Historia Ustroju - Szablonowo.doc

Zgromadzenie Ludowe w Atenach

Organizacja aparatu państwowego opierała się na 3 filarach:

·              zgromadzenie ludowe (ekklezja)

·              Wielka Rada (bule)

·              sądownictwo ludowe (heliaia)

·              + urzędy

Ekklezja była organem suwerennym polis. Zwoływana 3-4 razy w miesiącu. Uczestniczyć mógł w niej każdy obywatel, o ile nie był pozbawiony praw (atimia). Zaczynała pracować w obecności co najmniej 1000 osób, jednak niektóre uchwały wymagały obecności minimum 6000 obywateli.

·              Organ oddający bezpośredni charakter demokracji ateńskiej.

·              Należała do niej władza ustawodawcza.

·              Każdy obywatel miał inicjatywę ustawodawczą.

·              Prowadzono dyskusje, a następnie głosowanie.

·              Porządek “obrad” był wyznaczany przez Wielka Rade (bule).

Pozostałe kompetencje ekklezji to:

a)              wybór (lub losowanie) i kontrola urzędników

b)              przyjmowanie posłów

c)              decyzja o wojnie i pokoju

d)              nadzór władzy wykonawczej (Wielkiej Rady)

e)              przeprowadzenie sądu skorupkowego (ostracyzm)

Civitas Rzymskie

W historii civitas rzymskiej wyróżniamy 2 okresy:

·              monarchia 753 - 509 r. p. n. e.

·              republika 509 – 27 r. p. n. e.

Monarchia – na czele civitas król (rex), doradzały mu senat (senatus) i zgromadzenie ludowe (comitia curiata).

Społeczeństwo żyło w ramach organizacji rodowo-plemiennej:

1.              rody (gentes)

2.              grupy rodów (curiae)

3.              plemiona (tribus)

Ważni królowie to Numa Pompiliusz (drugi) – twórca prawa boskiego fas, oraz Serwiusz Tulliusz (przedostatni), twórca świeckiego prawa ius.

Civitas w przeciwieństwie do polis greckich nie zajmowała się kolonizacją a podbojem – najpierw Półwyspu Apenińskiego, a potem dalej na prawach nierównej federacji z civitas rzymską (foedus). Wielki rozwój terytorialny Rzymu, aż do budowy potężnego imperium.

Republika - miała zawsze w Rzymie charakter arystokratyczny. Opierała się na 3 filarach:

·              zgromadzenia ludowe

·              senat

·              urzędy

Rzym był areną walki wpływowych patrycjuszy z plebejuszami:

1.              VI w. p. n. e. - reformy serwiańskie

2.              494 r. p. n. e. - utworzenie trybuna ludowego

3.              451 r. p. n. e. - Ustawa XII Tablic

4.              do IV w. p. n. e. - dostęp plebejuszy do urzędów

Zgromadzenia ludowe – złożone z obywateli, w celu podejmowania decyzji. Zgromadzenia informacyjno-sprawozdawcze (dyskusje) nazywały się contiones, a zgromadzenia podejmujące decyzje to comitia.

·              Najstarsze to comitia curiata (rodowe), następnie arystokratyczne comitia centuriata (cenzus majątku), aż w końcu comitia tributa (terytorialne). Istniały także concilia plebis - zgromadzenia tylko dla plebejuszy.

·              Inicjatywa ustawodawcza w rękach urzędników, lud tylko dyskutował i głosował.

·              Uchwały zgromadzeń nazywano leges, dodawano imię wnioskodawcy.

·              Od 287 r. p. n. e. (Lex Hortensia) uchwały plebejskie, tzw. plebiscita, obowiązywały cały naród rzymski.

Senat – ciało doradcze, posiadające moc wydawania tzw. senatus consulta i dysponowania finansami państwa. Zasiadali w nim dożywotnio byli wyżsi urzędnicy. Listy senatorów co 5 lat sporządzał cenzor na podstawie cenzusu majątkowego. Liczba senatorów rosła od 300 do 900 za Juliusza Cezara.

