Tchorzewski i Łobocki– podmiotowość i podmioty wychowania
1. Podmiotowość wg Tomaszewskiego – na podmiotowość składają się: specyficzna tożsamość człowieka, wyraźna indywidualność różniąca go od innych ludzi oraz fakt, że jego własna działalność zależy w znacznym stopniu od niego samego. Podmiotowość w aspekcie pedagogicznym ma sens zarówno teoretyczny jak i praktyczny.
2. Podmiotowość dla pedagogów wyraża się częściej w aktywności własnej wychowanka w procesie wychowania, rzadziej zaś oznacza konieczność głębokiego kontaktu psychicznego i zrozumienia między wychowankiem a wychowawcą.
3. Podmiotowość:
a) odpowiedzialność za własne czyny
b) prawo do decydowania o sobie
c) poszanowanie inności i odrębności jednostki
d) uznanie dziecka jako indywidualną osobowość
e) uznawanie praw dziecka
f) akceptacja i zrozumienie
g) dziecko postrzegane jako istota wolna, myśląca
h) aktywny uczestnik zdarzeń
4. Wychowanie – musi kształtować przyczynowość osobistą, poczucie sprawstwa, swobodę wyboru, umiejętność podejmowania decyzji i odpowiedzialności za te decyzje. Jestem podmiotem więc – jestem źródłem przyczynowości, sprawczości, samodzielnie oceniam wartości, poczucie wpływu na siebie, na rzeczywistość, na otoczenie, jestem aktywny społecznie.
5. Podmiotowość w wychowaniu:
a) wychowanie podmiotowe – relacja pomiędzy dwoma podmiotami, sytuacje wychowawcze to wynik działań podmiotów. Warunki: postrzeganie dziecka w perspektywie personalistycznej, akceptacja, zaufanie i szacunek, empatia oraz autentyzm czyli zgodność deklaracji ze stanem faktycznym
b) cel wychowania – świadome kształtowanie orientacji podmiotowej, czyli do generatywności (spontaniczne zachowania, tendencja do wypróbowywania nowych schematów myślenia i działania); optymizm (nastawienie jednostki na zdarzenia pozytywne, oczekiwanie sukcesu); zaufanie do siebie (wiara we własne siły); selektywność (zdecydowane wartościowanie, selektywny wybór i przetwarzanie informacji); poszukiwanie przyczynowości (nastawienie na wykrywanie związków przyczynowo-skutkowych między zjawiskami).
6. Podmioty wychowania: jednostka ludzka mająca świadomość swojej odrębności w stosunku do świata, stanowiącą układ odzwierciedlający ten świat w sposób specyficzny dla niej i w oparciu o to kierującą swoim zachowaniem. Podmiotem jest ten kto: pełni swoją rolę społeczną, kieruje swoimi stanami psychicznymi i swoją aktywnością, ma wpływ na zdarzenie, pozostaje w stałym procesie samodoskonalenia się, przekraczania samego siebie, własnych granic, rozszerza stale zakres swojej podmiotowości i podmiotowości środowiska społecznego, ułatwia realizacje podmiotowości drugiemu człowiekowi.
7. Nauczyciel – wychowawca jako podmiot wychowania.
a) specyficzne właściwości pracy nauczyciela:
· zaangażowanie, oddanie się pracy, co często wiąże się z rezygnacją z własnego życia i wykrzywia nauczyciela;
· izolacja, nauczyciel zdany całkowicie na siebie;
· ustawiczna konieczność bycia w stanie ciągłej gotowości, do natychmiastowej reakcji;
· władza nad uczniami przejawiając a się w możliwości określania co jest wiedzą, którą warto się zajmować a co nią nie jest, możliwość określania właściwych zachowań;
· autonomia związana z możliwością doboru własnego programu, sposobów realizacji (głównie w USA).
8. Demokratyczny styl kierowania wychowawczego:
- okazywanie uczniom życzliwości i zrozumienia, pozyskiwanie sobie ich sympatii, zaufania, przyjaźni
- umożliwianie im podejmowanie samodzielnych lub wspólnych decyzji
- odwołanie do inicjatywy i pomysłowości dzieci, liczenie się z ich zdaniem
- udzielanie im gruntownych informacji
- nauczyciele pełnia wobec dzieci rolę inicjatorów, animatorów, doradców.
9. Autokratyczny styl wychowania:
- przeciwieństwo stylu demokratycznego
- nauczyciel przejmuje odpowiedzialność za wszelkie zachowania wychowanków
- metody nagradzania i karania jako sposoby oddziaływań wychowawczych
- stosuje się wszelkiego rodzaju zakazy i nakazy
- słaba więź emocjonalna, osobowa
- od nauczyciela zależy kto z kim siedzi, kto z kim pracuje i bawi się
- sam decyduje o wszystkim
10. Liberalny styl wychowania:
- dawanie dzieciom możliwie szerokiego zakresu swobody
- wychowawca wywiera minimalny wpływ na swych podopiecznych, zachowuje się wobec nich niemal całkowicie biernie, a więc praktycznie rezygnuje z kierowania nimi
- nie stara się zachęcać ich do zachowań społecznie i moralnie wartościowych
- poczuwa się zwolniony z odpowiedzialności za zachowania wychowanków
- nie prowokuje ich do zachowań, ani ich nie ocenia, doradza im tylko, kiedy jest o to proszony
- dostarcza jedynie niezbędny materiał potrzebny do wykonania zadań, jakich podjęli się uczniowie z własnej inicjatywy
Tchorzewski i Łobocki: Cele wychowania.
1. Cele wychowania – to pewien postulowany stan osiągany w wyniku oddziaływań wychowawczych. Celami takimi są tzw. normy (standardy) wychowawcze, wskazujące na pożądane społecznie i moralnie zachowania i postawy oraz inne cechy osobowości wychowanków. Są nimi zazwyczaj pożądane i oczekiwane zmiany, jakie pod wpływem respektowania odpowiednich metod, środków i warunków kształtują się w osobowości wychowanków w postaci poglądów, postaw, nawyków i innych cech osobowości.
2. Postulowane w celach wychowania zmiany dotyczą zwykle zmian:
a) o charakterze poznawczo-instrumentalnym à poznawanie świata, ludzi, wartości, łącznie z wywieraniem na niego własnego wpływu
b) o charakterze motywacyjno-emocjonalnym à formowanie stosunku wychowanka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, systemu wartości i celu życia
3. Cele formalne (cele na gruncie wychowania instytucjonalnego, np. w szkole, placówkach opiekuńczo-wychowawczych; są słabiej przyswajane) i nieformalne (w naturalnym środowisku wychowawczym, szczególnie w rodzinie, cele własne, mogą być czasami sprzeczne z celami formalnymi, wychodzą od wychowanka – są jego potrzebami, dążeniami)
4. Klasyfikacja celów wychowania wg Guryckiej:
· Cele kreatywne – typu „wywołać”, „ukształtować” np. nowe zachowania, zainteresowania, przekonania…
· Cele optymalizujące – typu „zwiększyć”, „wzmóc”, poszerzyć” np. wrażliwość, zaangażowanie…
· Cele minimalizujące – typu „osłabić”, „ograniczyć” np. agresję, nadmierną wrażliwość…
· Cele korekcyjne – typu „przekształcić”, „zmienić” np. postawę, przekonania…
5. Klasyfikacja celów wychowania wg Muszyńskiego:
· Ideał wychowania – naczelne cele wychowania, jest to ogólna charakterystyka osobowości dojrzałej jednostki jako wyniku społecznego procesu wychowania (humanizm, patriotyzm)…
· Globalne cele wychowania, podporządkowane są celom naczelnym, takie jak wiedza, umiejętności, poglądy, przekonania, postawy…
· Szczegółowe cele wychowania, poddawane są pomiarowi.
6. Klasyfikacja celów wychowania wg Muszyńskiego II:
· Zakresowe – bardzo szczegółowe, zawierają się logicznie w innych bardziej ogólnych;
· Funkcjonalne – realizacja jednego lub kilku z nich jest czynnikiem sprzyjającym realizacji innych;
· Przyczynowe – realizacja jednych jest warunkiem logicznym lub niezbędnym do realizacji innych.
7. Klasyfikacja celów wychowania wg Kocowskiego (wyróżnia cele nadrzędne, naturalne człowieka, które stanowią cele wychowania):
· Cel egzystencjalny (E) – utrzymanie życia i maksymalizacja szans dalszego przetrwania.
· Cel prokreacyjny (P) – uzyskanie potomstwa i zapewnienie mu warunków wszechstronnego rozwoju.
· Cel koegzystencjalny (K) – osiągnięcie pozycji społecznej.
· Cel funkcjonalny (F) – osiągnięcie dużej efektywności w realizacji założonych celów.
· Cel szczęścia (S) – maksymalizacja satysfakcji i minimalizacja dyssatysfakcji – w kierunku trwałego zadowolenia z całości życia.
8. Klasyfikacja celów wychowania wg Suchodolskiego:
· Przygotowanie do zaangażowanego uczestnictwa społecznego
· Przygotowanie do twórczego wykonywania pracy zawodowej
· Przygotowanie do aktywnego udziału życiu kulturalnym
9. Klasyfikacja celów wychowania wg Brezinki:
· Wychowanie w aspekcie rozwojowym:
* ochrona wychowanka przed wpływami, które mogą zakłócić jego rozwój
* zapewnienie naturalnego przebiegu rozwojowego
* chronienie dzieci przed nadmierną ilością stresu i frustracji
* dbanie o ich poczucie bezpieczeństwa, dobre samopoczucie i zdrowie psychiczne
· Wychowanie w aspekcie społecznym:
* przystosowanie wychowanka do warunków i sytuacji w jakich wypadnie mu żyć i pracować
* naśladowanie konstruktywnych wzorów zachowań
* identyfikacja wychowanka i emocjonalny związek z wychowawcami
* przyswajanie reprezentowanego przez wychowawców systemu wartości i norm, wysoko cenionych w społeczeństwie
· Wychowanie w aspekcie kulturowym:
* przyswajanie materialnego i duchowego dorobku ludzkości
* wychowankowie mają posiadać wiedzę o świecie i życiu oraz mają poprawnie myśleć lecz także ważne jest to, aby wzbogacali wewnętrznie swoją osobowość
* wyzwalanie u wychowanków ciekawości i zainteresowania kultura oraz chęć jej samodzielnego poznawania
· Wychowanie w aspekcie religijnym:
* religia umożliwia odpowiedź na pytania egzystencjalne, pomaga w chwilach rozczarowań, porażek, samotności
* wprowadzenie dzieci w życie wartościowe, zapewniające poczucie bezpieczeństwa i znaleźnie sensu własnej egzystencji
10. Źródła celów wychowania (cele wychowania tworzy się w oparciu o…):
- prawa natury
- religie
- ideologie
- filozofie
- osiągnięcia poszczególnych dyscyplin naukowych
- norm moralnych/etycznych (altruizm, tolerancja, poczucie odpowiedzialności, sprawiedliwość, wolność)
- deklaracje praw dziecka
- politykę i strukturę państwa
- naśladownictwo wielkich autorytetów
- odwołanie do tradycji, historii
- postępująca cywilizacja (humanitaryzm)
11. Cele wychowania wg Ossowskiej – 3 nurty moralności
a) nurt mądrości życiowej – konieczność przynoszenia ulgi w ludzkim cierpieniu, chodzi tu o nieuniknione cierpienie, wpisane niejako w los każdego człowieka – np. z powodu lęku przed śmiercią, przeżywanego bólu lub utraty kogoś bliskiego, dlatego głównym celem jest asekurowanie przed cierpieniem i tym samym nabywanie umiejętności bezbolesnego znoszenia przeciwności losu. Z tego powodu nie warto przywiązywać się do rzeczy materialnych gdyż szybko je można stracić – zaleca się ubiegać o wartości duchowe np. wiedzę, czystość sumienia itd.
b) nurt perfekcjonistyczny – troska o własną doskonałość, człowiek walczy ze swymi skłonnościami i rozwija w sobie cechy wartościowe. Jednostka taka ubiega się o rzeczy rzadkie i trudne do osiągnięcia co daje mu poczucie przewagi nad innymi.
c) nurt społeczny – kształtowanie postawy, którą cechuje szczególna czułość na krzywdę społeczną, kult ofiarności i solidarności i troska o dobre współżycie – humanitaryzm. Wysoko ocenia się czyny, które sprzyjają wzajemnemu współżyciu i współdziałaniu ludzi – przyczynianie się do dobra wspólnego.
12. Cele wychowania godne preferencji:
- altruizm – zabieganie o dobro innych w sposób świadomy i bezinteresowny
- tolerancja – wyrozumiałość wobec ludzi o różnym wyznaniu religijnym, światopoglądzie, sposobie myślenia i odczuwania, pochodzenia społecznego itd…
- poczucie odpowiedzialności zwłaszcza za własne czyny, dokonywane zgodnie z obowiązującymi zasadami i normami moralnymi oraz własnym sumieniem,
- wolność polegająca na braniu odpowiedzialności za swoje postępowanie i kierowanie nim zgodnie z poczuciem powinności moralnej (dokonywanie właściwych wyborów)
- sprawiedliwość, czyli przestrzeganie prawa w najogólniejszym tego słowa znaczeniu, w tym prawa naturalnego
Gurycka: Proces wychowawczy.
1. Wychowanie – (globalny czynnik rozwoju człowieka) jest to bogaty zestaw różnorodnych wpływów społecznych, materialnych, biologicznych pochodzących od świata ludzi i wytworzonej przez nich cywilizacji. Wśród nich znajduje się wpływ instytucji wychowujących, przeznaczonych do oddziaływania na człowieka w sposób celowy, świadomy jak np. szkoła. W niej wpływ wywiera cała infrastruktura społeczności szkolnej oraz nauczyciele.
2. Wychowywanie – to wszystko co w sposób świadomy odbywa się między wychowawcą a dzieckiem, młodym człowiekiem określanym jako wychowanek, uczeń.
3. Między wychowankiem a wychowawcą zachodzą różne interakcje, Baley podaje 4 typy stosunków społecznych (interakcji):
a) stosunki przychylności – wywołują potrzebę przebywania i współdziałania z innymi ludźmi, łatwo przyjmujemy wówczas od drugiej osoby wzory i wartości. Bardzo korzystne pomiędzy wychowawcą a wychowankiem – tworzą się dogodne warunki do wywierania zamierzonego przez wychowawcę wpływu.
b) stosunki przewodnictwa i mocy – przywódca działa jak przymus – określany jako przymus moralny, przywódca dobiera takie środki i metody oddziaływania, które sprawiają, że jego zwolennik będzie postępował tak jak on sam, stosunki mocy mogą nie przybierać postaci przywództwa, jednak widoczna jest przewaga jednego człowieka na drugim co powoduje silny i bezwzględny przymus, ograniczenie wolności jednostki i zmuszanie jej do całkowitego podporządkowania się
c) stosunki walki – w nich odpowiedzią na przymus jest przeciwstawianie się, podczas gdy w stosunkach mocy obserwujemy uległość
d) stosunki tolerancji – szczególnie słaba możliwość wywierania wpływu, spośród wielu wpływów działających na jednostkę, sami wybieramy które akceptujemy, tolerujemy, a które odrzucamy
spodpowieki