SEMIOTYKA
Semiotyka – to nauka o logicznych podstawach języka.
Dzielimy ją na:
- semantyka – zajmuje się badaniem związków między językiem a tym do czego język się odnosi (światem?). Najczęściej języki odnoszą się do świata zewnętrznego. Wówczas semantyka bada związki między słowami a elementami świata. Na gruncie tej nauki można pytać np. jak to się dzieje, że potrafimy słowo „pies” odnosić do psów.
- syntaktyka – zajmuje się badaniami związków zachodzących między elementami języka. Podstawowy problem na gruncie tej nauki to problem definicji.
- pragmatyka – bada związki między użytkownikiem języka a językiem (gdy dotyczy kogoś, oceniamy kogoś).
Semiotyka pochodzi od greckiego słowa seimon – znak.
Język będziemy pojmować jako system znaków, który jest rządzony następującymi regułami:
1. reguły gramatyki – określają prawidłowe połączenia miedzy elementami języka (można znaleźć np. w szkolnym podręczniku gramatyki).
2. reguły znaczeniowe – określają obszary rzeczywistości do których możemy odnosić się w sposób prawidłowy. Stąd mówimy, że słowa mają znaczenia, czyli takie narzędzia, które umożliwiają to odnoszenie do rzeczywistości. W wykładzie znaczenia będziemy rozumieć jako szczególny typ pojęć, a mianowicie jako pojęcia logiczne. (możemy je znaleźć w słownikach).
3. reguły kontekstowe (sytuacyjne) – określają sytuację, w jakich pewne zwroty są dopuszczalne lub niedopuszczalne. Np. podanie ręki. (możemy znaleźć np. w książkach o wychowaniu, jak się zachować w różnych sytuacjach).
Podstawowe pojęcia:
Wśród znaków wyróżniamy następujące:
1. oznaka – to konwencjonalny znak, który prezentuje zjawisko będąc jego częścią np. lilijka harcerska jest oznaką tylko wówczas, gdy jest noszona przez harcerza
2. symptom – naturalny znak będący częścią zjawiska i prezentujący to zjawisko np. rozpalona twarz jest symptomem gorączki
3. sygnał – to umowny znak zmierzający do wywołania działania lub powstrzymywania się od niego np. czerwone światło jest sygnałem, który ma wywołać pewne działanie
4. konwencjonalny – jest przeciwieństwem naturalnego. Naturalny to znak, który występuje w rzeczywistości samodzielnie, jest jej częścią np. zapach róży. Konwencjonalny – to znak umowny (sztuczny) z reguły jest produktem człowieka. Musi być zaopatrzony w regułę zaopatrującą skutki jego występowania
5. ślad – naturalny znak pozostawiony świadomie lub nieświadomie na podstawie, którego możemy określić wystąpienie pewnego zjawiska np. ślady po zwierzęciu.
Języki można podzielić na:
1. języki ekstensjonalne – które czasami nazywamy językami zakresowymi np. języki logiki, matematyki. Na gruncie tych języków używamy zmiennych zdaniowych (symboli reprezentujących zdania np. p,q,s). w językach tych nie jest ważna treść zdania, natomiast ważne są związki międzyzdaniowe.
2. języki intensjonalne – nazywane czasami językami treściowymi.
Idiom lub idiomat – jest to wyrażenie złożone, którego sens nie jest sumą sensów części składowych np. wziął nogi za pas, pal go sześć.
Zdanie – jest to taka wypowiedź, która jest prawdziwa lub fałszywa. Zdaniami w sensie logicznym są zdania oznajmujące. Zdaniami takimi nie są pytania, rozkazy.
Nazwa – to wyrażenie, które w zdaniu o postaci „A jest B” występuje w miejscu A lub B. Zgodnie z tą definicją nazwą jest wyraz pies (jaki, ładny) ponieważ mogą pojawić się sensowne w zdaniu pies jest ładny.
W przypadku nazw możemy mówić o treści nazwy i zakresie nazwy. Treść nazwy czasami rozumie się jako znaczenie lub jako pojęcie. O znaczeniu nazwy mówią logicy. Przez znaczenie rozumieją taka charakterystykę pewnych przedmiotów, która w sposób jednoznaczny wyznacza zbiór odniesień nazwy np. znaczenie nazwy kwadrat jest taka charakterystyka: figura geometryczna, która ma następujące cechy: płaskość, prostokątność, równoboczność. Charakterystyka ta wyróżnia kwadraty i tylko kwadraty. Pojęcie natomiast ma charakter psychologiczny i najczęściej utożsamia się z narzędziem pozwalającym wyodrębnić zakres nazwy.
Zakres nazwy – nazywamy czasami denotacją nazwy. To zbiór przedmiotów, do których nazwę poprawnie odnosimy.
Pojedynczy przedmiot do którego możemy zastosować nazwę nazywamy desygnatem nazwy np. zbiór jamników jest denotacją nazwy jamnik, natomiast Dawi jest desygnatem nazwy jamnik.
Czasami mamy trudności z ustaleniem zakresu nazwy, ponieważ nie znamy lub słabo znamy treść nazwy. Odwołujemy się wówczas do definicji.
Definicja jest narzędziem wprowadzającym właściwą treść nazwy. Definicja składa się z:
- definiędum – wyraz definiowany
- łącznika
- definięsa – zwrotu podającego treść nazwy np. pies jest to zwierzę, które szczeka i merda ogonem. Pies jest definiędum, jest jest łącznikiem, a reszta to definięs.
Definicje dzielimy na:
- sprawozdawcze – podające treść obowiązującą w jakiejś grupie społecznej
- projektujące – wprowadzane są wówczas nowe słowa lub treści
- regulujące – w tej sytuacji następuje zaostrzenie treści nazwy np. młody mężczyzna to taki osobnik, który nie ukończył 60 lat.
Rodzaje definicji:
1. definicje równościowe – w tych definicjach możemy wyróżnić składniki:
- lewa strona równości – wyraz definiowany
- prawa strona równości – charakterystyka przedmiotów należących do zakresu wyrazu definiowanego, charakterystyka ta musi w sposób konieczny i wystarczający (cechy wymienione w tej charakterystyce muszą posiadać wszystkie przedmioty należące do zakresu a ilość tych cech musi być taka, aby wystarczyła do wyodrębnienia wszystkie desygnaty tej nazwy: definicja kwadratu: kwadrat = prostokąt równoboczny – zostały podane cechy, które każdy kwadrat musi posiadać, i ilość tych cech wystarcza, aby wyodrębnić każdy kwadrat. Nie trzeba w tej charakterystyce wymieniać innych cech takich jak np. równokątność, równość przekątnych) wyodrębniać wszystkie elementy z zakresu nazwy definiowanej. \
2. definicje cząstkowe – bardzo często zdarza się tak, że nie jesteśmy w stanie zdefiniować definicji równościowych. Wówczas możemy stosować definicje cząstkowe. Zbudowane są: z 2 warunków, zwrotu jeśli….to…. oraz nazwy definiowanej.
1)jeśli….to…..
2)jeśli….to….
W 1) pod pierwszymi trzema kropkami występuje warunek, który znamy, a który pozwala wyodrębnić nam częściowo zakres nazwy definiowanej. W 2) pod pierwszym kropkami występuje warunek. Który znamy, a który to warunek pozwala nam wykluczyć pewne przedmioty z zakresu nazwy definiowanej. W zwrotach 1) i 2) w miejscu drugich kropek występuje nazwa definiowana np. definicja zwrotu młody człowiek.
1) jeśli osoba nie ukończyła 25 lat to „jest młoda”
2) jeśli osoba ukończyła 35 lat „to nie jest młoda”
3. definicja przez abstrakcje – składa się ona z:
- lewa strona – nazwa relacji w jakiej muszą pozostawać desygnaty nazwy definiowanej, aby można było przyjąć iż należą do zakresu nazwy definiowanej
- zwrotu wtedy i tylko wtedy,
- prawej strony, w której występuje nazwa definiowana.
Przykłady:
Kierunek prostej – prosta A jest równoległa do prostej B wtedy i tylko wtedy, kiedy posiadają ten sam kierunek.
Poziom inteligencji – osoba A jest w relacji identyczności pod względem ilorazu inteligencji do osoby B wtedy i tylko wtedy, kiedy posiada ten sam poziom inteligencji.
To, co pozwala nam w definicjach określić zakres nazwy będziemy nazywać pojęciem.
Dzisiaj jesteśmy w stanie wyróżnić następujące rodzaje pojęć:
1. pojęcia podstawowe – zbudowane są one z prototypu i relacji podobieństwa. Prototypem na ogół jest taki egzemplarz, który najczęściej występuje na obszarze w którym zamieszkuje osoba budująca pojęcia np. dla Polaków prototypem ptaka jest wróbel. Dla Amerykanów drozd.
Podobieństwo jest relacją która w sposób ogólny (całościowy) zachodzi między przedmiotami należącymi do karesu tego samego pojęcia. Są to pojęcia zbudowane przez najmłodsze dzieci. Dziecko bowiem nie posiada jeszcze analizatora. W tworzeniu pierwszych zbiorów pomaga mu świat, istnieją bowiem naturalne przerwy miedzy poszczególnymi przedmiotami: słonie na tyle różnią się od koni, iż na podstawie ogólnego podobieństwa dziecko jest w stanie utworzyć zbiór słoni i koni. Słoń jest bowiem bardziej podobny do innego słonia, niż konia.
2. pojęcia typowe – zbudowanie tych pojęć wymaga posiadania analizatora. W przedmiotach tych bowiem ustalamy cechy posiadane przez typowe egzemplarze. Np. uznajemy iż typowymi cechami dla ptaków są: posiadanie skrzydeł, zdolność latania, posiadanie piór, budowanie gniazd. Na podstawie tych cech potrafimy ustalić typowe przykłady ptaków. Cechy te jednak nie wystarczają do wyodrębnienia każdego ptaka. Pingwin choć jest ptakiem nie posiada piór i nie potrafi latać.
3. pojęcia logiczne – pojęcia te są utworzone wokół cech koniecznych (każdy egzemplarz należący do pojęcia musi te cechy posiadać) i wystarczających (ilość tych cech musi wystarczyć do wyodrębnienia każdego egzemplarza). Nie możemy wprowadzać cech zbytecznych np. aby wyodrębnić wszystkie desygnaty dla nazwy kwadrat wystarczą następujące cechy: prostokątność i równoboczność. Nie trzeba dołanczać innych cech np. równość przekątnych, przecinanie się przekątnych pod kątem prostym. Cechy te są bowiem zbyteczne.
4. zestawów cech logicznych może być więcej. Inne cechy logiczne pada dla pojęcia człowiek biolog, inne chemik a jeszcze inne logik. O tym jaki ktoś zestaw cech wybierze decyduje teoria (np. chemiczna, biologiczna). Pojęcia w ten sposób wyznaczone nazywamy pojęciami-teoriami.
Czasami w literaturze zamiennie używa się słów: pojęcie i znaczenie. Jest to błędne, otóż znaczenie jest szczególnym typem pojęcia. Znaczenie jest pojęciem w sensie logicznym.
Niektóre pojęcia mogą być wadliwie skonstruowane. Jednym z przykładów wadliwości są wieloznaczności:
1. amfibolia lub amfibologia – polega na użyciu wyrażenia, które może być rozumiane na wiele sposobów. Jest więc:
a) wieloznaczność zakresowa np. przez 10 lat chciał przepłynąć Morze Bałtyckie.
b) wieloznaczność powiązania np. znalazłem broszkę babci była ona prawdziwą pięknością.
c) wieloznaczność części mowy np. straszliwie stara piła
d) wieloznaczność denotacji np. straszne były te krzyżackie mordy.
e) wieloznaczność struktury np. część programu całkowicie nie została wykonana: pierwsze rozumienie – część programu została całkowicie wykonana; drugie rozumienie – czść programu została nie całkowicie wykonana.
2. ekwiwokacja – polega na użyciu tego samego wyrażenie w tym samym kontekście w dwóch różnych znaczeniach, co może powodować, że wnioskowanie będzie przebiegać od prawdziwych przesłanek do fałszywych wniosków np. każdy metal ( w sensie chemicznym – ma jednorodny skład) jest pierwiastkiem. Mosiądz jest metalem (w sensie fizycznym – przewodzi elektryczność, jest kowalny, ma połysk). Mosiądz jest pierwiastkiem. Obie przesłanki są prawdziwe. Wniosek fałszywy.
3. homonimy – są to wyrażenia które mają wiele znaczeń np. wilk (zwierze i maszynka).
4. błąd figuralnego myślenia – polega na dosłownym traktowaniu wyrażeń lub zwrotów które są użyte w sensie obrazowym np. jesteś piękna jak malina.
5. skróty myślowe – mogą być niebezpieczne bowiem można pojmować na wiele sposobów: jedź wolniej szybciej dojedziesz.
Skutkiem wieloznaczności może być to, że nie potrafimy ustalić zakresu pojęcia. Powyższą sytuację nazywamy nieostrością.
Funkcje języka:
1. Informacyjna – polega na przekazywaniu nowych informacji o otaczającym świecie lub o stanach psychicznych.
2. „Towarzyska” – nie niesie ona żadnych nowych informacji a polega jedynie na nawiązaniu kontaktu z drugą osobą lub podtrzymywaniu znajomości towarzyskich.
3. Performatywna (sprawcza) – polega na wywoływaniu pewnych działań np. ślub, sprawa rozwodowa.
4. Ekspresywna – język coś wyraża.
5. Impresywna – polega na wywołaniu u drugiej osoby stanu poniżenia lub zachwytu.
Podział nazw:
I ilość desygnatów:
1. nazwy ogólne - (wiele desygnatów) np. pies, żółw
2. nazwy jednostkowe – (ma jeden desygnat) np. najwyższy szczyt w Afryce
3. nazwa pusta – np. Zeus
II miejsce zajmowane w zdaniu:
Jeżeli nazwa występuje w podmiocie zdania prostego (np. Warszawa jest stolicą Polski) to nazwa występująca w podmiocie zdania jest nazwą indywiduową, natomiast ta która występuje w orzeczeniu jest nazwą generalną (np. miasto, imię własne).
III ze względu na rodzaj bytu do którego się odnosi:
- nazwy konkretów – oznaczają pewne ciała materialne
- nazwy abstraktów – oznaczają cechy przysługujące tym obiektom oraz relacje zachodzące między tymi obiektami np. stół (nazwa konkretów); czerwone lub leży na (abstrachów).
Czasami przez abstrakt rozumieć się wspólną własność (zbiór własności), który przysługuje wszystkim stołom. Wówczas np. w języku polskim oddajemy to używając końcówki „ości” np. wspólna własność przedmiotów białych nazywa się białość. Często uznaje się że konkret jest dany w obserwacji (poznaniu) natomiast czysty abstrakt nie.
* nazwy indywidualne i generalne.
Podział ten dotyczy miejsca nazwy w zdaniu atomowym (opisuje najprostsze stany rzeczy) np. Ala ma kota. W takich stanach rzeczy opisujemy pewne stosunki zachodzące między jednostkowymi konkretami, wyodrębnione za pomocą zaimków osobowych. W teorii zbiorów konstrukcja ta odpowiada przynależeniu elementów do zbioru (x jest elementem zbioru) np. Jan śpiewa, Jan jest elementem osób śpiewających.
PARADOKSY (ANTYNOMIE)
Pierwsze antynomie ostały sformułowane w V wieku p.n.e. Sformułował je Zenon z Elei.
Z antynomią mamy wtedy do czynienia kiedy para zdań jest równie dobrze uzasadniona a zdania te są ze sobą sprzeczne. Wyróżniamy antynomie logiczne i semantyczne. Przykładem antynomii logicznej jest paradoks Ruscella (zbiór nie może być elementem samego siebie). Paradoks semantyczny związany jest z oznaczaniem.
Paradoksy przeciwko ruchowi:
a) Paradoks Achillesa – zgodnie z tym paradoksem Achilles nie jest w stanie dogonić żółwia. Ogólnie: najszybszy biegacz nie jest w stanie dogonić najsłabszego jeśli ten drugi wystartuje z pewną przewagą. Achilles bowiem musi najpierw dotrzeć do miejsca, z którego wystartował żółw, zajmie mu to trochę czasu. W tym czasie żółw przesunie się do przodu i Achilles będzie musiał znowu go dogonić.
b) Dychotomia – aby pokonać jakiś odcinek drogi wcześniej musimy pokonać połowę itd. Inaczej mówiąc w wyniku dzielenia się jest nieskończenie wiele odcinków. Przejście odcinka wymaga jakiegoś czasu. Ale skoro tych odcinków jest nieskończenie wiele potrzebujemy nieskończenie wiele czasu. Nie jesteśmy w stanie pokonać jakiegokolwiek odcinka.
Oprócz antynomii Eleatów są też paradoksy sformułowane przez szkołę Megarijskich. Twórcą jest Euklides, a paradoksy te sformułował Eubulides.
Paradoksy:
1. Paradoks Łysego:
Przesłanka 1: Wyrwanie jednego włosa nie decyduje o tym, czy ktoś staje się łysy czy nie.
Przesłanka 2: Jeżeli komuś o bujnej czuprynie zaczniemy wyrywać włos po włosie, to wówczas możemy doprowadzić do tego, że nie będzie miał ani jednego włosa. W którym momencie osoba nie łysa stała się łysa?
2. Paradoks Rogacza:
Jeśli zrzucimy jedno ziarenko pszenicy na podłogę nie usłyszymy nic. Jeśli rzucimy worek coś usłyszymy (dźwięk). Jak to jest możliwe, aby suma czegoś co nie wydaje dźwięku wydała dźwięk?
Antynomia kłamcy:
Kłamca mówi, że kłamie. Skoro kłamca mówi że kłamie to kłamstwem jest to że kłamie. Kłamstwo kłamstwo daje prawdę. A więc prawdą jest kłamstwo.
Najczęściej w języku opisujemy stany rzeczy np. pada deszcze. Zdania te są sformułowane w tzw. języku przedmiotowym. Oprócz tego języka jest metajęzyk (w języku tym opisujemy nie rzeczywistość lecz język np. zdanie „pada deszcz” składa się z 2 wyrazów).
W paradoksie kłamcy słowo kłamie występuje w 2 różnych językach. W jeżyku przedmiotowym opisuje stan psychiczny osoby, natomiast w metajęzyku słowo kłamie ocenia wypowiedź wyrażoną w języku przedmiotowym. W zwrocie kłamie że kłamie I kłamie jest wyrażone w metajęzyku a II w przedmiotowym.
Nie można zamieniać, chociaż tak samo brzmiących słów zgodnie z zasadami podwójnej negacji i kłamstwo kłamstwa nie jest prawdą.
Bezpośrednie i pośrednie odnoszenie się:
Należy pamiętać że w języku istnieją takie słowa, które mają różne sposoby odnoszenia się. Są wyrazem, które stosujemy do pewnych obiektów w świecie na tej zasadzie, że zostały bezpośrednio przyczepione tym obiektom. Wyrazy te są wprowadzane podczas aktów chrztu. Nadajemy imię własne dziecku nie zależnie od własności jakie posiadało, posiada czy posiadać będzie. Stąd są Agnieszki są wysokie, niskie, blondynki, brunetki, zielonych oczach itp.
O odniesieniu do takiej nazwy dowiadujemy się będąc na akcie chrztu lub dowiadujemy się od osoby będącej na chrzcie.
Są też słowa takie, które umiemy stosować do pewnych obiektów w świecie na tej podstawie iż towarzyszy im pojęcie. W tym przypadku nie mamy bezpośredniego połączenia języka ze światem, lecz połączenie pośrednie - przez pojęcie : słowo „pies” stosujemy do pewnych zwierząt na tej podstawie iż potrafimy wyodrębnić pewne cechy (które tworzą pojęcie).
Nie musimy uczestniczyć w akcie chrztu, musimy tylko rozumieć pojęcia.
Np.
Antynomia:
Czy jest przerwa między kolorami tęczy. (Jest to anomia).
Ponieważ jak rozum możemy myśleć, że gdzieś te kolory przestają się zlewać.
Jeśli weźmiemy mikroskop elektronowy zobaczymy przerwę między kolorami.
Podsumowanie:
Najogólniej mówiąc wyróżniamy następujące sposoby stosowania języka:
1. Imiona własne – odnoszą się w sposób bezpośredni.
2. &#x...
Kaacha91