Senat zwoływał uprawniony urzędnik, który przewodniczył obradom i relacjonował sprawę. Następowała dyskusja, a potem głosowanie – osoby “za” siadały po jednej stronie sali, a “przeciw” po drugiej. Jeżeli decyzja nie została zawetowana przez trybuna ludowego, a wnioskujący urzędnik zgodził się z “radą” senatu, to powstawało obowiązujące senatus consultum.

Upoważnienia senatu:

·              zatwierdzanie ustaw komicjów

·              prawo auspicjów – wróżb mogących obalić·              każdą decyzję zgromadzeń

·              zarząd skarbem

·              reprezentacja państwa

·              wojna lub pokój i cała polityka zagraniczna

·              decyzja o powołaniu dyktatora

·              swoista kolegialna głowa państwa, sprawująca władzę z ludem – Senatus Populusque Romanus

Urzędnicy (magistratus):

–              niżsi – minores – posiadają potestas

–              wyżsi – maiores – posiadają potestas + imperium

–              kurulni – mogli potem zasiadać–              w senacie

–              nie-kurulni – nie zasiadali w senacie po końcu kadencji

Konsulowie, pretorzy (miejski – urbanus  i cudzoziemski – peregrinus ), cenzorzy, edylowie, kwestorzy, trybuni ludowi + dyktator.

Magistratury rzymskie

Urzędnicy byli:

·              wybierani – przez komicja, senat, dyktatora

·              odpowiedzialni

·              kadencyjni – na ogół na rok, cenzor na 5 lat, dyktator na pół roku

·              bezpłatni

·              kolegialni - “koleżeństwo” np. 2 konsulów, każdy z pełnią władzy i mocą sprzeciwu wobec decyzji partnera

Wszelkie koszty związane z uzyskaniem i sprawowaniem urzędu ciążyły na urzędniku. Nie było diet, dlatego miały one charakter czysto patrycjuszowski. Prowadziło to często do tego, że gdy urzędnik po absolutorium uzyskiwał przedłużenie władzy (prolongatio imperii) jako prokonsul lub propretor, prowadził na prowincji łupieżczą politykę, aby odzyskać utraconą gotówkę.

Urzędnicy (magistratus):

–              niżsi – minores – posiadają potestas – władza ograniczona

–              wyżsi – maiores – posiadają potestas + imperium – pełna władza cywilna i wojskowa

–              kurulni – mogli potem zasiadać–              w senacie

–              nie-kurulni – nie zasiadali w senacie po końcu kadencji

–              stale funkcjonujący – ordinarii

–              nadzwyczajni – extraordinarii – praktycznie tylko dyktator

Konsulowie – najwyżsi urzędnicy, zastąpili królów. Konsul posiadał tzw. imperium maius, czyli miał on najwyższą cywilną i wojskową władzę wykonawczą. Był zwierzchnikiem wszystkich innych urzędników za wyjątkiem trybunów ludowych. Mógł każdego obywatela zawezwać do stawiennictwa (tzw. vocatio), a w razie odmowy kazać aresztować i doprowadzić (tzw. prensio). Konsulowie posiadali prawo zwoływania ludu na zgromadzenia (ius agendi cum populo) i senatu (ius agendi cum patribus). Przewodniczyli ich obradom, poddawali pod głosowanie wnioski i wykonywali podjęte uchwały.
 

Pretorzy – wymiar sprawiedliwości, praetor urbanus do spraw Rzymu i praetor peregrinus do spraw cudzoziemców. Pretor nie sądził, a rozpatrywał sprawę pod względem formalnym, w fazie in iure – czy roszczenie jest chronione przez prawo, ustalenie przedmiotu sporu. Powoływali sędziów. Ogłaszali edykty, w których zapowiadali jak będą sprawować swój urząd. W razie potrzeby zastępowali w niektórych sprawach konsulów.
 

Cenzor – układali listy senatorów – uzupełnianie i rewidowanie składu. Do obowiązków cenzorów należało także sporządzenie spisu obywateli rzymskich i ich majątku (agere censum) i przypisanie ich do właściwego tribus i centurii.
 

Edyl – nadzór nad targowiskami. Istnieli także patrycjuszowscy edylowie kurulni, o takim samym zakresie władzy.
 

Kwestor – niższy urzędnik, zajmujący się administracją skarbem publicznym.
 

Trybuni ludowi – dygnitarze wybierani przez plebejuszy od 494 r. p. n. e. broniący ich praw. Posiadali prawo veta wobec senatus consultum i decyzji urzędników, jeżeli godziły w interesy plebejuszy. Zwoływali concilia plebis i im przewodniczyli. Cieszyli się przywilejem nietykalności.
 

Dyktator – powoływany na 6 miesięcy, w obliczu zagrożenia, posiadał pełnię władzy. Pierwszym dożywotnim dyktatorem został Sulla w I. w. p. n. e., podobnie Juliusz Cezar.
 

Propretor – pretor, który skończył swój urząd, powołany do zarządu na prowincji.
 

Prokonsul – j. w. , ale w przypadku konsula.

ZGROMADZENIA W RZYMIE
(bonus track)

1. Okres monarchii

Zgromadzenie ludowe było zwane comitia curiata, a społeczeństwo żyło w ramach organizacji rodowo-plemiennej, złożonej z rodów (gentes), grup rodów (curiae) i plemion (trzy tribus - Ramnes, Tities i Luceres).

2. Civitas rzymska

Zgromadzenia ludowe, złożone z obywateli, zbierać się mogły dla różnych celów i wg określonych kluczy organizacyjnych.

a) contiones – informacyjno – sprawozdawcze (wiece) – tu odbywały się dyskusje;

b) comitia – podejmowały decyzje:

–              comitia curiata – najstarsze, zwoływane w porządku rodowo-plemiennym, dostępne tylko dla patrycjuszy;

–              comitia centuriata – istniały od reformy serwiańskiej (VI w. p.n.e.), zbierane wg oddziałów wojskowych (193 centurie), które w określonej liczbie wystawiały klasy majątkowe; charakter oligarchiczny – przewaga bogatych;

–              comitia tributa – zwoływane wg miejsca zamieszkania w terytorialnych tribus ; przewaga mieszkańców wsi – więcej okręgów wiejskich, niż miejskich (w sumie 35 : 31 wiejskich, 4 miejskie); po 287 r. p.n.e. nabierają znaczenia, przejmuja część–              kompetencji zgromadzeń centurialnych;

Zgromadzenia realizowały bezpośrednią władzę obywateli w państwie – nie miały jednak takiego znaczenia, jak w Atenach. Nie można było zgłaszać wniosków, dyskutować, inicjatywa ustawodawcza należała do urzędników, mających prawo znoszenia się z ludem (ius agendi cum populo). Każda kuria, centuria czy tribus dysponowała jednym głosem. Po praktycznym obumarciu comitia curiata i przesunięciu na dalszy plan comitia tributa, prowadziło to w przypadku comitia centuriata do przerywania głosowania po oddaniu głosów przez najbogatsze centurie, które dysponowały większością.

Comitia centuriata współpracowały z najważniejszymi urzędnikami, wybierały wyższych urzędników, sprawowały funkcję sądu najwyższego, rozpatrującego skargi na orzeczenia urzędników w sprawach gardłowych. Uchwalały ustawy (leges).

Comitia tributa – ustawodawstwo po 287 r. p.n.e., wybór urzędników niższych, funkcja sądu najwyższego w apelacjach od orzeczeń w sprawach majątkowych.

Osobny rodzaj zgromadzeń – concilia plebis, dostępne tylko dla plebejuszy. Początkowo uchwały obejmowały tylko tę klasę, wybierano trybunów ludowych i edylów plebejskich. Od 287 r. p.n.e. Lex Hortensia wprowadziła zasadę, że  plebiscita...