Duchy.pdf

Duchy

Aibhill Dreamstoher : Halloween to wigilia Wszystkich Świętych. Dawniej w Wielkiej

Brytanii i Irlandii tego dnia obchodzono celtyckie święto Samhain, kończące rok w

czasach Celtów i Anglosasów. Ostatni wieczór października był „wieczorem starego

roku”, karnawałem duchów. Na wzgórzach rozpalano wielkie ogniska by je odstraszać.

Tego dnia dusze zmarłych odwiedzały swoje rodzinne domy, wszędzie panoszyły się

duchy, czarownice, duchy i gobliny. Starano się wówczas zdobyć łaskę

nadprzyrodzonych mocy, rządzących naturą… Poniższy artykuł jest poświęcony duchom

– istotom na wskroś magicznym. Pierwotnie miał być także o duchach i omenach śmierci

( szyszymorach i ponurakach ), jednak zbyt mała ilość wolnego czasu nie pozwoliła mi na

to, wszak do szkoły trzeba się przygotować. Jeżeli chodzi o treść to nie jest

zachwycająca, nie wyczerpałam tematu jak to mam w zwyczaju. Mam nadzieję, że mi

wybaczycie.

Duchy to niematerialne istoty pojawiające się nagle i niespodziewanie, bezcielesne

widziadła, zjawy składające się z mlecznej, mglistej pary lub przypominające ludzi

postacie z krwi i kości o nadprzyrodzonych umiejętnościach rozpływania się w powietrzu

czy przenikania przez ściany. Określenie „duch” najczęściej odnosi się do dusz ludzi

zmarłych – zarówno tych, które przebywają w zaświatach, skąd mogą powracać na

pewien czas na ziemię (duchy przodków) oraz tych, którzy błąkają się po ziemi jako

upiory ze względu na niedopełnienie wymaganych rytuałów pogrzebowych... (już się robi

strasznie…)

Wiarę w istnienie duchów poświadcza tradycja rozmaitych kręgów kulturowych. Obecne

były w folklorze i religii wielu narodów, odgrywały szczególną rolę w mitach, baśniach i

legendach pochodzących z różnych stron świata. Budziły lęk i grozę, często ich

pojawienie było zapowiedzią tragicznych wydarzeń...

Rozwój uczuć wyższych, czyli cech typowo ludzkich nastąpił u bezpośredniego przodka

człowieka, Neandertalczyka. Miał on rozwinięte życie duchowe, połączone z magią i

religijnymi kultami, ściśle związanymi z poszczególnymi fazami Księżyca, stąd też kult

ten nazwano lunarnym [łacińskie luna to księżyc]. Przykładem tych kultów są sposoby

grzebania zmarłych – groby wyposażano obficie darami w postaci ubiorów, ozdób,

narzędzi i elementów uzbrojenie myśliwskiego. Wynikało to głównie z obawy przed

powrotem zmarłego z zaświatów, ogarniętego chęcią upomnienie się o swój dobytek. Na

wszelki wypadek jednak związano zmarłego rzemieniami, a grób okładano ciężkimi

głazami. Lęk naszego paleolitycznego przodka dowodził że uświadomił on sobie zupełną

bezsilność wobec zjawisk, na które nie potrafił w żaden sposób wpływać. Od tej chwili

kulty i wierzenia na stałe weszły do kultury człowieka, by przez długie tysiąclecia

ewoluować i przybierać różne formy…

Egipcjanie wierzyli, że zmarli powracają we własnych, ożywionych ciałach stąd wywodzi

się zwyczaj mumifikowania zwłok. W innych kulturach duchy mogły się jawić jako

demony, zwierzęta bądź rośliny. W starożytnej Grecji i Rzymie duchy zmarłych

przybierały często postać ponurych cieni, czarnych plam albo też niewidzialnych,

podobnych poltergeistom (hałaśliwych duchów przywiązujących się do konkretnej osoby)

widm. Większość starożytnych społeczeństw, zarówno wschodniego jak i zachodniego

świata, przyjmowało, że duchy są bardzo realnym i jednocześnie bardzo naturalnym

zjawiskiem, a w wielu kulturach obchodzono w ciągu roku specjalne uroczystości,

których celem było zapewnienie sobie dobrych układów ze zmarłymi. Słowiańskie Dziady

to uroczystość obchodzona kilka razy w roku między pospólstwem w wielu powiatach

Litwy, Prus i Kurlandii, na pamiątkę dziadów, czyli zmarłych przodków. Paliło się

wówczas ogniska, przynosiło jedzenie na groby i spożywało tam posiłek. Podczas

odbywających się wiosną rzymskich Lemuriów właściciele domów wstawali w środku i

przemierzali wszystkie komnaty, rzucając za siebie ziarna bobu wymawiając

jednocześnie następujące słowa: „Tymi ziarnami bobu wykupuję siebie i swą rodzinę”.

Obchodząc każde pomieszczenie dookoła powtarzali to zdanie dziewięciokrotnie, by

mieć pewność, że zmarli mają dość czasu na zebranie darów. Następnie osoba

sprawująca rytuał uderzała w ciężki brązowy cymbał i wykrzykiwała: „Odejdźcie, duchy

mych przodków!”, co podobno sprawiało, że wszelkie niespokojne dusze pokornie

wracały do swego świata na kolejny rok.

W średniowieczu wiara w duchy podsycana była opowieściami o dziwnych odgłosach

wydobywających się z grobów lub krypt, w których spoczywali zmarli. Przerażeni ludzie

wzywali wtedy księdza, który odprawiał swego rodzaju egzorcyzmy. Nikomu nie

przychodziło do głowy, że w grobie leży i naprawdę umiera żywy człowiek…

W miarę rozwoju medycyny ludzie coraz częściej zamiast do grobu najpierw trafiali na

stoły w prosektoriach. Choć długo sekcje zwłok były zabronione, to jednak żądni wiedzy

naukowcy, lekarze i przyrodnicy potrafili wykradać zwłoki z zakładów pogrzebowych lub

nawet wprost z cmentarza. Zdarzało się czasem, ze potraktowany chirurgicznym

skalpelem „nieboszczyk” nagle ożywał. Do końca XIX wieku wiedza medyczna

ówczesnych lekarzy wciąż była na tyle mała, ze stan głębokiej śpiączki lub letargu łatwo

można było uznać za zgon. Coraz częściej więc decydowano się na otwarcie grobów, w

których „straszyło'”. Niestety niejednokrotnie było juz za późno.

W 1856 roku na jednym z angielskich cmentarzy postanowiono dokonać ekshumacji

grobu, z którego dobiegały dziwne odgłosy. Uzyskanie pozwolenia na ten czyn nie było

jednak prosta rzeczą i zanim miejscowy ksiądz oraz policja wyrazili na to zgodę, minęło

trochę czasu. Jakież musiało być przerażenie uczestników całej operacji, gdy po odbiciu

wieka trumny ujrzeli straszliwie powykręcane ciało młodego mężczyzny z poobgryzanymi

z bólu do krwi palcami. Nieszczęśnik udusił się zanim nadeszła pomoc.

Dokładnie 37 lat później, także w Anglii, w podobnych okolicznościach otwarto grób

kobiety w zaawansowanej ciąży. W trumnie odkryto zwłoki uduszonej niewiasty i...

martwego noworodka, który przyszedł na świat podczas rozpaczliwych wysiłków matki

chcącej wydostać się z pułapki.

W judaizmie, islamie i religii chrześcijańskiej duchami są anioły, czyli duchy czyste i

diabły – demony, duchy nieczyste. Z innych religii znane jest pojęcie duchów

opiekuńczych, których przychylność człowiek stara się pozyskać modlitwami czy darami

oraz złych duchów, których negatywnego wpływu starał się uniknąć ofiarami lub

odpowiednimi zabiegami magicznymi. Wyznawcy wedyzmu uważali, że wokół człowieka

znajduje się niewidzialny świat zapełniony demonami, duchami i geniuszami, które

stanowiły uosobienie sił i zjawisk przyrody.

Starożytne duchy budziły szacunek, nie lęk. Obecnie jednak cała wiedza – czy też

dotycząca faktów, czy fikcji - o duchach przedstawia je jako przerażające istoty,

pojawiające się tylko wtedy, gdy dusza zmarłego z jakiejś przyczyny nie mogła znaleźć

spokoju i ukojenia. Niektóre niespokojne duchy, jak Jakub Marley z „Opowieści wigilijnej”

Karola Dickensa, zostały skazane na potępieńczą tułaczkę za popełnione za życia

grzechy. Inne wędrują po świecie, ponieważ spotkała je nagła, niespodziewana, a

czasem niesprawiedliwa śmierć. Duchy te nawiedzają o północy miejsca związane z ich

życiem, np. zamki chcąc zemścić się na swoich oprawcach.

Beanish Hall w angielskim hrabstwie Durham nawiedza duch

młodej nieszczęśnicy, która udusiła się schowana do skrzyni –

według legendy chciała w ten sposób uniknąć narzuconego jej

małżeństwa. Można jedynie mieć nadzieję, że narzeczony był w

istocie tak paskudny, jak myślała. Z kolei w Dunstanburgh Hall

straszy czternastowieczny hrabia Lancaster w odwecie za

wyjątkowo partacko wykonane ściecie własnej głowy. Jak

twierdzili świadkowie, niedoświadczony kat uderzał toporem aż

jedenaście razy, nim w końcu odciął głowę hrabiego. Nawet

najtwardsi woje mdleli na ten widok (bleee).

Kiedy duch zostaje wygnany w świat, musi zwykle błąkać się z

miejsca na miejsce, nawiedzając domy albo cmentarze dopóty, dopóty nie pomści swej

krzywdy albo się nie wyzwoli. Najpowszechniejszym sposobem pozbycia się

niechcianego ducha jest wynajęcie zawodowego egzorcysty, chociaż niekiedy duchy

znikają, jeśli pochowa się ich doczesne szczątki na rozstaju dróg. Jako że mają fatalną

orientację w terenie, ten drobny trik zbija je z tropu na wieczne czasy.

***

To była postać demoniczna, uosobienie czystego zła,

która chciała opanować moją duszę…

Było to przerażające przeżycie, wykraczające

poza wszystko, co może się zdarzyć w rzeczywistym

świecie, ponieważ pozostawało w sprzeczności

z rzeczywistością, a jednocześnie było całkowicie

autentyczne.

Ta wypowiedź, pochodząca z sondy obejmującej tysiące ludzi z całego świata, świadczy,

że nawet bez środków halucynogennych umysł wytwarza dziwne przeżycia, które w

dawnych czasach przypisano by działaniu czarów. Wielu ludzi w ciągu swego życia

ląduje w półcieniu świadomości, w którym odczuwa obecność zagrażającego im zła.

Zjawisko to, nazywane przez współczesnych naukowców porażeniem przysennym,

znane było już wiele wieków temu. Zauroczony pan młody niemieckiego malarza i grafika

Hansa Baldunga Griena to typowy, renesansowy obraz człowieka, którego we śnie

dręczą zwierzęta, gobliny i czarodzieje. Barwny opis omamów towarzyszących porażeniu

przysennemu można znaleźć w noweli La Horla Guy de Maupassanta, w której główną

rolę odgrywa przerażająca postać Horli. Zjawisko to mogło być również źródłem inspiracji

dla Henry’ego Fuselego, który w 1781 roku namalował obraz Nocny koszmar ,

przedstawiający goblina siedzącego na brzuchu śpiącej kobiety. Ów goblin odwiedził

wiele krajów. Słowo incubus , oznaczające demona atakującego ludzi we śnie, wywodzi

się od łacińskiego incubare czyli „leżeć na”. W Nowej Finlandii paraliż przysenny jest

znany jako „stara wiedźma”, ponieważ często kojarzy się go z wizerunkiem starej,

brzydkiej jędzy, kucającej na piersi sparaliżowanej osoby i czasami duszącej ofiarę.

Chińczycy mówią o gui ya , czyli nacisku ducha, gdy zjawa siada na śpiących i ich

atakuje. W niektórych regionach Niemiec określa się takie duchy mianem

Hexendrückem . Daleko, w Indiach Zachodnich, znana jest kokma - mały duch, który

podskakuje na piersi śpiącego i chwyta go za gardło. W starożytnej Japonii za paraliż

przysenny obciążano odpowiedzialnością ogromnego demona. W wielu językach istnieją

słowa, określające złośliwe nocne duch i mające wspólne pochodzenie: czeskie muere ,

polska zmora , rosyjskie kikimora , francuskie cauchemar , staroangielskie maere i

pranordyjskie mara .

W dawnych czasach ludzie, którzy często doświadczali stanu między snem a jawą,

stawali się szamanami i twierdzili, że potrafią dotrzeć do świata duchów. Tymczasem

poczucie czyjejś obecności, strach, omamy słuchowe i wzrokowe są zdaniem

naukowców wynikiem przejścia mózgu do stanu zwiększonej czujności, spowodowanego

przez procesy w śródmózgowiu, których normalnych zadaniem jest rozstrzyganie

niejednoznaczności związanych z zagrożeniem. (Jestem ciekawa ile osób dziś spokojnie

zaśnie…) Tak więc możemy spekulować czy duchy istnieją naprawdę, czy też są

wytworem naszej wyobraźni…

Kiedyś, dawno temu, świat nieskażony i rzadko zaludniony, zamieszkiwały liczne

duchy, duszki i bóstwa. Gnieździły się właściwie wszędzie: w żywiołach - ogniu, wodzie,

powietrzu i ziemi; w przyrodzie - w górach, skałach, jeziorach, lasach i drzewach.

Obecne były w gwiazdach, w wietrze, w piorunach, niektóre wcielały się w zwierzęta i

ptaki, inne w ludzi. Zasiedlały ludzkie domostwa i gospodarskie zagrody. Jedne

opiekowały się inwentarzem, członkami rodziny, pomagały w polu, w pracach domowych,

w polowaniu i w walce, inne szkodziły i psociły ile wlazło: plątały przędzę, wypijały mleko,

kradły kury, łamały koniom nogi, wciągały wędrowców do bagna, nasyłały szarańczę,

choroby i wojny.

Każda kultura miała swoje bóstwa i demony, także nasza – polska, słowiańska.

Chrześcijaństwo potępiało rodzime duchy, usiłując wtrącić je do chrześcijańskiego piekła.

Ale część z nich przetrwała w nazwach, przysłowiach, zwyczajach ludowych, przesądach

i legendach. Nie ukrywam, że kultura słowiańska jest fascynująca. Poniżej znajduje się

krótka charakterystyka najciekawszych słowiańskich duchów i demonów:

• Boginki lub Mamuny - zamieniały malutkie dzieci na "odmieńce" i "podrzutki". Szkodziły

też kobietom w ciąży. Na wszelki wypadek powinno się wiązać noworodkowi czerwoną

kokardkę na rączce. Mamuny mieszkały w lasach i były porośnięte rudym włosiem na

całym ciele.

• Latawiec i latawica - To zwykle dusze wisielców i straconych złoczyńców. Demony te

miały pieczę nad zjawiskami atmosferycznymi. Osobliwie gustowały w wirach i trąbach

powietrznych, zaś odmiana zwana "płanetnik" uwielbiała urządzać gradobicia i oberwania

chmury. Naturalnie ze szkodą dla ludzi. Demony te były z gatunku złośliwych ale w sumie

mało groźnych. Co więcej można je było "obłaskawiać" za pomocą specjalnych zaklęć

czy modlitw albo obfitego poczęstunku i wtedy demon taki wręcz sprzyjał wybranym

ludziom. Dość często bywał to młynarz, któremu latawica dmuchała odpowiednio w

skrzydła wiatraka, jednocześnie zabierając wiatr konkurencji.

• Licho – zły demon lasu.

• Nimfy, Świtezianki, Syreny, Wodnice - pięknymi ciałami, śpiewem i obietnicami wabiły w

odmęty wodne tak młodzieńców jak i nieszczęśliwe dziewczyny.

• Nocnica - męczy nocą dzieci, stąd ich płacz. Aby się jej pozbyć można zawołać na

pomoc Faunę - leśną babę; niestety dotyczy to tylko mieszkańców wsi.

• Omamy - zamieszkiwały tereny bagienne i podmokłe. Błędnymi ognikami zwabiały ludzi

na moczary i topiły.

• Płanetnicy - przybywali wraz z ulewą na chmurze deszczowej. Płanetnicy nie szkodzili

ludziom. Można ich było poznać po wodzie zawsze cieknącej z kubraków lub z

warkocza.

• Południce - zjawiały się w samo południe na polu, powodując wiry powietrzne i gniotąc

zboże. Niekiedy porywały dziecko zostawione bez opieki albo mordowały dorosłego,

który zasnął na miedzy. Południce powstają ze zwłok ofiar zabójstw, wypadków i

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: