Perspectiva_2-2003_12_Ferdek_Bogdan_ks_-_Miłosierdzie_Boże_jako_źródło_usprawiedliwienia_grzesznika.pdf

184

K S . B OGDAN F ERDEK

P ERSPECTIVA

Legnickie Studia

Teologiczno-Historyczne

Rok II 2003 Nr 1

K S . B OGDAN F ERDEK

MI£OSIERDZIE BO¯E JAKO RÓD£O

USPRAWIEDLIWIENIA GRZESZNIKA

We wspó³czesnym wiecie mo¿na zauwa¿yæ tendencje mar-

ginalizuj¹ce mi³osierdzie. S¹ one widoczne w ruchach zmie-

rzaj¹cych do zaprowadzenia sprawiedliwoci spo³ecznej. W

sytuacji dominowania nierównoci spo³ecznych, mi³osierdzie

ma utrudniaæ realizacjê sprawiedliwoci. Te zarzuty przeciw-

ko mi³osierdziu dochodz¹ do g³osu w dramacie Karola Wojty-

³y: Brat naszego Boga: Mi³osierdzie z³otówka tu, z³otówka

tam, za prawo spokojnego posiadania milionów w bankach,

w lasach, w folwarkach, papierach wartociowych Ludzie

podwójnie zdeprawowani bo raz nêdz¹, a dwa mi³osier-

dziem. Strze¿cie siê aposto³ów mi³osierdzia! S¹ waszymi wro-

gami. Mi³osierdzie jest ponurym cieniem, w którym bogacz

usi³uje ukryæ w³aciwe swe oblicze . Mi³osierdzie zdaje siê wiêc

uzasadniaæ nierównoci spo³eczne i z tego wzglêdu zas³uguje

na negatywn¹ ocenê.

Encyklika Jana Paw³a II Dives in misericordia , jak równie¿

jego IX podró¿ apostolska do Polski (16-19 VIII 2002) pod ha-

s³em Bóg bogaty w mi³osierdzie zmieni³y klimat wokó³ mi³o-

sierdzia. Ten nowy klimat przejawia siê tak¿e we wzmo¿onej

Mi³osierdzie Bo¿e jako ród³o usprawiedliwienia grzesznika

185

. Ta wzmo¿o-

na refleksja teologiczna nad Bo¿ym mi³osierdziem zbieg³a siê

z podpisaniem Wspólnej deklaracji w sprawie nauki o uspra-

wiedliwieniu . Mi³osierdzie Bo¿e i usprawiedliwienie grzesznika

cile siê ze sob¹ wi¹¿¹. Dla w. Tomasza z Akwinu mi³osierdzie

jest ród³em usprawiedliwienia grzesznika

. Zwraca na to uwa-

gê równie¿ Wspólna Deklaracja : zakon odkrywa jego grzechy

po to, aby w wierze w Ewangeliê podda³ siê ca³kowicie mi³o-

sierdziu Bo¿emu w Chrystusie, gdy¿ tylko dziêki niemu uzy-

skuje usprawiedliwienie (IV. 5. 32). Teologia katolicka powin-

na rozwin¹æ ten temat. Bêdzie to okazj¹ do recepcji Deklaracji

i równoczenie do pog³êbienia refleksji nad mi³osierdziem.

1. Mi³osierdzie jako niespodzianka dla grzeszników.

S³ownikowe próby definicji Bo¿ego mi³osierdzia zwracaj¹

uwagê na jego wieloaspektowoæ. W pojêciu mi³osierdzia za-

warte s¹ niejako wszystkie odcienie mi³oci, ze szczególnym

akcentem na ³askawoæ Boga w obliczu ludzkich potrzeb, nie-

doli, nêdzy moralnej i zmarnowanych darów Bo¿ych. Bóg

mi³osierny zawsze upomina siê o dobro swego stworzenia, a

szczególnie cz³owieka wtedy, kiedy jego godnoæ i wartoæ

zosta³y uwik³ane i poddane ró¿nym postaciom z³a

. Wród

Zob. Communio 1:1981 nr 1-2; Dives in misericordia. Tekst i komen-

tarz. Kraków 1981; W drodze 2003 nr 2 (354).

T OMASZ Z A KWINU . Suma Teologiczna. II, 21, 4.

Tam¿e . 21, 3.

W. S£ OMKA . Mi³osierdzie Bo¿e. W: Leksykon duchowoci katolickiej. Kra-

ków 2001 s. 522.

refleksji teologicznej nad Bo¿ym mi³osierdziem

w. Tomasz z Akwinu ³aciñskie s³owo : misericors wywo-

dzi od miserum cor , co oznacza serce bolej¹ce, przejête smut-

kiem na widok boleci czy niedoli bliniego tak, jakby to by³a

jego w³asna boleæ. Jednak Bóg nie mo¿e doznawaæ smutku

na widok niedoli drugiego, ale mo¿e koiæ boleæ drugiego. Do

mi³osierdzia Bo¿ego nale¿y udzielanie bytom doskona³oci,

czyli dóbr, które ratuj¹ z ka¿dego nieszczêcia

186

K S . B OGDAN F ERDEK

O tym aspekcie Bo¿ego mi³osierdzia nie jest ³atwo mówiæ

w kontekcie wspó³czesnej negacji grzechu. T¹ negacjê grze-

chu ukaza³ Jan Pawe³ II w Reconciliatio et paenitentia , gdzie

zacytowa³ s³owa Piusa XII, ¿e: grzechem tego wieku jest utrata

poczucia grzechu (nr 18). Jej przyczyn¹ s¹ m. in. pewne ten-

dencje w dziedzinie myli i ¿ycia kocielnego, polegaj¹ce na

tym, ¿e przechodzi siê z jednej skrajnoci w drug¹; od widze-

nia grzechu wszêdzie do niedostrzegania go nigdzie, od zbyt-

niego akcentowania lêku przed kar¹ wieczn¹ do g³oszenia

mi³oci Bo¿ej, która mia³aby wykluczaæ wszelk¹ karê za grzech.

Jednak owa negacja grzechu nie sprawia, ¿e przestaje on ist-

nieæ. Jego skutki s¹ a¿ nadto bolesne. Wspó³czesny wiat przy-

pomina sytuacjê budowniczych wie¿y Babel. Niepos³uszeñstwo

wobec Boga spowodowa³o podzia³ wród ludzi. Jak pisze pa-

pie¿ w Reconciliatio et paenitentia: Przez grzech cz³owiek

odmawia podporz¹dkowania siê Bogu, zburzeniu ulega rów-

nie¿ jego wewnêtrzna równowaga, w jego wnêtrzu wybuchaj¹

sprzecznoci i konflikty. Zraniony w ten sposób cz³owiek nie-

jako nieuchronnie narusza tkankê ³¹cz¹c¹ go z innymi ludmi

i ze wiatem stworzonym (nr 15). Owocem tej destrukcyjnej

si³y grzechu s¹ wszystkie zawirowania wspó³czesnego wiata,

jak np. nienawiæ, chêæ odwetu, wojna, która przynosi mieræ

niewinnych, brak szacunku dla ¿ycia i godnoci cz³owieka

Ka¿de z tych zawirowañ wspó³czesnego wiata jest owocem

grzechu. Mo¿na w tym kontekcie jeszcze raz zacytowaæ Re-

A. D YLUS , W. £ YDKA . Mi³osierdzie. W: S³ownik teologiczny. Katowice 1998

s. 289.

Zob. J AN P AWE £ II. Homilia w sanktuarium Bo¿ego mi³osierdzia w Krako-

wie £agiewnikach. W: Bóg bogaty w mi³osierdzie. Jan Pawe³ II w Polsce 16-

19 sierpnia 2002. Marki 2002 s. 31.

wielu aspektów Bo¿ego mi³osierdzia na czo³o wysuwa siê sto-

sunek Boga do grzeszników. Pismo wiête przypisuje mi³osier-

dzie samemu Bogu jako nieskoñczon¹ gotowoæ i moc przeba-

czania, której ¿aden grzech nie przewy¿sza i nie ogranicza.

Szczególnie przez Chrystusa, Bóg staje siê widzialny w swoim

mi³osierdziu

Mi³osierdzie Bo¿e jako ród³o usprawiedliwienia grzesznika

187

. Cz³owiek jest bowiem

obrazem Boga i Bóg widzi ten obraz pod nawarstwieniami

grzechów. Dlatego te¿ Jego mi³osierdzie przychodzi grzeszni-

kom z pomoc¹. Ten aspekt Bo¿ego mi³osierdzia oddaje psalm

103:

Mi³osierny jest Pan i ³askawy,

nieskory do gniewu i bardzo ³agodny.

Nie postêpuje z nami wed³ug naszych grzechów

ani wed³ug win naszych nam nie odp³aca.

Bo jak wysoko niebo wznosi siê nad ziemi¹,

tak mo¿na jest Jego ³askawoæ dla tych, co siê go boj¹.

Jak jest odleg³y wschód od zachodu,

tak daleko odsuwa od nas nasze wystêpki.

W tym postêpowaniu mi³osierdzia Bo¿ego z grzesznikami,

które s³awi psalm 103, kryje siê element zaskoczenia. Mi³osier-

dzie jest zaskoczeniem, poniewa¿ przychodzi st¹d, sk¹d siê

go nikt nie spodziewa i sk¹d siê nie mo¿na go spodziewaæ.

