Preliminaria semiotyczne.pdf

Preliminaria semiotyczne

1. Poj ħ cie semiotyki logicznej

Semiotyka – z gr. semeion (znak) – to nauka o znakach. Semiotyka logiczna – to dział

logiki sensu largo (tym odró Ň nia si ħ od rozwa Ň a ı o znakach uprawianych w oderwaniu od

bada ı logicznych). Na logik ħ sensu largo , oprócz semiotyki logicznej, składa si ħ tak Ň e logika

formalna (tj. teoria konsekwencji logicznej) oraz metodologia (tj. teoria operacji

naukotwórczych).

LOGIKA

LOGIKA FORMALNA

SEMIOTYKA

LOGICZNA

METODOLOGIA

Niektórzy ograniczaj Ģ sens nazwy „logika” wył Ģ cznie do logiki formalnej. Ma to z pewno Ļ ci Ģ

zwi Ģ zek z tym, Ň e to wła Ļ nie logika formalna rozwija si ħ w ostatnich dziesi ħ cioleciach

najpr ħŇ niej. Pod nazw Ģ zaj ħę „semiotyka logiczna” kryj Ģ si ħ natomiast zagadnienia

pochodz Ģ ce zarówno z zakresu semiotyki logicznej, jak i z zakresu metodologii. Z logiki

formalnej b ħ dziemy korzysta ę tylko wtedy, kiedy to niezb ħ dne.

Trzeba pami ħ ta ę , Ň e działy logiki przenikaj Ģ si ħ wzajemnie. Nie mo Ň na np. mówi ę o

procesie definiowania (zagadnienie metodologiczne) bez znajomo Ļ ci funkcji semiotycznych

nazw (zagadnienie semiotycznologiczne).

2. Działy semiotyki

Od lat 30-tych XX w., za spraw Ģ Charlesa Morrisa dzieli si ħ semiotyk ħ na 3 działy:

syntaktyk ħ , semantyk ħ i pragmatyk ħ . Syntaktyka – dotyczy struktury znaków i relacji

strukturalnych pomi ħ dzy znakami. Semantyka – dotyczy relacji mi ħ dzy znakami a

rzeczywisto Ļ ci Ģ . Pragmatyka – dotyczy relacji mi ħ dzy znakami a u Ň ytkownikami (obecnie

cz ħĻ ciej powiemy: mi ħ dzy znakami a kontekstem; tylko cz ħĻ ci Ģ kontekstu s Ģ u Ň ytkownicy

znaku).

SEMIOTYKA

SYNTAKTYKA

SEMANTYKA

PRAGMATYKA

Do tego tradycyjnego rozró Ň nienia mo Ň na mie ę wiele zastrze Ň e ı . Zwłaszcza podział

zagadnie ı na semantyczne i syntaktyczne budzi w Ģ tpliwo Ļ ci, ale o tym b ħ dzie mowa pó Ņ niej.

3. Poj ħ cie znaku

Chocia Ň semiotyka nie jest dyscyplin Ģ młod Ģ , to semiotykom nie udało si ħ jeszcze

wskaza ę satysfakcjonuj Ģ cej definicji „znaku” – takiej, która byłaby definicj Ģ pełn Ģ

(wskazywałaby pełen sens wyra Ň enia „znak) i precyzyjn Ģ . Dlatego zadowoli ę musimy si ħ

definicj Ģ cz ħĻ ciow Ģ (jak Pa ı stwo dowiedz Ģ si ħ w drugim semestrze – definicja ma t ħ form ħ

redukcyjn Ģ , inkluzyjn Ģ ):

Je Ň eli obiekt x jest znakiem obiektu y dla osoby O , to osoba O przyporz Ģ dkowuje

obiekt y obiektowi x .

