Jan La Fontaine, Bajki,
przeł. i objaś. Stanisław Komar, oprac. Lidia Łopatyńska,
wyd. 2 przejrz. i popr., BN II 60, 1953.
WSTĘP
I. Fakty biograficzne.
- ur. 1621 w Szampanii, zamożna rodzina kupiecka, nauka w Paryżu, seminarium duchowne (rok), studia prawnicze, 1647 stanowisko ojca – leśniczy królewski i ślub z 14-letnią Marią He-ricart, syn Karol, Jan lekkomyślny i niestały, rozrzutny, komedia Eunuch przeróbka z Teren-cjusza, sielanka mitologiczna Adonis (druk 1669), znajomość z Molierem, 1665/1666 Powias-tki i nowele wierszem, 1668 I tom Bajek (księgi I – VI), 1669 Miłość Psychy i Kupidyna, 1678 II część Bajek (księgi VII – IX), Powiastki zakazane przez cenzurę, po kryjomu, poezja dwor-ska, 1684 do Akademii Francuskiej, 1692 choroby, religijność, um. 1695.
II. Bajki La Fontaine’a.
- bajka – krótka powiastka, zwykle o zwierzętach, mądrość życiowa, popularny gatunek.
- La Fontaine: bajka + opis, opowiadanie, bystry obserwator, nauka moralna na początku lub na końcu, element osobisty i refleksyjny coraz wyraźniejszy z biegiem lat, bajka – obrazek z życia, nowela, traktat filozoficzny, bajka liryczna, nie znamy dokładnej chronologii bajek, przedstawiciel klasycyzmu: umiar, harmonia, precyzja formy.
- formy ludowe, wiersz wolny, obraz społeczeństwa francuskiego.
III. Oblicze społeczne i nauka moralna Bajek.
- praktyczny morał – życie jest złe, pesymizm, śmierć, człowiek jest zły, wysoko cenione – zręczność i spryt.
IV. Miejsce Bajek w literaturze.
- wielkie powodzenie Bajek, naśladownictwa, XVIII Florian – nienaturalność, brak harmonii, bajka lafontenowska zanika w XIX wieku (satyra, dla dzieci).
TEKST (alfabetycznie).
- Dedykacja: Do Księcia Burgundii, który żądał od autora bajki o kotku i myszce – bajki Ezopa przyozdobione w piękno poezji, pod błahostkami głębokie prawdy.
- przedmowa do drugiego tomu, bajka tworem muz, nawet w Biblii parabole, ciałem – bajka, duszą – nauka moralna.
- Żywot Ezopa Frygijczyka – Homer to ojciec bogów i dobrych poetów, Ezop mędrzec, ur. ok. 776, sytuacja z figami, odzyskanie mowy, nowy właściciel, kupiec, filozof Ksantus, sytuacje z Biernata, Krezus, ślub, adopcja Ennusa, Delfy i zrzucenie ze skały.
- dedykacja delfinowi.
I. Księga.
1. Konik polny i mrówka – pracowitość i lekkomyślność.
2. Kruk i lis – schlebianie, mądry po szkodzie, z serem.
3. Żaba i wół – chciał mu dorównać w wielkość, pękła, każdy chce być inny.
4. Dwa muły – jeden z owsem, drugi ze złotem, na niego napadają rabusie, pierwszy o urzędach, które nie przynoszą korzyści.
5. Pieśń i wilk – o biedzie, ale wolnej, Mickiewicz to wykorzystał.
6. Jałówka, koza i owca w spółce z lwem – podział na cztery części.
7. Biesagi[1] – Jowisz pyta o błędy podczas stwarzania, zwierzęta, wymawiają innym, co dla nich najbrzydsze, człowiek najgorszy, biesag z tyłu nasze przywary, z przodu innych.
8. Jaskółka i ptaszki – mądra, obyta w świecie, radzi wyjeść ziarna, powyrywać źdźbła, jak Trojanie powpadali w sieć, słuchamy, tylko naszych przeczuć.
9. Mysz domowa i mysz polna – strach u bogatej mieszczki.
10. Wilk i jagnię – mocniejszy zawsze ma rację, gwałt oparty na prawie.
11. Człowiek i jego wizerunek – laluś, zwierciadło szkaluje, chowa się w lesie przed lustrami, zły na strugę, ?.
12. Smok o wielu głowach i smok o wielu ogonach – Niemiec każdy elektorat ma swoją armię (każda głowa w inną stronę) i basza jedną wielką armię (jedna głowa – jeden kierunek, większe zniszczenia).
13. Złodzieje i osioł – dwóch złodziei bije się o osła, trzeci korzysta, czwarty godzi.
14. Symonides ostrzeżony przez bogów – miał sławić atletę, ród nieznany, na biesiadę, Kastor i Polluks przestrzegają go, że dom się zawali.
15. Śmierć i nieszczęśliwy człowiek – jak zobaczył śmierć, wolał starość i choroby.
16. Śmierć i drwal – zmęczony wzywa śmierć, żeby pomogła mu chrust dźwignąć.
17. Kawaler średniego wieku i dwie kochanki – czarne i białe włosy.
18. Lis i bocian – lis zaprosił bociana na obiad, postawił się, zupa w płaskim talerzu, rewizyta, jadło w dzbanie o wąskim otworze.
19. Dziecko i bakałarz – malec w wodę, bakałarz kazanie.
20. Kogut i perła – jak nieukowi zwój rękopisu.
21. Szerszenie i pszczoły – przed sądem osy (u Jabłonowskiego odwrotnie).
22. Dąb i trzcina – spór, kto jest silniejszy.
II. Księga.
1. Przeciwko wybrednym krytykom – bajka to też poezja, udoskonalenie.
2. Rada szczurów – kot Gryzipołć, kto zawiesi mu dzwonek, do pracy brak rąk.
3. Małpa sędzią w procesie wilka z lisem – obaj ukarani.
4. Dwa buhaje i żaba – kłótnia byków o łąkę na mokradła, nieszczęście dla żab.
5. Nietoperz i dwie łaski – uszedł łasicom i ptakom.
6. Ptak raniony strzałą – człowiek nie potrafi żyć w zgodzie.
7. Wyżlica i sąsiadka – u Jabłonowskiego motyw rozwinięty.
8. Orzeł i chrabąszcz – chrabąszcz z zemsty za królika-kuma wyrzucił dwukrotnie z gniazda jaja orlicy, za trzecim razem jaja na łonie Jowisza, chrabąszcz uwalał płaszcz boga łajnem, jajka zniszczone po raz trzeci.
9. Lew i mucha – mucha pokonała lwa i wpadła w sieć pojęczą, olbrzymi tego świata.
10. Osioł z ładunkiem gąbek i osioł z solą – w wodzie z gąbkami, by się utopił, sól się rozpuściła.
11. Lew i szczur – lew darował życie szczurom, ten przegrał siatkę.
12. Gołąb i mrówka – gołąb mrówce, ugryzła człowieka z łukiem w piętę.
13. Astrolog wpada do studni – szarlatani, nie potrafią przewidzieć przyszłości.
14. Zając i żaby – tchórz spotyka żaby, które przed nim uciekają.
15. Kogut i lis – podstęp – ugoda z kurami, kogut – charty podpisać umowę.
16. Kruk naśladuje orła – najtłustszego barana chce ucapić, w wełnie szpony, pasterz go do klatki
17. Paw skarży się Junonie – zazdrości śpiewu słowikowi.
18. Kotka zamieniona w kobietę – siła natury.
19. Lew i osioł na łowach – osioł ryczy, lew zabija.
20. Ezop wyjaśnia testament.
III. Księga.
1. Młynarz, syn jego i osioł – krytyka sposobów podróżowania.
2. Członki i żołądek – bunt członków.
3. Wilk pasterzem – przebrał się za pasterza, chciała przemówić – zaryczał.
4. Żaby proszą o króla – dostały jednego, Jowisz ostrzega, że gorzej może być.
5. Lis i kozioł – wpadli do studni.
6. Orlica, maciora i kotka – razem w spróchniałym dębie, kotka intryguje.
7. Pijak i jego żona – chciała go przestraszyć, że jest w piekle z głodu, zapytał o trunek.
8. Podagra i pająk – posłani do ludzi przez Belzebuba, on do pałacu, ona do chaty, obojgu źle, zamienili się.
9. Wilk i bocian – wilk dusi się kością, bocian mu pomaga, bez zapłaty.
10. Lew powołany przez człowieka.
11. Lis i winogrona – głodny, nie mógł doskoczyć.
12. Łabędź i kucharz – raz pomylił go z gęsią, ten łagodny lament.
13. Wilki i owce – pokój, zdrada wilków.
14. Lew w starości.
15. Filomela i Prokne – słowik i w odwiedziny jaskółka, ona zapomniała w przeszłości.
16. Żona utonęła – mąż jej szukał.
17. Łasica w spiżarni – chuda po chorobie.
18. Kot i stary szczur – podstęp i przestroga szczura, udanie martwego, wąha.
IV. Księga.
1. Lew zakochany – do panny de Sevigne, podstęp teścia – zęby i pazury.
2. Pasterz i morze – sprzedał stado, towar i statek na dno, wróbel w garści.
3. Mucha i mrówka – która ważniejsza, przechwałki muchy (pałace), mrówka bogata zimą.
4. Ogrodnik i pan – polowanie na zająca, straty.
5. Osioł i piesek – na siłę wdzięk.
6. Bitwa szczurów i łasic – klęska szczurów.
7. Małpa i delfin – u Jabłonowskiego.
8. Człowiek i bożek drewniany – w środku miał złoto.
9. Sójka, przybrana w pióra pawie – wyśmiana przez pawie, wygnana z domu.
10. Wielbłąd i kij pływający – oswojenie a zmniejszenie strachu.
11. Żaba i szczur – chciała go wciągnąć do wody, złapała ich kania.
12. Haracz zwierząt dla Aleksandra – ograbione przez lwa, dla lwa.
13. Zemsta konia nad jeleniem – usidlenie przez człowieka.
14. Lis i popiersie – możni i chwalący ich tłum bałwochwalczy.
15. Wilk, koza i koźlę – próba oszukania koźlęcia.
16. Wilk, matka i dziecię – straszyła dziecko wilkiem, zabili go.
17. Słowo Sokratesa – budowa domu i życzliwie-nieżyczliwi „przyjaciele”.
18. Starzec i jego synowie – prób złamania witek – „w spójni siła”.
19. Wyrocznia i bezbożnik – próba oszukania Apollina (wróbel martwy czy żywy).
20. Skąpiec traci swój skarb – zakopany w ziemi, nocami się nim cieszył.
21. Oko pańskie 0 zabity jeleń w oborze.
22. Skowronek z pisklętami i rolnik – ucieczka ze zboża, gdy rolnik z rodziną, a nie z przyjaciółmi i krewnymi, przyjdzie.
V. Księga.
1. Drwal i Merkury – każde dzieło wymaga skaz, zgubił siekierę drewnianą.
2. Garnek gliniany i garnek żelazny – na wędrówkę, zły towarzysz.
3....
mairod