Ilustracj¹ tego zaskoczenia mo¿e byæ przypowieæ o mi³osier-

nym Samarytaninie. Dla rannego Samarytanin by³ wrogiem,

od którego móg³ siê spodziewaæ najgorszego. Tymczasem wróg

go zaskoczy³, udzielaj¹c mu pomocy. Domniemywany wróg

okaza³ siê wybawc¹. Podobnie grzesznik od Boga, którego ob-

ra¿a grzechami, móg³by spodziewaæ siê najgorszego kary. A

tymczasem Bóg zaskakuje grzesznika swoim mi³osierdziem.

Od Niego przychodzi pomoc dla grzeszników. T¹ pomoc¹ jest

usprawiedliwienie grzesznika.

Zob. J AN P AWE £ II. Dives in misericordia. 6.

conciliatio et paenitentia: Na dnie ka¿dej sytuacji grzechu

znajduj¹ siê zatem zawsze osoby, które grzech pope³niaj¹ (nr

16). Skoro wiêc istnieje grzech, istniej¹ te¿ grzesznicy i ich do-

tyczy równie¿ Bo¿e mi³osierdzie. Wed³ug Jana Paw³a II mi³o-

sierdzie Bo¿e jest wydobywaniem dobra spod wszelkich na-

warstwieñ z³a, które jest w cz³owieku

188

K S . B OGDAN F ERDEK

2. Mi³osierdzie Bo¿e jako ród³o usprawiedliwienia.

Wed³ug w. Tomasza z Akwinu mi³osierdzie jako pierwsze

ród³o przejawia siê w ka¿dym dziele Boga 8 . Jest ono równie¿

ród³em usprawiedliwienia grzesznika. To usprawiedliwienie

grzeszników dokona³o siê na krzy¿u, gdzie karê nale¿n¹

grzesznikom poniós³ niewinny Chrystus, Bo¿y Syn. On jest

os¹dzonym Sêdzi¹, bo wyrok nale¿ny grzesznikom wyda³

i wykona³ na sobie. On na krzy¿u dowiadczy³ piek³a nale¿-

nego grzesznikom, o czym wiadczy okrzyk: Bo¿e mój, Bo¿e

mój, czemu mnie opuci³ (Mk 15, 34) . Opuszczenie przez

Boga to piek³o. Zwróci³ na to uwagê M. Luter. Wed³ug niego:

Nie cierpia³ On, jak niektórzy uwa¿aj¹, tylko powierzchow-

nie, ale rzeczywicie i prawdziwie wyda³ siê dla naszego do-

bra Bogu Ojcu na wieczne potêpienie

. Wybra³ siebie na potêpienie, ¿eby ludzie byli wybrani

do uczestnictwa w boskim ¿yciu. H. Küng w swoim doktora-

cie wykaza³, ¿e pogl¹dy K. Bartha na usprawiedliwienie za-

warte w jego Die Kirchliche Dogmatik s¹ zgodne z katolick¹

teologi¹ usprawiedliwienia

. Usprawiedliwienie grzesznika

pokazuje, ¿e sprawiedliwoæ Boga jest inna ni¿ sprawiedliwoæ

Temidy mitologicznej bogini sprawiedliwoci. Ona jest uoso-

bieniem rzymskiej koncepcji sprawiedliwoci: oddaæ ka¿demu

to, co mu siê s³usznie nale¿y. Tymczasem Bóg jest mi³osierny

w swojej sprawiedliwoci i sprawiedliwy w swoim mi³osier-

dziu. Widaæ to w procesie usprawiedliwienia grzesznika. Bóg

jako sprawiedliwy powa¿nie traktuje grzech. Os¹dzi³ spraw-

cê grzechu, oddaj¹c go w rêce mierci. Jednak jako mi³osierny

sprawi³, ¿e mieræ i potêpienie przypad³y Jemu samemu. Sko-

T OMASZ Z A KWINU . Suma Teologiczna . II, 21, 4.

M. L UTHER . Der Römerbrief. Göttingen 1963 s. 319.

K. B ARTH . Kirchliche Dogmatik. Bd. II/2. Zollikon Zürich 1959 s. 551.

Zob. H. K UNG . Rechtfertigung. Die Gehm Karl Barthsund eine katholi-

sche Besinnung. Einsiedeln 1957.

. Podobnie wypowia-

da siê K. Barth. Uwa¿a on, ¿e jedyny potêpiony to Chrystus.

On zosta³ potêpiony, aby poza Nim nikt inny potêpiony nie

zosta³

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: