywnej i badawczej postawy wobec rzeczywistości.

Metody opracowywania nowej wiedzy:

1.      ...