Je Ň eli kto Ļ rozpoznaje jaki Ļ przedmiot jako znak czego Ļ – to dokonuje pewnego

przyporz Ģ dkowania: znakowi – owego czego Ļ . Na przykład napis „Fryderyk Chopin” jest

znakiem pewnego obiektu, mianowicie Fryderyka Chopina, dla tej osoby, która Fryderyka

Chopina temu napisowi przyporz Ģ dkowuje. Czyj Ļ płacz jest znakiem smutku lub wzruszenia

dla osoby, która smutek lub wzruszenie temu płaczowi przyporz Ģ dkowuje.

Obiekt, który przyporz Ģ dkowuje si ħ znakowi – to korelat tego znaku. Osoba,

która dokonuje przyporz Ģ dkowania – to odbiorca znaku ( scil . jego interpretator ).

ZNAK

NADAWCA

ODBIORCA

KORELAT

Nale Ň y pami ħ ta ę , Ň e nie ka Ň de przyporz Ģ dkowanie jakiego Ļ obiektu innemu obiektowi

– to przyporz Ģ dkowanie znakowi jego korelatu. Dla przykładu: mog ħ ka Ň demu z uczestników

mojego kursu przyporz Ģ dkowa ę jego numer na li Ļ cie. Numery nie stanie si ħ jednak

automatycznie znakami uczestników kursu. Tylko niektóre przyporz Ģ dkowania maj Ģ wi ħ c

charakter semiotyczny. Dlatego wła Ļ nie skazani jeste Ļ my na redukcyjn Ģ definicj ħ „znaku”.

4. Sygnały i symptomy

Przyjrzymy si ħ teraz najogólniejszym rodzajom znaków.

Najpierw – wyró Ň nimy sygnały i symptomy .

Sygnał – to znak, który posiada Ļ wiadomego nadawc ħ (inaczej: nadawc ħ , który

intencjonalnie si ħ nim posługuje. Sygnałem jest np. wyci Ģ gni ħ ta na powitanie r ħ ka,

ostrzegawczy znak drogowy ustawiony przy jezdni, czy dzwonek w szkole – oznajmiaj Ģ cy

przerw ħ .

Symptom – to znak nie posiadaj Ģ cy Ļ wiadomego nadawcy. Symptomami z kolei s Ģ np.

czerwona wysypka jako znak choroby, mimowolne łzy jako znak smutku, czy mimowolny

krzyk jako znak strachu.

Granica mi ħ dzy symptomami a sygnałami w pewnej fazie ich «u Ň ywania» zaciera si ħ :

niektóre znaki, «pierwotnie» symptomatyczne, z czasem staj Ģ si ħ u Ň ywanymi Ļ wiadomie

sygnałami. Pod wzgl ħ dem intencji trudno zakwalifikowa ę niektóre gesty mimiczne

wykonywane Ļ wiadomie, np. przez aktora na scenie lub przez kogo Ļ , kto ukrywa prawdziwe

emocje. Osoba taka Ļ wiadomie na Ļ laduje znaki nie Ļ wiadome. Podobnie jest np. z celowym

rozpłakaniem si ħ (jest to wówczas raczej sygnał ni Ň symptom).

Zauwa Ň my jeszcze, Ň e je Ň eli nie jeste Ļ my samy nadawcami znaku – to trudno nam

niekiedy rozstrzygn Ģę , czy znak jest sygnałem czy symptomem. Nie wiemy bowiem, czy za

czyim Ļ zachowaniem stoi jaka Ļ intencja, czy te Ň jest to co Ļ , co dzieje si ħ nie Ļ wiadomie.

Jedynie do własnych prze Ň y ę (a wi ħ c i do własnych intencji) mamy dost ħ p bezpo Ļ redni.

Cudzych mo Ň emy si ħ jedynie domy Ļ la ę .

5. Sygnifikatory i symbole

Interpretator przyporz Ģ dkowuje znak jego korelatowi na jakiej Ļ podstawie. Ta

podstawa mo Ň e by ę rzeczowa (najcz ħĻ ciej przyczynowa), albo konwencjonalna . W zwi Ģ zku

z tym w Ļ ród znaków wyró Ň niamy sygnifikatory i symbole .

Sygnifikator to obiekt, który jest znakiem czego Ļ ze wzgl ħ du na wi ħŅ rzeczow Ģ , w

szczególno Ļ ci przyczynow Ģ lub quasi -przyczynow Ģ . Na przykład Ļ lad na piasku jest znakiem

przechodz Ģ cego człowieka, a czyje Ļ zmarszczone czoło – znakiem niezadowolenia.

Opadni ħ cie słupka rt ħ ci w termometrze – jest sygnifikatorem obni Ň enia si ħ temperatury.

Symbol to obiekt, który jest znakiem czego Ļ na mocy konwencji lub zwyczaju, a wi ħ c

bez wzgl ħ du na ewentualn Ģ wi ħŅ rzeczow Ģ z tym, do czego si ħ odnosi. Symbolami s Ģ np.

wyra Ň enia j ħ zykowe i znaki drogowe.

Tak Ň e granica mi ħ dzy sygnifikatorami a symbolami jest – jak to si ħ mówi – płynna.

Niekiedy konwencjonalizacji ulegaj Ģ znaki, których wi ħŅ z korelatami była pierwotnie

niekonwencjonalna.

6. Znaki ikoniczne i nieikoniczne

Podstaw Ģ ustanowienia wi ħ zi mi ħ dzy znakiem a jego korelatem bywa podobie ı stwo

znaku do jego korelatu. Obiekty, które s Ģ przyporz Ģ dkowywane swoim korelatów ze wzgl ħ du

na ich podobie ı stwo (pod jakim Ļ wzgl ħ dem) do owych korelatów, to znaki ikoniczne .

Znakiem ikonicznej jakie Ļ osoby jest np. jej fotografia.

Trzeba pami ħ ta ę , Ň e podobie ı stwo jakiego Ļ obiektu do innego obiektu bywa tak Ň e

podstaw Ģ ustanowienia konwencji spajaj Ģ cej oba obiekty w relacj ħ symboliczn Ģ .

Zazwyczaj przyjmuje si ħ , Ň e podobie ı stwo mi ħ dzy znakiem ikonicznym a jego

korelatem – to podobie ı stwo struktury albo wygl Ģ du . Na przykład portret Fryderyka Chopina

jest podobny do Fryderyka Chopina pod wzgl ħ dem wygl Ģ du «wzrokowego», a „Kukułka”

(utwór klawesynowy) Jeana-Clauda Daquina jest podobna do kukania – pod wzgl ħ dem

wygl Ģ du «słuchowego». Mapa jest podobna do terenu, który obrazuje pod wzgl ħ dem

struktury, podobnie jak pod wzgl ħ dem struktury plan architektoniczny domu – jest podobny

do samego domu.

7. Szczypta ontologii

Przyjmiemy pewne ustalenia terminologiczne. By ę mo Ň e te ustalenia nie b ħ d Ģ

odpowiada ę intuicjom j ħ zykowym wszystkich Pa ı stwa – tak to jednak cz ħ sto bywa z

terminologi Ģ naukow Ģ . Prosz ħ teraz i na przyszło Ļę pami ħ ta ę , Ň e chodzi nam przede

wszystkim o rozumienie poj ħę , czyli znacze ı wyra Ň e ı . To, co tym poj ħ ciom odpowiada w

j ħ zyku (czyli słowa) s Ģ mniej wa Ň ne i mo Ň na je (po egzaminie) zapomnie ę .

„Przedmiotem” (inaczej „obiektem”) – b ħ dziemy nazywa ę wszystko, o czymkolwiek

mo Ň na pomy Ļ le ę . Przedmiotem jest wi ħ c i Pałac Kultury i Nauki, i najdłu Ň szy skok Adama

Małysza, i Sherlocke Holmes, i liczba 4.

Otó Ň ustalmy, Ň e ka Ň dy przedmiot, który posiada lokalizacj ħ w czasie i przestrzeni

(mo Ň e to by ę przedmiot przeszły lub przyszły) – to przedmiot partykularny . Pozostałe

przedmioty – s Ģ niepartykularne ; nie maj Ģ one lokalizacji czasoprzestrzennej. Przedmioty

niepartykularne dziel Ģ si ħ dalej na kilka klas; my jednak przede wszystkim wyró Ň nijmy w Ļ ród

nich przedmioty uniwersalne , któr e powstaj Ģ przez abstrakcj ħ z przedmiotów partykularnych.

Przedmiotem uniwersalnym jest wi ħ c np. kwadrat (w-ogóle), liczba dwa, człowiek-w-ogóle

etc . Nie s Ģ to przedmioty czasoprzestrzenne (nikt nigdy nie spotkał na spacerze liczby dwa ani

człowieka w ogóle, chocia Ň mo Ň na spotka ę np. dwoje ludzi), ale s Ģ przedmiotami – gdy Ň

mo Ň na o nich pomy Ļ le ę .

A teraz odró Ň nijmy konkrety od abstraktów. Konkret – to rzecz lub osoba lub co Ļ , co

byłoby rzecz Ģ lub osob Ģ , gdyby istniało. Konkretem jest wi ħ c np. George Bush, ale i cały stan

Georgia, jak równie Ň Koszałek Opałek i jego czapka. Abstraktami s Ģ wszystkie przedmioty,

które nie s Ģ konkretami: własno Ļ ci (np. czerwie ı , bycia-wysokim, bycie-inteligentnym),

relacje (np. _jest barwniejszy ni Ň _, _jest wy Ň szy ni Ň _, _jest inteligentniejszy ni Ň _), stany

rzeczy (np. to, Ň e ta oto ró Ň a jest czerwona; to, Ň e jedna wie Ň a w Ko Ļ ciele Mariackim jest

wy Ň sza od drugiej; to, Ň e ka Ň dy student ucz ħ szczaj Ģ cy na zaj ħ cia z semiotyki logicznej jest

inteligentny) i procesy (np. czerwienienie, ro Ļ ni ħ cie, rozwój inteligencji).

Zgód Ņ my si ħ teraz, Ň e w Ļ ród przedmiotów partykularnych s Ģ zarówno pewne

konkrety, jak i pewne abstrakty. Nie ulega w Ģ tpliwo Ļ ci, Ň e w czasie i przestrzeni mo Ň na

zlokalizowa ę rzeczy i procesy, b ħ d Ģ ce ci Ģ gami stanów rzeczy (np. pewnego człowieka i jego

spacer, b ħ d Ģ cy ci Ģ giem jego stanów). Niektórzy maj Ģ jednak w Ģ tpliwo Ļ ci, czy mo Ň na

zlokalizowa ę w czasie i przestrzeni własno Ļ ci i relacje. Współcze Ļ nie jednak coraz wi ħ cej

ontologów przyjmuje istnienie takich obiektów (mo Ň na je nazwa ę „partykularnymi

własno Ļ ciami” i „partykularnymi relacjami”, a w anglosaskiej literaturze najcz ħĻ ciej nazywa

si ħ je „tropami”). Przyjmuje si ħ wówczas, Ň e czerwie ı tej-oto ró Ň y jest zlokalizowana

czasoprzestrzennie, podobnie jak sama ró Ň a.

8. Znaki konkretne i abstrakcyjne

Znak konkretny – to znak, który sam jest przedmiotem konkretnym. Na przykład –

znakiem konkretnym mał Ň e ı stwa s Ģ obr Ģ czki.

Znak abstrakcyjny – to znak, który jest abstraktem. Znakiem abstrakcyjnym

wzburzenia jest krzyk (czyli pewien proces).

10. Znaki partykularne i uniwersalne

Znaki mo Ň na rozpatrywa ę jako przedmioty czasoprzestrzenne (s Ģ to wtedy znaki

partykularne) lub mo Ň emy mówi ę , Ň e co Ļ «w ogóle» jest znakiem i wtedy my Ļ limy o znaku

uniwersalnie.

Znakiem partykularnym jest np. rzeczywisty znak nakazu skr ħ tu w prawo ustawiony

na jakim Ļ skrzy Ň owaniu – albo u Ļ miech pewnej osoby wyra Ň aj Ģ cy w pewnym momencie

spontaniczn Ģ rado Ļę tej osoby.

Kiedy mówimy, Ň e ziele ı jest znakiem nadziei – to mamy na my Ļ li nie jak ĢĻ ziele ı

partykularn Ģ , lecz ziele ı -w-ogóle – obiekt uniwersalny.

11. Wyra Ň enia-egzamplarze i wyra Ň enia-typy

Terminu „wyra Ň enie j ħ zykowe” u Ň ywamy w kilku znaczeniach. Powiemy, Ň e pewien

napis „WARSZAWA” to pewne wyra Ň enie j ħ zykowe. A wi ħ c – niektóre napisy – to

wyra Ň enia. Po drugie – powiemy, Ň e wyra Ň eniem j ħ zykowym s Ģ pewne d Ņ wi ħ ki (a wi ħ c

pewne procesy akustyczne).

Nie s Ģ to jednak jedyne sensy słowa „wyra Ň enie j ħ zykowe”.

Prosz ħ sobie wyobrazi ę , Ň e zagl Ģ daj Ģ Pa ı stwo do słownika, Ň eby sprawdzi ę , co znaczy

słowo „młotek” i odnajduj Ģ tam Pa ı stwo co Ļ takiego:

MŁOTEK - narzħdzie słuŇĢce do wbijania, przybijania lub kucia, składajĢce siħ z metalowego lub drewnianego obucha

osadzonego na trzonku.

Z pewno Ļ ci Ģ nikt z Pa ı stwa nie pomy Ļ li, Ň e tylko ten jeden, wyró Ň niony na niebiesko

napis ma wła Ļ nie takie znaczenie. Pomy Ļ l Ģ Pa ı stwo raczej, Ň e takie znaczenie ma ka Ň dy napis

równokształtny (gdzie równokształtno Ļę rozumiemy jako izomorfizm co do układu liter) albo

– jeszcze inaczej – Ň e takie znaczenie ma wyra Ň enie-„młotek”-w-ogóle.

O wyra Ň eniach my Ļ limy wła Ļ nie cz ħ sto nie jako o pojedynczych napisach czy

wypowiedzeniach, ale jako o typach (czyli wyra Ň eniach w sensie uniwersalnym).

Powiemy, Ň e dwa wyra Ň enia-egzemplarze nale ŇĢ do tego samego typu, gdy s Ģ

równokształtne oraz maj Ģ ten sam sens. Z poj ħ ciem tego-samego-sensu, jak i z rozró Ň nieniem

wyra Ň e ı -egzemplarzy i wyra Ň e ı -typów jest wiele trudno Ļ ci, do których na pewno jeszcze

wrócimy.

Wyra Ň enia partykularne – nazywa si ħ „wyra Ň eniami-egzemplarzami”, a wyra Ň enia-

uniwersalne – „wyra Ň eniami-typami”. Powiemy, Ň e w zdaniu: „Schoenberg był ceniony przez

Berga i Webern był ceniony przez Berga” wyst ħ puje 11 wyra Ň e ı -egzemplarzy, które nale ŇĢ

do 7 wyra Ň e ı -typów. W zdaniu tym wyst ħ puje bowiem (1) jeden egzemplarz wyra Ň enia-typu

„Arnold Schoenberg”, (2) dwa egzemplarze wyra Ň enia-typu „był”, (3) dwa egzemplarze

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: