LIRYKA STAROŻYTNEJ GRECJI

Gatunki poezji greckiej po Homerze:

Epika

-          Iliada i Odyseja (IX-VII wiek)

-          autorzy epiccy = cyklicy, wywodzą się z pieśniarzy-aojdów (VII – 1. poł. VI w.)

·         dzieła tematycznie zbliżone do Homerowego (tzw. cykl trojański)

·         związane z innymi wątkami i bohaterami mitu trojańskiego (Edyp, Herakles)

·         np. Tebaida przypisywana samemu Homerowi

·         wartość – skarbnica tematów dla późniejszych form literackich

-          Hezjod (VIII/VII wiek)

·         epos dydaktyczny (Prace i dnie – zbiór porad dla rolników [sprawiedliwość i kult rzetelnej pracy] poprzedzony partią polemiczną: protest przeciw krzywdzącym wyrokom przekupnych sędziów, w duchu etyki chłopskiej)

·         epos kosmogoniczny (Teogonia – o powstaniu świata i bogów)

·         epos genealogiczny (Eoje albo Katalog niewiast – wyliczenie kobiet-kochanek bogów i ich potomstwa, dodatek do Teogonii) – popularne wywodzenie rodów od boskich przodków (np. katalog uczestników wyprawy na Troję w II księdze Iliady)

-          utwory parodystyczne

·         zniweczenie zasady decorum

·         Margites: poemat pisany heksametrem na przemian z jambami (typowe dla satyry), parodia stylu homeryckiego; Margites to „sprośny głupek”

·         Wojna żabio-mysia: kontrast między błahą sferą przedstawianych wypadków a reminiscencjami obrazów i stylu epopei Homerowych

-          hymny pseudohomeryckie (VII-VI wiek)

·         stylizowanie się na Homera

·         poprzedzały recytację fragmentów epopei, zaznaczając religijny charakter występów

Liryka

-          odmiany: elegijna, jambiczna i meliczna

-          VII-VI wiek: epoka liryki

-          aktualne wydarzenia, nakierowana na przeżycia jednostki lub grupy przez nią reprezentowanej

-          podłożem są często pieśni ludowe, zwłaszcza rytualne, czerpie też wiele z Homera

Dramat

-          poezja dramatyczna (tragedia, dramat satyrowy, komedia)

-          Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Arystofanes

-          synkretyzm gatunkowy utworów dramatycznych

Przemiany liryki

-          muzyka niekiedy (dytyramb, nomos) zaczęła górować nad tekstem

-          zrezygnowano z zasady identyczności rytmicznej (responsji) strof, wprowadzając tzw. „wolne wiersze”

-          partie chóralne rozdzielono wstawkami solowymi (monodiami) – wprowadzono w te miejsca wyrafinowaną muzykę

-          słownictwo pompatyczne i afektowane

-          w wykonaniu ważny był element mimetyczny i dramatyczny

Grecka teoria poezji:

Podział literatury

-         





wg Platona

epos

tragedia i komedia

dytyramb

opowiadanie naśladowcze

(przytoczenie wypowiedzi bohaterów w formie monologu lub dialogu)

opowiadanie mieszane

(pomieszanie obu form)

opowiadanie proste

(wypowiedź samego poety)

-          wg Arystotelesa

poezja naśladująca środkami dramatycznymi

poezja naśladująca środkami narracyjnymi

(lirykę zalicza do muzyki, nie poezji)

Liryka a melika

-          melika: w teorii poezji, zwłaszcza, gdy mówi się o zasadach jej podziału

-          liryka: w kontekście wzmianek o konkretnym poecie jako osobie i w rozważaniach z zakresu teorii muzyki

Gatunki poezji melicznej:

1)     do bogów: hymn, prosodion, pean, dytyramb, nomos, adonidon, iobakchos, hyporchemat

2)     do ludzi: enkomion, epinikion, skolion, erotikon, epithalamion, hymenajos, sillos, epikedejon, tren

3)     do bogów i ludzi: parthenia, daphnephorika, tripodephorika, oschophorika, euktika

4)     na przypadające okoliczności

Hymn

-          synonim pieśni w ogóle lub nazwa gatunkowa

-          szczególny adresat i prekacyjny charakter

-          akompaniament (kitara)

-          szczególny sposób wykonania (stojący nieruchomo chór)

-          monostroficzny, tzn. powtarzał ten sam rodzaj strofy

-          do wykonania zbiorowego podczas uroczystości i ofiar publicznych (ale istniały też konkursy na indywidualne wykonanie hymnów)

-          hymny kletyczne: prośby o przybycie kierowane pod adresem nieobecnego bóstwa, wymienia się w nich miejsce pobytu adresata, opisuje uroki miejsca, do którego ma przybyć, można precyzować szczegóły (np. pożądany sposób przybycia, życzliwy nastrój), określa się cel przybycia – spełnienie przedłożonych błagań

Prosodion

-          chóralna pieśń o char. błagalnym lub dziękczynnym

-          przy akompaniamencie aulosu w uroczystych precesjach do świątyń lub ołtarzy bogów

-          tworzyło wstępną część uroczystości (istniał jego odpowiednik śpiewany w drodze powrotnej)

Pean

-          związany z kultem Apollona w roli zsyłającego lub odwracającego nieszczęście

-          pean bitewny: rytmiczne intonowanie inwokacji „ie pajan”

-          pean sympotyczny: przed ucztą lub po libacji, tj. ulaniu paru kropel wina na cześć bogów)

-          pean literacki: podczas ceremonii religijnych (np. peany Pindara)

-          zwięzłość, refren „ie pajan” itp., tematyka związana z Apollonem i jego kultem

-          nastrój poważny i pełen godności

-          akompaniament liry i/lub aulosu

-          adresatem był Apollo, potem Artemida (ochrona przed nieszczęściem) i inne bóstwa (Zeus, Posejdon, Dionizos, Asklepios), a nawet wybitni ludzie

Dytyramb

-          charakter dionizyjski

-          z dytyrambu amoibaicznego, wykonywanego na przemian przez przodownika i chór, przekształcił się w całkowicie chóralną pieśń

-          np. Symonides, Pindar, Bakchylides

-          z czasem muzyka dominuje nad tekstem, który pisany jest coraz bardziej wyrafinowanym i nienaturalnym językiem, szeroko wykorzystuje narrację

-          zanika kompozycja stroficzna, wprowadza się popisowe arie – pieśni solowe

Nomos

-          kompozycja na instrument solowy (lirę-kitarę lub aulos) lub przeznaczona do śpiewu z akompaniamentem

-          w sensie gatunkowym był ściśle określony (nomos=prawo)

-          4 (7) części składowe: początek, po-początek, (dod. przejście, po-przejście) pępek, pieczęć (dod. zakończenie)

-          pępek wprowadzał zasadniczy temat i miał char. narracyjny

-          w pieczęci poeta przedstawiał się imiennie odbiorcom, przykładał pieczęć gwarantującą prawa autorskie

-          zakończenie to krótka modlitwa

-          ulubiony temat: walka Apollona z wężem pytyjskim

Hyporchemat

-          pieśń ilustrowana mimetycznym tańcem wokół ołtarza przy składaniu ofiar

-          muzyka i taniec dominuje nad słowem

-          gł. adresatem był Apollon (jak w peanach, ale hyp. ma charakter bardziej żartobliwy)

Enkomion

-          utwór pochwalny na cześć wybitnych ludzi

-          twórca: Symonides

-          mógł być śpiewany na ulicach w wesołych pochodach lub przez grupę wyćwiczonych choreutów (śpiewaków-tancerzy) w czasie uczt lub po ich zakończeniu

Epinikion

-          pieśń pochwalna na cześć zwycięzcy w igrzyskach sportowych (odmiana enkomionu)

-          śpiewane bezpośrednio po zwycięstwie, w czasie pochodu do świątyni (krótkie, wzorowane na tradycyjnych zaśpiewach i okrzykach) lub w ojczyźnie zwyciezcy po jego powrocie (hołd, apel do obywatelskiej dumy, wysławiała wyczyny triumfatora, zasługi jego rodziny i przodków, kulty, tradycje, legendy i herosów drogich danej społeczności)

-          twórca: Symonides

-          nacisk na prezentację adresata i pochwałę jego osiągnięć sportowych

-          pisane na płatne zamówienie (reklama dla poety)

-          centralną pozycję zajmuje mit, przejście od jednego elementu do drugiego tworzy często umoralniająca gnoma (ujawnia się podmiot wypowiedzi)

Skolion

-          pieśń biesiadna

-          proste piosenki wykonywane przy wtórze aulosu na zmianę przez poszczególnych uczestników

-          większość powstawała na drodze improwizacji

-          różna treść: hymniczne, na cześć bogów, erotyczne i swawolne, wspominają wypadki historyczne oraz „złote myśli” poetów i mędrców lub literackich bohaterów

Erotikon

-          utwory o tematyce erotycznej

-          większość dotyczy uczucia do osób tej samej płci – wyrażają wdzięk lub głębię uczucia

-          jeśli dotyczą miłość kobiety i mężczyzny, to chodzi przede wszystkim o wyszydzenie prymitywnych instynktów cnotliwych kobietach nie wypadało pisać miłosnych wierszy)

Pieśni weselne

-          związane z obrzędem zaślubin

-          wykonywane w czasie uczty weselnej w domu panny młodej, przejazdu-procesji do domu pana młodego i pod drzwiami sypialni nowożeńców

1)     hymenajos – odnosi się do wszelkich rodzajów

-          charakter radosny, okrzyk rytualny „Hymen o Hymenaj’o”

-          korowody taneczne i muzyka

2)     epithalamion – pieśń pod drzwiami sypialni

-          chór wyłącznie z dziewcząt albo dziewcząt i młodzieńców, czasem dialog między chórem a pojedynczą osobą

-          chóry dziewczęce wychwalały piękność panny młodej, użalały się na los, odbierający ją matce, sławiły uroki panieństwa, krytykowały i wyśmiewały pana młodego i odźwiernego pilnującego drzwi sypialni, robiły żartobliwe aluzje do życia w małżeństwie

-          chóry młodzieńców stawały w obronie pana młodego, gratulowali mu szczęśliwego losu, wynajdowali złe strony dziewiczego stanu, żartowali, kpili

-          podłoże magiczne: przez zamącenie szczęścia pary młodej chciano uchronić ich od złych uroków

-          element narracji mitologicznej (zaślubimy bogów i herosów)

Tren

-          zespołowe okrzyki bólu i monodyczne pieśni żałobne, śpiewane przez bliskich zmarłego w czasie pogrzebu, przed lub po nim, nawet po dłuższym czasie

-          dostojeństwo, poważny taniec i żałosna melodia aulosu

-          generalna refleksja na temat ludzkiej kondycji, dystans wobec śmierci

-          pocieszenie żyjących przez wysławienie czynów zmarłego, które teraz przynoszą mu pamięć i rozgłos

-...