00:00:01:Prof. Iwan Nikiczanka członek Białoruskiej Akademii Nauk, w roku 1986 minister rolnictwa, 00:00:05:brał udział w usuwaniu skutków katastrofy w elektrowni atomowej w Czernobylu. 00:00:09:Mylę, że to był znak Ludzie, bšdcie ostrożni! Zniszczycie samych siebie! 00:00:18:Żeby to zrozumieć, potrzeba mšdroci, której tu ludziom wcišż brakuje. 00:00:25:Czernobyl dotknšł nie tylko Białoru, to problem całego wiata. 00:00:29:Nastasia Piatrowna dozymetrystka, bierze udział w usuwaniu skutków katastrofy w Czernobylu. 00:00:35:Co mogę Ci poradzić? Poprostu ciesz się życiem, 00:00:40:bo i tak wszyscy umrzemy. Jeli się urodziłe, musisz umrzeć 00:00:48:Nigdy się nie bałam, nie czułam zagrożona. Ani pierwszego dnia tutaj, ani teraz. 00:01:11:ONLY BELIEVE THE WIND Czernobyl, 20 lat póniej 00:01:26:Kamaryn, Lokalna klinika weterynaryjna 00:01:35:Tu jest moje miejsce pracy 00:01:40:Jak często mierzysz poziom skażenia radioaktywnego? 00:01:42:50-70 razy w miesišcu, jakie 1000 w roku. 00:01:47:Spójrz, to moja praca. 00:01:56:Poziom radioaktywnoci zależy od gatunku grzyba. 00:02:01:Najczystsze sš grzyby blaszkowe opieńki i surojadki. 00:02:08:Ale kurki czy podgrzybki sš bardzo skażone. 00:02:15:Najpierw je ważę. 00:02:24:Potem wkładam tutaj. 00:02:29:To rodzaj ołowianego domku który redukuje promieniowanie z otoczenia. 00:02:35:Teraz mierzę poziom skażenia. 00:02:44:To wieże grzyby 00:02:55:Jeli zagotujesz je w osolonej wodzie, pozbędziesz się 1/3 promieniowania. 00:03:03:Mówiš tu, że jeli zmienisz wodę 5 razy, będš prawie czyste 00:03:11:Tyle że wtedy mało co z nich zostanie. 00:03:15:Równie dobrze mógłby je od razu wyrzucić! 00:03:20:Sš tu dwie wioski, 10 kilometrów stšd, Dolne i Górne Żary. 00:03:25:Koło Dolnych Żar grzyby sš czyste. 00:03:31:Czyste? 00:03:33:Tak, czyste. Jeli będziesz miał okazję, możesz tam jechać. 00:03:38:Wielkie dzięki. 00:03:41:Jagody też tam majš czystsze 00:03:48:Twoje grzyby sš trochę czystsze 1034. 00:03:52:A powinno być odwrotnie. 00:03:59:Teraz mierzę skażenie suszonych grzybów. 00:04:03:I te też I tak w kółko. 00:04:10:Pomnożone przez 10,000 daje 10,300. To jest poziom radioaktywnoci. 00:04:18:To nie była pierwsza katastrofa tego typu 00:04:22:Wczeniej zdarzył się tragiczny wypadek i wyciek radioaktywny w okolicach Czelabińska w Rosji. 00:04:28:Ale to się działo w syberyjskiej tajdze. 00:04:33:Od poczštku wiedzieli, co należy zrobić. 00:04:37:Instytut Radiobiologii w Borowsku zajmował się tymi zagadnieniami, 00:04:41:i konsultanci z niego przyjechali tutaj. 00:04:45:Ale dopiero w miesišc po wybuchu w elektrowni... 00:04:51:Wiedzielimy, że najpierw trzeba chronić ludzi. 00:04:55:Dlatego dostarczylimy nieskażonš żywnoć. Mięso z Holandii, 00:05:03:mleko z republik bałtyckich i z Finlandii mškę... Rozdawalimy bezpiecznš żywnoć 00:05:10:Przywozilimy nawet siano dla krów, ale to nie miało sensu 00:05:16:bo po drodze pokrywał je radioaktywny pył, tak jak to na miejscu. 00:05:35:Powinienem przekręcić w tę czy w drugš? 00:05:40:Zaraz po wybuchu było mnóstwo zamieszania i balaganu. 00:05:44:Nikt nie wiedział o promieniowaniu 00:05:47:Gdyby miało jaki kolor czy zapach, ludzie mogliby się zabezpieczyć. 00:05:52:Wspólnie z Ministerstwem Zdrowia Białorusi i Służbš Hydrometrycznš, my (Ministestwo Rolnictwa) 00:06:00:stworzylimy lotne patrole radiologiczne by na miejscu ocenić poziom skazenia. 00:06:08:Moglimy je okrelic tylko w przybliżeniu, korzystajšc z helikopterów Obrony Cywilnej 00:06:15:Rysowali linie na naszych mapach, tyle miliroentgenów tu, tyle tam. 00:06:32:Tutaj, tu jest naprawdę le 00:06:45:Mielimy wolnoć 00:06:53:Każdego wieczora oficer KGB zabierał moje notatki, by przynieć je rano spowrotem. 00:07:04:Takš włanie wolnoć mielimy. 00:07:10:Teraz jedziemy wzdłuż granic Zony. Po lewo jest Zona, po prawo możesz mieszkać. 00:07:16:Oczywicie, to czysta teoria. 00:07:20:Możesz mieszkać po prawiej stronie, ale po lewej Ci nie wolno. 00:07:23:I nikt tam już nie mieszka. Stšd aż do Czernobyla ani żywej duszy. 00:07:28:Ta ziemia należała do kołchozu, w którym pracowałam 00:07:33:Po wypadku przenielimy mieszkańców z lewej na prawš. 00:07:36:Wyobra sobie, jak to było przenosić ludzi z jednej strony na drugš. 00:07:40:I najważniejsza rzecz, mielimy na to tylko półtora dnia. 00:07:44:Dostalismy rozkaz, by usunšć wszystko i wszystkich w półtora dnia 00:07:49:Wszyscy wiedzieli, że elektrownia może znów wybuchnšć. A mimo to czekalimy całe 6 dni. 00:07:55:W końcu przenielimy wszystkich z jednej strony drogi na drugš, z tej na tamtš. 00:08:01:Musielimy dopasować ludzi pod kštem osobowici alkoholicy z alkoholikami, ludzie niezależni z niezależnymi. 00:08:08:W moim domu mieszkało 11 osób. 00:08:15:Wszyscy myleli, że pod reaktorem jest szyb do którego on może wpać. 00:08:20:Mylelismy że się zaklinował, i dlatego nie wpadł do rodka. 00:08:26:Dopiero gdy weszli tam specjalici z metra, okazało się że nie ma żadnego szybu. 00:08:33:Dobrze, że wypompowali z niego ciężkš wodę i nie doszło do eksplozji.. 00:08:56:Po prawej stronie droga do Bragina a przed nami Zona. 00:09:01:Widzisz Poleski Państwowy Rezerwat Ekologiczny. Wstęp i wyjcie za okazaniem przepustki. 00:09:06:Zakaz palenia ognisk, łowienia ryb i polowań. Tu zaczyna się Zona. 00:09:17:Jak ludzie teraz odbierajš Zonę psychologicznie? 00:09:21:Teraz jest całkiem spokojnie. Wogóle żadnych reakcji. 00:09:25:Ale wtedy... Tylko sobie wyobra, wtedy nie wiedzielimy nic. 00:09:30:Teraz już wiemy. Nauczylimy się żyć z promieniowaniem i chronić się przed nim 00:09:34:Ale na poczštku nie wiedzielimy nic. 00:09:38:Miałam tyle kłopotu z kołchozowym bydłem. 00:09:42:Zanim poszło do rzeni, musielimy je myć. Mój Boże! 00:09:46:W cišgu pierwszego roku radioaktywny opad osiadał na jego skórze, 00:09:51:Więc musielimy myć krowy, zanim zmierzylimy poziom skażenia. 00:09:55:Używalimy wtedy dokładnie tych samych mierników co dzi. 00:09:59:Można nimi zmierzyć poziom skażenia mięsa, gdy zwierzę jeszcze żyje, tak że wiesz, czy nadaje się do spożycia. 00:10:03:Kiedy umyjesz zwierzęta,poziom skażenia spada. 00:10:07:Ale w pierwszych latach dopuszczalny poziom skażenia był wysoki. 00:10:13:Władze były przygotowane do ewakuacji wszystkich z obszaru Mohylew Kirow Chocimsk Bobrujsk... 00:10:20:Gotowe zostawić wszysko i przenieć ludzi daleko na Północ. 00:10:25:Nie wiem, czy to było możliwe, ale taki był plan. 00:10:31:Wiesz, ilu ludzi wracało do opuszczonych domów w pierwszych dniach? 00:10:34:Na wszystkich cieżkach stali żołnierze, którzy nikogo nie przepuszczali. 00:10:38:Więc ludzie wymylili całš masę sztuczek i okrężnych dróg, by wrócić do domów. 00:10:42:Zwłaszcza ci starsi. Młodzi radzili sobie lepiej. 00:10:47:Mšż mojej siostry w chwili katastrofy miał 60 lat. 00:10:55:Każdego dnia chodził do ewakuowanych wiosek. Mieszkał u mnie, ale chodził do Zony. 00:11:00:Pytałam go Co tam zostawiłe? 00:11:04:Ale on tylko klšł i powtarzał: Tam jest wszystko, co mam. Tam zbudowałem swój dom. 00:11:10:Domy nie były jeszcze zburzone i wcišż tam stały. 00:11:14:I potem on zmarł na skutek promieniowania alfa. 00:11:18:Nie jestem lekarzem, ale mylę, że 00:11:24:jeli żyjesz zdrowo, i nie jesz skażonej żywnoci, nie musisz się bać. 00:11:28:Najbardziej napromieniowana jest żywnoć, grzyby i owoce z lasów. 00:11:34:Kiedy kto zastrzeli zwierzę, przychodzi tu by zmierzyć jego skażenie. Nauczyłam ich tego. 00:11:38:Mówiłam, że nie zgłoszę tego i nie zawiadomię milicji, 00:11:41:jeli tylko nie będš jeć skażonej czy niesprawdzonej żywnoci. 00:11:51:Czemu nikt nas nie zatrzymał? Gdzie sš wartownicy? 00:11:53:Kto Cię tu zatrzyma? Najbliższy posterunek jest w Pirkach. 00:11:57:Tylko czasem patrolujš teren i jak złapiš kogo bez przepustki dajš mandat. 00:12:05:A tu kolejny znak: Uwaga, promieniowanie! 00:12:10:Tam, skšd jedziemy można przebywać, tutaj, oficjalnie, nie. 00:12:30:Ale to miejsce wcišż żyje. Mylisz, że jest martwe? Nie. 00:12:35:Ziemia stopniowo się oczyszcza, i wkrótce będzie nadawać się pod uprawę. 00:12:41:Poziom promieniowania w tym miejscu to 25 mikroroentgenów. Nie tak dużo. 00:12:45:W jednej z dzielnic Homla jest 38 mikroroentgenów. 00:12:48:Jaka jest norma? 00:12:50:12 mikroroentgenów 00:12:52:Nie sšdzę, żeby umieralnoć była tu wyższa. 00:12:58:Ludzie umierajš na serce, jak wszędzie. 00:13:06:Kobiety rodzš dzieci, ale nie tak często jak kiedy, 00:13:10:choć być może to nie z powodu promieniowania. 00:13:14:Mylę, że to dlatego że życie tyle kosztuje. 00:13:18:Mało kogo stać na dzieci. To wszystko przez to... 00:13:35:W tym miejscu znaleli meteoryty. Tak, meteoryty. 00:13:38:Teraz przyjeżdzajš tu ludzie z Moskwy i szukajš meteorytów, dniami i nocami. 00:13:44:Kilka znaleli tutaj, inne w miejscu, do którego jedziemy. 00:13:52:Jeden znaleziono jeszcze przed II Wojnš wiatowš 00:13:57:Mój wujek przypadkiem też znalazł meteoryt. 00:14:00:Cała rodzina była niepimienna i nie wiedzieli, co to jest. 00:14:04:Moja babcia używała go do kiszenia ogórków. 00:14:08:Potem przyszedł jeden mšdry człowiek i zapytał: Co to za kamień trzymacie na beczce z ogórkami? 00:14:14:Kamień był mały, ale bardzo ciężki, 00:14:19:Naukowcy zabrali go i orzekli, że to meteoryt. 00:14:29:Pewna dziewczyna pasła tu krowy i też znalazła meteoryt. 00:14:35:A inny wykopał miejscowy traktorzysta. 00:14:45:Nie potrafimy niczego się pozbyć. 00:14:50:A teraz w naszych ciałach odkłada się to wiństwo, 00:14:56:które zatruwa nie tylko ludzi z Zony, ale całš Białoru. 00:15:01:Tak włanie mylę... 00:15:05:Cez atakuje tylko tkanki miękkie, 00:15:10:i po kilku miesišcach zostaje wydalony, jeli jesz nieskażonš ...
megur