Witaminy są to organiczne związki, które są niezbędne dla normalnego przebiegu szeregu procesów metabolicznych w organizmie człowieka. W większości przypadków wykazują wielokierunkowe działanie. Mogą być stosowane jako środki nawilżające, regulatory procesów keratynizacji, emolienty, filtry UV, antyutleniacze, substancje blokujące powstawanie szkodliwych związków w skórze.
Witaminami nazywa się szereg różnych związków które:
1. Są składnikami niezbędnymi w żywieniu człowieka dla normalnego przebiegu szeregu procesów zachodzących w jego tkankach.
2. Nie mogą być wytwarzane przez organizm i muszą być dostarczane z pożywieniem lub w razie potrzeby w postaci preparatów farmaceutycznych, w ilości od kilku do kilkunastu mikrogramów lub miligramów a tylko wyjątkowo do kilkudziesięciu miligramów.
3. Nie są ani źródłem energii, ani materiałem budulcowym.
Rozróżnia się witaminy:
- rozpuszczalne w tłuszczach: A,E
- rozpuszczalne w wodzie: B5, C.
Największe znaczenie w kosmetyce mają:
- Witamina E (tokoferole)
Najbogatsze źródło witaminy E stanowią:
- oleje roślinne (m.in. kukurydziany, awokado, słonecznikowy, sojowy, wiesiołkowy),
- produkty zbożowe,
- zielone części roślin (bób, groszek, sałata, kapusta),
- masło, margaryna, jaja, wątroba.
Tokoferole są silnymi antyutleniaczami. W efekcie skutecznej ochrony przeciwrodnikowej witamina E przeciwdziała zmianom starczym i degeneracyjnym skóry oraz chroni ją przed działaniem niekorzystnych czynników środowiskowych. Stosowana miejscowo ma działanie przeciwzapalne i przeciwobrzękowe. Aktywizuje ona i działa odżywczo na skórę, poprawia jej ukrwienie oraz zwiększa elastyczność tkanki łącznej. Wygładza, ujędrnia, natłuszcza i nawilża skórę. Witamina E ze względu na swoje wielostronne działanie często określana jest mianem witaminy młodości.
Preparaty zawierające witaminę E, to głównie kremy i mleczka kosmetyczne, szminki i produkty do pielęgnacji warg oraz kosmetyki przeznaczone do pielęgnacji paznokci.
- Witamina A (znana również jako retinol lub akseroftol)
Witamina A pozyskiwana jest:
- odzwierzęco z tranu, mleka, żółtka jaj,
- odroślinnie jako b - karoten (prowitamina A) z marchwi, szpinaku lub rzeżuchy.
Witamina A jest czynnikiem przeciwinfekcyjnym i wzrostowym, działającym jako bodziec w budowie nowych komórek i zapobiegającym kurzej ślepocie. Odgrywa ona dużą rolę w metabolizmie skóry, stąd zwana jest czasami jej normalizatorem. Reguluje proces keratynizacji naskórka. Stymulując produkcję nowych komórek wspomaga jego regenerację. Wywiera ona również znaczący wpływ na równowagę wodno-tłuszczową, dzięki czemu ogranicza szorstkość i złuszczanie skóry.
Długotrwałe stosowanie kosmetyków zawierających w swoim składzie witaminę A działa stymulująco na komórki skóry właściwej, poprawia jej elastyczność, działa na skórę odżywczo, zapobiega procesom jej wiotczenia. Systematyczne jej stosowanie w wysokich stężeniach zmniejsza przebarwienia skóry, wybiela plamy słoneczne i piegi.
Witaminę A stosuje się w kosmetykach przeznaczonych do skóry suchej, z upośledzeniem działania gruczołów łojowych. Kremy zawierające ją w swoim składzie przeznaczone są do cery zmęczonej, szarej, suchej. Stanowią one również doskonałą kurację dla skóry zniszczonej działaniem ostrego słońca.
Preparaty z witaminą A mogą być również przydatne w przypadku skóry normalnej, jako ważny czynnik o działaniu pielęgnacyjno-zapobiegawczym.
Szerokie zastosowanie w kosmetyce znalazły również preparaty zawierające karoteny będące prowitaminą witaminy A, które po zastosowaniu miejscowym mają zdolność przekształcania się w witaminę.
- Witamina C (kwas askorbinowy)Źródło witaminy C stanowią:
- cytryny, czarna porzeczka, owoce dzikiej róży,
- papryka czerwona, zielona, brukselka, pietruszka
Jest substancją której brak powoduje szkorbut, zwiększoną skłonność organizmu do krwotoków oraz zmiany struktury chrzęści, kości i zębów.
Witamina C jest aktywnym czynnikiem antyoksydacyjnym dla układów wodnych. Najbardziej charakterystyczną jej własnością jest właśnie zdolność do utleniania się, stąd też wraz z witaminą E stanowi ona doskonałe połączenie antyutleniaczy, które chronią skórę przed wolnymi rodnikami powodującymi starzenie organizmu, w tym także skóry.
Witamina C przyspiesza proces gojenia oparzeń wywołanych działaniem promieniowania UVB. Kwas askorbinowy wywiera korzystny wpływ na produkcję kolagenu, białka odpowiedzialnego m. in. za elastyczność, sprężystość i gładkość skóry. Zwiększa on również mechaniczną odporność ścian naczyń włosowatych. Dzięki delikatnemu działaniu złuszczającemu i rozjaśniającemu zmniejsza też skłonność do przebarwień i piegów. Kremy i toniki zawierające witaminę C doskonale odżywiają, oczyszczają i odświeżają skórę. Bardzo często preparaty z witaminą C polecane są dla młodzieży, ponieważ pomagają leczyć trądzik. Kwas askorbinowy stosowany jest również jako dodatek do szamponów i odżywek do włosów. Używanie tego typu preparatów chroni włosy przed szybkim przetłuszczaniem się. Stają się one puszyste i błyszczące, łatwo układają się.
Oprócz omówionych własności wykorzystuje się go w preparatach kosmetycznych do regulacji pH, jako naturalny środek zakwaszający. Witaminę C stosuje się w preparatach kosmetycznych zarówno w postaci wolnego kwasu L-askorbinowego jak i jego pochodnych.
- Witamina B5 (kwas pantotenowy)
Występowanie:
- w postaci związanej jako koenzym A w komórkach narządów,
- w większych ilościach znajduje się w wątrobie, mleku, żółtkach jaj, drożdżach, otrębach ryżowych, preparatach pszczelich.
Zarówno kwas jak i odpowiadający mu alkohol D-pantenol znajdują szerokie zastosowanie w preparatach do pielęgnacji skóry jak i włosów.
Powodem szerokiego zastosowania pantenolu w kosmetyce są jego specyficzne właściwości. Jest on aktywny biologicznie, całkowicie nietoksyczny, nie powoduje uczuleń i podrażnień. Jego fizjologiczne i chemiczne właściwości umożliwiają użycie w kosmetykach. Jest on bowiem łatwo rozpuszczalny w wodzie i alkoholu etylowym, trwały w zakresie pH 4,5 do 7,5. Łatwo wchłania się przez naskórek. Działa aktywizująco na podziały komórek naskórka, przyspieszając gojenie i łagodząc podrażnienia, nawilża i zmiękcza naskórek. Poprawia strukturę naskórka, działa osłaniająco, stymuluje powstawanie nabłonka, działa przeciwzapalnie, poprawia i podwyższa wilgotność skóry - sucha skóra staje się gładka i elastyczna. D-pantenol stosowany w preparatach do włosów nawilża włókno włosowe, poprawia podatność włosów na czesanie, zmniejsza skłonność włosów do rozdwajania, poprawia stan uszkodzonych włosów, pogrubia je. Przyspiesza opalanie, a jednocześnie chroni skórę przed skutkami nadmiernego działania promieni UV. Stąd często stosowany w preparatach promieniochronnych, gdzie stymuluje pigmentację, zmniejsza rumień oraz łagodzi zaczerwienienia i podrażnienia skóry.
- CERAMIDY - substancje tłuszczowe, będące naturalnym składnikiem lipidów skóry. Stanowią główny element spoiwa wypełniającego przestrzenie międzykomórkowe w warstwie rogowej naskórka. Wraz z towarzyszącymi kwasami tłuszczowymi tworzą jego barierę wodno-lipidową określaną mianem cementu międzykomórkowego. Wywierają znaczący wpływ na spójność i elastyczność naskórka. Dostarczane w preparatach kosmetycznych uzupełniają ceramidy naturalne, których ilość zmniejsza się wraz z wiekiem. Chronią skórę przed działaniem niekorzystnych czynników zewnętrznych. Hamują procesy jej fizjologicznego starzenia się. Zmniejszają utratę wody, regulując jej zawartość w warstwie rogowej. Działają przeciwzmarszczkowo, przywracają prawidłowe napięcie i elastyczność skóry. Są wykorzystywane w preparatach do pielęgnacji skóry cienkiej, suchej, starzejącej się. Stosuje się je także w szamponach i odżywkach do włosów.
- CYTOKINY - substancje białkowe zaliczane do grupy glikoproteidów znajdujące się i poruszające się w przestrzeniach międzykomórkowych (citos - komórka, kinesia - ruch)wydzielane przez komórki zwierzęce. Podstawowa rola, jaką pełnią w organizmie związana jest z przekazywaniem informacji pomiędzy komórkami. Odpowiedzialne są za syntezę kolagenu i elastyny oraz produkcję kwasu hialuronowego, podstawowych składników odpowiedzialnych za prawidłowe funkcjonowanie skóry. Wykazują działanie antyoksydacyjne. Stosowane miejscowo mają zdolność do opóźniania i zapobiegania niekorzystnym zmianom spowodowanym starzeniem się. W efekcie ich działania następuje wyraźne zmniejszenie zmarszczek, wygładzenie skóry, poprawa jej kolorytu.
- ENZYMY - biokatalizatory o specyficznym działaniu, regulujące metabolizm komórek i tkanek. Układy zbudowane z części białkowej (apoenzymu) i grupy prostetycznej (koenzymu). Umożliwiają przebieg większości reakcji zachodzących w żywych organizmach, w tym także w skórze. Najczęściej stosowane są enzymy pochodzenia roślinnego. Umożliwiają lub przyspieszają określone procesy chemiczne. Powodują odnowę komórkową, neutralizują szkodliwe produkty przemiany materii. Dezaktywują wolne rodniki, rozkładają i usuwają uszkodzone utlenianiem proteiny i lipidy. Odgrywają istotną rolę w fizjologii skóry właściwej, biorąc udział w metabolizmie tkankowym. W czystej postaci w kosmetykach wykorzystywane są bardzo rzadko. Jednym ze sposobów wykorzystania enzymów są peelingi enzymatyczne do usuwania zrogowaciałego naskórka bez podrażnienia skóry.
- POLISACHARYDY – cukry złożone np.: glukany i kwas hialuronowy, wykorzystuje się do produkcji kosmetyków w postaci żelu lub emulsji do maseczek kosmetycznych, kremów i maści.
Kwas hialuronowy - to mukopolisacharyd łączący z sobą włókna kolagenowe i elastynowe w skórze właściwej. Tworzy z wodą gęsty śluz lub żel. Kwas hialuronowy jest w stanie związać od tysiąca do czterech tysięcy razy więcej wody niż wynosi jego masa i z tego powodu jest stosowany w produktach kosmetycznych jako jeden z najbardziej wartościowych czynników nawilżających. Już 1% roztwór wodny kwasu hialuronowego ma właściwości żelujące. Wykorzystywany jest również jako naturalny film, osłaniający warstwę rogową naskórka (przed wnikaniem w nią substancji chemicznych i bakterii). Pełni również role nośnika tz. substancji ułatwiającej wprowadzenie innych składników preparatu w głąb skóry.
Glutation – tripeptyd o silnych właściwościach antyoksydacyjnych, pozyskiwany z drożdży, reguluje pracę gruczołów łojowych, występuje w szamponach do włosów przetłuszczających się.
- FOSFOLIPIDY – są to związki chemiczne składające się z glicerolu, kwasów tłuszczowych, kwasu fosforowego oraz grupy funkcyjnej nadającej im odpowiednie właściwości. Stanowią istotny element budulcowy błon komórkowych. Stosowane są jako składniki preparatów kosmetycznych i podstawowy surowiec do produkcji liposomów.
Najczęściej stosowane substancje biologicznie czynne przenoszone za pomocą nośników to:
· proteiny (kolagen, elastyna)
· witaminy
· ekstrakty roślinne
· olejki eteryczne
· środki powodujące opalanie (DHA, tyrozyna)
· substancje silnie nawilżające
Zalety liposomów:
· dobrze wchłaniają się przez skórę,
· uzupełniają wymyte lipidy skóry bez efektu natłuszczania,
· zmniejszają ilość zużytych składników jednocześnie osiągając ten sam efekt,
· chronią wrażliwe substancje (np. dając możliwość wprowadzania enzymów),
· ich elementy czynne głęboko wnikają do zrogowaciałej warstwy skóry, mając jednocześnie zwiększone działanie biologiczne,
· zmniejszają resorpcję składników czynnych, umieszczając je w głębszych warstwach skóry.
Stosowanie produktów zawierających liposomy wzmacnia:
· ochronę przed negatywnym wpływem środowiska zewnętrznego podrażnionej i zmęczonej skóry, dzięki temu, że odbudowuje naturalną barierę ochronną,
· pielęgnację wysuszonej skóry przy pomocy pustych liposomów – wygładzanie zewnętrznej skóry i dostarczenie kwasu linolowego do gruczołów łojowych,
· ochronę przed przedwczesnym starzeniem się skóry poprzez dostarczanie niezbędnych witamin (A, E, C, B5) oraz innych substancji biologicznie czynnych (białka, aminokwasy, flawonoidy, enzymy).
W preparatach najnowszej generacji coraz częściej stosuje się tzw. kolasfery. Są to nośniki substancji, w których ścianka zbudowana jest z substancji biogennych dla naszej skóry: kolagenu i glikozoaminoglikanów. Opracowano dwa rodzaje kapsułek: kolasfery H z medium olejowym, przenoszącym w swoim wnętrzu aktywne substancje hydrofobowe oraz kolasfery A z medium wodnym, przenoszącym substancje o charakterze hydrofilowym.
Oprócz małych nośników typu liposomów coraz częściej stosuje się w kosmetykach także kapsułki o większych rozmiarach, np. granulosomy. Granulosomy mogą być wprowadzane do każdego rodzaju wyrobu kosmetycznego. Ze względu na większe wymiary tego typu nośników ograniczona jest możliwość ich penetracji w głąb skóry, ale z drugiej strony – można zmniejszyć toksyczne działanie wielu substancji, które za ich pomocą są przenoszone. Stosując granulosomy można uniknąć np. penetracji substancji promieniochronnych, których działanie ogranicza się do powierzchni skóry. Szczególne zastosowanie znajdują one w maseczkach i innych produktach tworzących na stosowanej powierzchni cienką warstwę, tzw. film.
- KWASY OWOCOWE - powszechnie nazywane alfahydroksykwasami, często określane są ogólnie przyjętym skrótem AHA, pochodzącym od angielskiej nazwy Alpha-Hydroxy Acid. Do najbardziej popularnych i najczęściej stosowanych w kosmetyce kwasów owocowych należą: kwas glikolowy, mlekowy. Wbrew nazwie, związki te występują w stanie naturalnym w przyrodzie nie tylko w różnych owocach, ale także w warzywach, trzcinie cukrowej i kwaśnym mleku. Mają właściwości rozluźniania warstwy korneocytowej naskórka i ułatwiają jego złuszczanie się, dzięki czemu zapewniają efekt peelingu stymulującego odnowę komórkową. Powodują pobudzenie produkcji kolagenu i elastyny, co jest szczególnie pożądane w przypadku pielęgnacji cery dojrzałej. Poprawiają stan skóry suchej, odwodnionej, z objawami starzenia, powodują wygładzenie zmarszczek i bruzd oraz ogólną poprawę jej wyglądu. Rozjaśniają plamy pigmentacyjne (np. starcze, wątrobowe). Przeciwdziałają keratozom, ułatwiając wchłanianie innych substancji, w tym odżywczych i regenerujących, takich jak: witaminy, kwas hialuronowy itp.
Kwas glikolowy
- naturalny składnik, występujący w trzcinie cukrowej;
- ma dużą zdolność penetrowania,
- nie powoduje alergii,
- jest dobrze tolerowany przez skórę;
- wykazuje silne działanie nawilżające;
- złuszcza powierzchownie warstwę rogową naskórka;
- pobudza działanie fibroblastów, dzięki czemu wspomaga odnowę i regenerację skóry właściwej.
Kwas mlekowy
- naturalny produkt przemian biochemicznych;
- występuje w wielu produktach spożywczych m. in. w kwaśnych ogórkach, kapuście, mleku, kefirze;
- działa złuszczająco, dzięki czemu przyspiesza odnowę naskórka;
- wygładza i odświeża skórę;
- poprawia jej koloryt;
- stosowany w preparatach pielęgnacyjnych, wybielających oraz płukankach do włosów;
- środek łagodnie zakwaszający i zmieniający skład flory bakteryjnej.
- EMOLIENTY - stanowią jedną z podstawowych grup składników używanych w różnorodnych formulacjach kosmetycznych. Szczególne miejsce znalazły w emulsjach.
Na ogół dobrze rozprzestrzeniają się na stosowanych powierzchniach, pokrywając je cienką warstewką, która pełni rolę swoistego filmu chroniącego skórę przed nadmiernym odparowywaniem wody z głębszych jej warstw, a także przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych. Emolienty oprócz tworzenia warstwy ochronnej na powierzchni skóry, uzupełniają również lipidy naskórka wymyte przez mydła, inne środki oczyszczające zawierające w składzie recepturalnym syntetyczne detergenty, czy też alkohol etylowy naruszające tą barierę. Skóra zabezpieczona emolientem wykazuje znacznie mniejszą tendencję do utraty wody. Efektem tego jest wyraźny wzrost uwodnienia warstwy rogowej oraz wygładzenie i zmiękczanie skóry.
Do najczęściej pojawiających się w recepturach preparatów kosmetycznych należą:
- estry prostych kwasów tłuszczowych z izoalkoholami, których głównym przedstawicielem jest alkohol izopropylowy, substancje te dobrze rozprzestrzeniają się na stosowanych powierzchniach; wykazują własności zmiękczające i penetrujące naskórek, nie pozostawiają uczucia lepkości na skórze, pokrywają ją cienką warstewką, stwarzającą możliwości wymiany tlenowej i wodnej; ich właściwości warunkują wyraźne efekty w stosunku do naszej skóry takie jak: wygładzenie, rozprzestrzenianie, stopień okluzji i efekt nawilżania.
- oleje roślinne - do bardzo chętnie stosowanych olejów należy olej rącznikowy bardziej znany jako olej rycynowy (surowiec ten, zaliczany do olejów nieschnących, działa powlekająco i łagodząco na skórę); oleje roślinne praktycznie można znaleźć w większości preparatów kosmetycznych: kremów, balsamów, płynów kąpielowych, preparatów do masażu, są one także składnikami szamponów, odżywek oraz innych środków do pielęgnacji włosów,
- woski - swoje miejsce w kosmetyce znalazły zarówno surowce pochodzenia roślinnego, zwierzęcego czy też mineralnego jak i ich syntetyczne odpowiedniki; Układy te są chętnie wykorzystywane ze względu na ich trwałość, znacznie wyższą niż olejów; na szczególną uwagę zasługuje tu wosk owczy czyli lanolina - układ ten zajmuje czołową pozycję spośród naturalnych układów regulujących gospodarkę wodną skóry i zmiękczających naskórek,
- produkty mineralne - w recepturach kosmetyków pojawiają się oleje parafinowy i wazelinowy oraz wazelina i parafina. Mechanizm działania olejów mineralnych polega na tworzeniu na powierzchni skóry bariery okluzyjnej, która hamuje utratę wody do otoczenia i zapobiega jej nadmiernemu przesuszeniu; produkty mineralne najczęściej wykorzystuje się w kosmetykach o charakterze ochronnym, szczególnie w preparatach stosowanych w okresie zimowym,
- oleje silikonowe, które nie ograniczają wymiany tlenu z otoczeniem; są to układy bezbarwne, bezwonne, obojętne chemicznie, wyjątkowo stabilne, odporne na działanie tlenu, wody, światła.
- FILTRY SŁONECZNE -
Promieniowanie ultrafioletowe UV - jest najistotniejszym czynnikiem zewnętrznym wpływającym na proces starzenia skóry, którego głównym i naturalnym źródłem jest słońce.Promieniowanie ultrafioletowe to promieniowanie elektromagnetyczne i zostało podzielone na trzy główne zakresy wywołujące różne efekty biologiczne: UVC, UVB, UVA.
Promieniowanie UVC ( 200-290 nm) promieniowanie nadfioletowe krótkofalowe, ma najwyższą energię - ale na nasze szczęście jest prawie całkowicie pochłaniane przez warstwę ozonową atmosfery otaczającej ziemię. Lampy stosowane w solariach nie emitują tego zakresu promieniowania.
Promienienie UVB (290-320 nm) promieniowanie nadfioletowe środkowe zwane parzącym, penetruje powierzchniowe warstwy skóry. W wyniku jego działania dochodzi do powstawania wciąż pożądanej przez nas opalenizny. Niestety charakteryzuje się ono silnym działaniem rumieniotwórczym, powoduje tzw. oparzenia słoneczne, przyspiesza starzenie się skóry i sprzyja rozwojowi jej nowotworów.
Promieniowanie UVA (320-400 nm) promieniowanie nadfioletowe długofalowe. Jest ono stosowane w solariach. Działania promieni z tego zakresu nie czujemy, ale to one wnikają głęboko w skórę. W ostatniej dekadzie dermatolodzy zwrócili uwagę na jego szkodliwe działanie. Promieniowanie UVA może bowiem powodować destrukcję kolagenu, wytworzenie wolnych rodników, pojawienie się plam pigmentacyjnych, a w konsekwencji przedwczesne starzenie skóry, różnego rodzaju dermatozy i zmiany nowotworowe.
Filtry UV stosowane w kosmetyce powinny charakteryzować się:- odpowiednią zdolnością do pochłaniania/odbijania promieniowania;- wysoką efektywnością przy niskich dawkach;- stabilnością chemiczną (również na świetle), czyli odpornością na reakcje z innymi składnikami
kosmetyków czy substancjami pochodzącymi ze środowiska;- brakiem dermatotoksyczności (również na świetle);- minimalnym wnikaniem w naskórek;- odpornością na pot;- brakiem zapachu, smaku i barwy;- nie mogą plamić skóry i tkanin.
Z filtrów fizycznych wykorzystuje się obecnie przede wszystkim:
...
hannahg2