AO_Bogdanowicz_IV-VI.pdf

Warsztat pracy skutecznego nauczyciela —

Wsparcie ucznióW ze specyficznymi trudnościami

W uczeniu się z klas iV–Vi

Moduł 1

specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu

— dysleksja, dysortografia i dysgrafia

u uczniów klas iV—Vi

autor:

prof. zw. dr hab. marta Bogdanowicz

Warsztat pracy skutecznego nauczyciela —

Wsparcie ucznióW ze specyficznymi trudnościami

W uczeniu się z klas iV–Vi

Specyficzne trudności w czytaniu i piSaniu — dySlekSja, dySorto-

grafia i dySgrafia u uczniów klaS iV—Vi

1. terminologia

często posługujemy się terminem dysleksja rozwojowa, ale nie zawsze prawidłowo. dysleksja to

nie to samo, co słaby poziom czytania i pisania. nie każde dziecko, które źle czyta, to uczeń z dys-

leksją. trudności w czytaniu i pisaniu mają różne przyczyny, pomimo że przejawiają się podobnymi

symptomami. mogą być skutkiem obniżenia poziomu inteligencji (inteligencja poniżej przeciętnej),

zaniedbania dydaktycznego (często zmieniała się nauczycielka, dziecko opuszczało dużo lekcji

z powodu choroby) czy środowiskowego (dziecko nie rozumie znaczenia wielu słów, stąd też nie

rozumie przeczytanego tekstu, nie ćwiczy czytania i pisania, które to czynności dzięki treningowi

automatyzują się). trudności w czytaniu mają też dzieci z wadami wzroku (bolą je oczy, głowa,

męczy je czytanie), z zaburzeniami ruchów gałek ocznych (widzą podwójnie, nieostro), z wadami

słuchu (potrzebują głośniejszego wypowiadania poleceń, nie zawsze dobrze odróżniają podobnie

brzmiące wyrazy). specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu: dysleksji, dysortografii i dysgrafii

nie rozpoznajemy, gdy zaburzenia w uczeniu się spowodowane są wyłącznie trudnościami opi-

sanymi powyżej lub wynikają tylko z powodu słabej koncentracji uwagi, jak w przypadku dzieci

nadpobudliwych ruchowo. opisane zaburzenia mogą współwystępować z dysleksją, dysortografią

i dysgrafią. natomiast nigdy nie diagnozujemy ich w przypadku, kiedy kłopoty w nauce czytania

i pisania są symptomami schorzenia neurologicznego (padaczki, urazu mózgu) lub obniżenia

sprawności intelektualnej (inteligencja niższa niż przeciętna, upośledzenie umysłowe). Jak widać,

dysleksję rozwojową łatwo jest pomylić z trudnościami w czytaniu i pisaniu, spowodowanymi in-

nymi przyczynami.

termin ten stosujemy dla oznaczenia nieoczekiwanych trudności w uczeniu się czytania i pisania

u uczniów zdolnych wskutek zaburzeń rozwoju niektórych funkcji poznawczych, ruchowych i ich

współdziałania, gdy trudności tych nie tłumaczy inteligencja poniżej normy lub choroba neurologicz-

na. W trakcie badania diagnostycznego specjaliści, szczególnie współpracujący ze sobą psycholog

i pedagog, muszą rozstrzygnąć, czy trudności w uczeniu się czytania i pisania to dysleksja, czy też wy-

nik wyłącznie wad zmysłu lub zaniedbania środowiskowego i braku ćwiczeń. należy tu podkreślić, że

uczeń z dysleksją może mieć również wady zmysłu oraz być zaniedbany środowiskowo. te przyczyny

nie wykluczają rozpoznania dysleksji, co niestety jest często przyczyną nieporozumień w praktyce

szkolnej, a nawet poradnianej. dla odróżnienia trudności uwarunkowanych dysleksją od podobnych,

lecz będących rezultatem innych przyczyn, określa się je terminem specyficzne trudności w czytaniu

i pisaniu.

W polsce zaczęto się interesować tym zjawiskiem w okresie międzywojennym, w tym czasie i na-

wet do lat 50. używano terminu legastenia. Jest on nadal stosowany w krajach niemieckojęzycz-

nych. W literaturze światowej najczęściej używa się terminu dysleksja.

Moduł 1. specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu — dysleksja, dysortografia

i dysgrafia u uczniów klas iV-Vi

Warsztat pracy skutecznego nauczyciela —

Wsparcie ucznióW ze specyficznymi trudnościami

W uczeniu się z klas iV–Vi

SprawdŹ SiĘ

pytanie 1. Jakie mogą być przyczyny trudności w czytaniu i pisaniu?

pytanie 2. Jakie przyczyny wykluczają rozpoznanie dysleksji?

W 1959 roku dr a. drath, psychiatra dziecięcy, opublikowała artykuł Dysleksja w „szkole specjal-

nej” i od tego czasu termin ten zaczął być powszechnie używany w polsce. W tym też okresie za-

częto udzielać pomocy dzieciom ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu. określano tę

pomoc mianem reedukacja, co jest niepoprawnym terminem, bowiem pochodzi od „reedukować”,

czyli uczyć ponownie. W przypadku dysleksji dzieci nigdy wcześniej nie potrafiły czytać ani pisać,

od początku uczą się tego z trudem. aktualnie używamy terminu terapia pedagogiczna. Wska-

zuje on, że pomoc udzielana uczniowi w celu pokonania jego trudności w czytaniu i pisaniu, ma

charakter oddziaływań pedagogicznych. nauczyciel przygotowany do udzielania pomocy w tych

przypadkach, potocznie nazywany „nauczycielem terapeutą”, to nauczyciel specjalista terapii pe-

dagogicznej. taką specjalność zawodową można uzyskać na studiach podyplomowych na wyższej

uczelni (350 godzin, 3 semestry) lub kursach kwalifikacyjnych (270 godzin).

W zespole specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu o różnej etiologii wyróżnia się takie formy

trudności jak:

dysleksja — specyficzne trudności w uczeniu się czytania, którym często towarzyszą trudności

w opanowaniu poprawnej pisowni,

dysortografia — specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni (w tym błędy ortogra-

ficzne), które współwystępują z trudnościami w czytaniu lub występują samodzielnie,

dysgrafia — specyficzne trudności w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma,

trudność w pisemnej komunikacji — specyficzne trudności wypowiadania się za pomocą pisma,

np. tworzenia tekstu wypracowania.

We wcześniejszych publikacjach autorka (Bogdanowicz 1969) zaproponowała ten system ter-

minologii, używając pojęcia dysleksja rozwojowa dla określenia wszystkich tych form trudności

i mając na uwadze odmienne ich symptomy. to nazewnictwo, funkcjonujące do chwili obecnej

w praktyce psychopedagogicznej, uwzględniało tylko symptomy, lecz nie odnosiło się do przyczyn

poszczególnych form zaburzeń. gdyby je rozważyć, należałoby podać, że dysleksja i dysortografia

– trudności w czy taniu i opanowaniu poprawnej pisowni, które najczęściej w ystępują jednocześnie,

uwarunkowane są zaburzeniami rozwoju językowego, w powiązaniu z zaburzeniami takich funk-

cji poznawczych, jak spostrzeganie słuchowe i wzrokowe, pamięć i uwaga. natomiast dysgrafia

jest skutkiem słabego rozwoju ruchowego, głównie sprawności ruchowej rąk, a także koordynacji

wzrokowo-ruchowej, czyli współpracy ręki i oka. przyczyną może być też niepoprawne planowanie

czynności ruchowych i ich kontrola, czyli zaburzenie funkcji wykonawczych.

Moduł 1. specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu — dysleksja, dysortografia

i dysgrafia u uczniów klas iV-Vi

Warsztat pracy skutecznego nauczyciela —

Wsparcie ucznióW ze specyficznymi trudnościami

W uczeniu się z klas iV–Vi

SprawdŹ SiĘ

pytanie 1. Jak zmieniała się w polsce terminologia dotycząca trudności

w czytaniu i pisaniu?

pytanie 2. W jakich przypadkach termin reedukacja jest poprawnie stosowany?

W związku z tym, że od lat w polsce obowiązuje międzynarodowa klasyfikacja medyczna (icd-10),

rezygnujemy z szerokiego ujęcia terminu dysleksja, a uwzględniając odmienny patomechanizm po-

szczególnych form omawianych zaburzeń, będziemy ich zespół określać opisowo, jako specyficzne

trudności w czytaniu i pisaniu. do specyficznych trudności szkolnych nie tylko zalicza się dyslek-

sję, dysortografię i dysgrafię, ale także specyficzne trudności w budowaniu tekstów, w uczeniu się

arytmetyki, określane też jako zaburzenie liczenia (zwane dyskalkulią). Warto dodać, że istnieją

też specyficzne trudności w uczeniu się innych umiejętności, jak czytanie nut, wykonywanie zadań

manualnych (rysowanie, wycinanie, sklejanie, wyplatanie), uczenie się sekwencji ruchowych na

gimnastyce czy w tańcu, posługiwanie się mapą, kierowanie samochodem. problemy te pojawiają

się w sytuacjach pozaszkolnych i dają o sobie znać również w życiu dorosłym.

Specyficzne trudności Szkolne

Specyficzne trudności

w uczeniu się czytania

i pisania

Specyficzne trudności

w uczeniu się

matematyki

inne specyficzne

trudności

w uczeniu się

dysleksja/dysleksja

rozwojowa

dyskalkulia

umiejętność czytania

nut

dysortografia

uczenie się układów

ruchowych

dysgrafia

wykonywanie zadań

manualnych

posługiwanie się mapą

Moduł 1. specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu — dysleksja, dysortografia

i dysgrafia u uczniów klas iV-Vi

Warsztat pracy skutecznego nauczyciela —

Wsparcie ucznióW ze specyficznymi trudnościami

W uczeniu się z klas iV–Vi

stosunkowo nowy jest termin ryzyko dysleksji. do literatury polskiej wprowadziła go autorka

w 1993 roku w związku z akcją europejskiego towarzystwa dysleksji „Wczesne rozpoznawanie

– lepsze jutro”, propagującą rozpoznawanie zagrożenia dysleksją i udzielanie wczesnej pomocy

(Bogdanowicz 1993). specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu zapowiadane są objawami niehar-

monijnego rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym, a nawet poniemowlęcym. mówimy wówczas

o symptomach ryzyka dysleksji, które ujawniają się w formie opóźnienia rozwoju mowy, funkcji

językowych, wzrokowych, często towarzyszą im opóźnienia rozwoju ruchowego oraz orientacji

w schemacie ciała i przestrzeni. (Bogdanowicz 2002, 2005, 2011). o ryzyku dysleksji można mówić

w okresie poprzedzającym naukę szkolną oraz w pierwszych latach szkoły. W tym czasie objawy

zapowiadające specyficzne trudności w uczeniu się czytania i pisania powinny być potraktowa-

ne z całą powagą. dziecko ryzyka dysleksji powinno mieć specjalnie zaplanowane zajęcia, które

usprawniają funkcje rozwijające się z opóźnieniem. jeżeli pomimo pomocy udzielonej dziecku,

w ciągu roku, do dwóch lat, nie obserwuje się istotnej poprawy, wówczas już na przełomie drugiej

i trzeciej klasy można postawić wstępną diagnozę dysleksji. potwierdzenie tej diagnozy powinno

być dokonane w kolejnym roku szkolnym. nieudzielenie pomocy w tym okresie skutkuje obni-

żeniem poczucia własnej wartości, obniżeniem motywacji do nauki, chęci chodzenia do szkoły,

a nawet trudnościami wychowawczymi.

SprawdŹ SiĘ

pytanie 1. Jakie zaburzenia należą do specyficznych trudności w uczeniu się?

pytanie 2. co jest powodem występowania ryzyka dysleksji?

Wśród terminów związanych ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu, którymi w opi-

niach posługują się pracownicy poradni, występują określenia parcjalne i fragmentaryczne opóź-

nienie rozwoju. Halina spionek (1965) oznaczała nimi wolniejsze tempo rozwoju niektórych funkcji.

różnicowała opóźnienia o szerszym zasięgu – opóźnienia parcjalne (np. rozwoju ruchowego, roz-

woju mowy) lub opóźnienia o węższym zakresie – opóźnienia fragmentaryczne (motoryki rąk, lub

tylko mowy czynnej przy dobrym rozumieniu mowy).

kolejnym terminem, bardzo ważnym z punktu widzenia skutków jego stosowania jest głęboka

dysleksja. termin ten zaproponowała autorka w aneksie do informatora dotyczącego egzaminów

zewnętrznych (Bogdanowicz 2000) z myślą o uczniach o bardzo nasilonych trudnościach w czyta-

niu i pisaniu, czyniących bardzo wolne postępy, nieproporcjonalne do wkładu pracy i inteligencji.

ukazał się on w 2002 roku w rozporządzeniu menis w kontekście możliwości zwolnienia uczniów

z głęboką dysleksją z nauki drugiego języka obcego.

ostatnim terminem wartym omówienia jest termin skompensowana dysleksja, który czasem

pojawia się w literaturze anglojęzycznej. autorka w niektórych przypadkach proponuje używanie

tego terminu w formie rozszerzonej – częściowo skompensowana dysleksja dla określenia stanu

Moduł 1. specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu — dysleksja, dysortografia

i dysgrafia u uczniów klas iV-Vi

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: