WYKŁADNIA PRAWA
· Fundamenty kultury ludzkiej:
---kultura grecka
---chrześcijaństwo
---jurysprudencja rzymska – wiele dyrektyw sformułowanych jest po łacinie krajach naszego kręgu cywilizacyjnego (zarówno civil, jak i common law) akceptowana jest zasadniczo wspólna teoria interpretacji tekstów prawnych, istnieją wspólne międzynarodowe zasady i dyrektywy wykładni (oczywiście występują również różnice między poszczególnymi krajami), pewne składniki kultury prawnej mają charakter globalny; wskazuje się, że większość reguł wykładni prawa powszechnie stosowanych w krajach zachodnich to produkt kultury prawnej, której korzenie sięgają czasów prawa rzymskiego – ten wspólny dla Zachodu kanon wykładni nazywa się „ius respondendi”.
· Podział teorii wykładni:
---opisowe – opisują de facto jak interpretuje się przepisy (np. w jaki sposób urzędy skarbowe w Polsce interpretują przepisy), czasem są one błędnie interpretowane (np. interpretowanie przepisów przez urząd na własną korzyść, a nie obywatela)
---normatywne – ustalają kanony popularnej wykładni prawa (nie mówią jak jest, tylko jak interpretować wykładnię).
· Podział teorii wykładni
---teoria klaryfikacyjna – tradycyjny punkt widzenia na teorię prawa, ustalanie znaczenia przepisu prawnego, wyjaśnianie sensu przepisów wtedy, gdy budzą wątpliwości
---teoria derywacyjna – teoria uznająca, że znaczenie przepisu to tylko fragment wykładni prawa, bowiem jej celem jest rekonstrukcja z przepisów prawnych pełnej i jednoznacznej normy postępowania, charakter definicji projektującej (rodzaj nieuznawany przez większość badaczy).
Ustalenie znaczenia przepisu – dwa podejścia do metodologii:
---ekstencjonalizm – odpowiadanie na pytanie: „do jakich przedmiotów/zdarzeń/zjawisk odnosi się to pojęcie, a do jakich nie?” – na tym podejściu opiera się ustalanie znaczenia przepisu w Polsce (ekstencjonalność – własność języka lub pewnych jego struktur, polegająca na tym, że w języku tym bądź w otoczeniu owych struktur językowych przedstawiania terminów mających ten sam zbiór desygnatów nie zmieniają prawdziwości zdań – w języku ekstensjonalnym zbiór desygnatów danego terminu można więc utożsamiać z jego znaczeniem
---intencjonalizm – koncepcja filozoficzna, kontekst myślowy, odkrywanie sensu wyrażenia, zamierzeń prawodawcy (intencjonalizm – cechuje akt, stan lub zachowanie zamierzone świadomie i oznacza, iż zawsze jest ona świadomością czegoś – świadomość jest równocześnie ujmowaniem podmiotu, myśleniem o nim oraz nadawaniem mu sensu, ponieważ przedmiot ujawnia się wyłącznie dzięki intencjonalnemu projektowi skierowanej ku niemu świadomości).
Desygnat – każdy konkretny obiekt pasujący do nazwy lub ściślej – każda rzecz oznaczona przez dany wyraz, pojęcie lub znak, np. desygnatem słowa „pies” jest każde zwierzę będące psem. Desygnatem nazwy N języka J, przy określonym jej znaczeniu jest każdy przedmiot P, o którym, zgodnie z prawdą, nazwę N można orzec. Zbiór wszystkich desygnatów danej nazwy stanowi jego denotację.
Denotacja – zakres danej normy, tj. zbiór jej desygnatów, także przeszłych i przyszłych. Odnosi się do opisowego i dosłownego poziomu znaczenia, wspólnego dla praktycznie wszystkich członków danej kultury. Słowo „ świnia” denotuje zatem pojęcie pożytecznego różowego zwierzęcia, które posiada ryj i zawinięty ogonek. Denotacja opisuje związki zachodzące wewnątrz tego znaku pomiędzy jego elementem znaczącym i znaczonym, a także pomiędzy znakiem i jego odpowiednikiem w rzeczywistości(pojęciem, do którego odsyła). Odnosi się do przyczynowo-skutkowego znaku. Denotacja nazywa na zdjęciu to, co się na nim znajduje (ulica albo park). Denotacja jest systemem negocjowania znaczenia pomiędzy odbiorcą a tekstem.
· Odróżnienie teorii:
---deklaratoryjnych – w myśl tej teorii wykładnia ma charakter odtwórczy, celem interpretatora jest odtworzenie, a nie tworzenie sensu przepisów prawnych; jest powszechnie przyjmowana w teorii i praktyce jako sposób pojmowania wykładni – stwierdzenie polskiego TK z 1995: „TK niczego nie ujmuje ani niczego nie dodaje do systemu obowiązujących norm prawnych” (zakaz wykładni prawotwórczej to jedna z najbardziej podstawowych reguł wykładni powszechnie akceptowanych w krajach civil law)
---konstytutywnych – jej zwolennicy twierdzą, że wykładnia przepisów prawnych w pewnych sytuacjach (nie wszystkich) ma i może mieć twórczy charakter; rozwinęła się w wyniku postępujących w XX w. badań nad językiem – doprowadziły do wniosku, że język jest otwarty semantycznie (nie jest do końca określony zwyczajowo)
*”open texture” – otwartość tekstu, istnienie luk i wewnętrznych sprzeczności, zaprzeczenie „mechanicznemu prawoznawstwu” sylogizmowi prawniczemu i koncepcji prawa jako zamkniętego systemu norm, język prawniczy jako odmiana codziennego, który jest niedookreślony zwyczajowo (sfera cienia semantycznego) – gdy prawnik spotka się z taką sytuacją (brak definiens) to chcąc nie chcąc dokonuje twórczej wykładni prawa (wynika to z samej natury języka) àprzykład Harta: czy dziecko może wjechać samochodzikiem do parku, przed którym widnieje znak „zakaz wjazdu pojazdów mechanicznych?”
*Rechtsfortbildung – „rozwijanie prawa”, niemieckie określenie sytuacji odtwórczej wykładni przepisów prawa.
o Przypadki twórczej wykładni:
---pojęcie niedookreślone, np. pojęcie trzeźwości i nietrzeźwości (wartość zależna od kraju)
---ewidentna wykładnia rozszerzająca lub zwężająca (tworzenie prawa innego od zastanego)
---prawo, aby dokonać twórczej interpretacji (w pewnych wypadkach – np. sąd niemiecki na początku XXw. uznał samochód za zwierzę, sąd amerykański orzekł przejażdżka konna po parku to przejażdżka pojazdem mechanicznym).
Zakaz wykładni prawotwórczej – w naszym kraju, podobnie jak w innych krajach należących do civil law sądom nie wolno tworzyć prawa, a więc nie wolno im tworzyć prawa również w drodze aktów interpretacji przepisów prawnych. TK: „celem wykładni nie jest tworzenie nowych norma prawa czy ich modyfikacja, lecz ustalenie treści norm wysłowionych w analizowanych przepisach”. Zakaz wykładni prawotwórczej uzasadnia się zwykle powołaniem się na konstytucyjną zasadę podziału władzy. Na wykładnię prawotwórczą przyzwala się w przypadku, gdy wykładnia językowa prowadzi do absurdalnych konsekwencji, jest rażąco sprzeczna z Konstytucją, czy powszechnie akceptowanych zasadami sprawiedliwości.
Ø Rodzaje wykładni:
---wykładnia sensu stricto –wszelkie procesy zmierzające do ustalenia znaczenia przepisów prawnych, których sens z takich lub innych powodów budzi wątpliwości; do wykładni zaliczamy wszelkie procedury związane ze stosowaniem dyrektyw wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej, a także dyrektyw preferencyjnych oraz domniemań interpretacyjnych
---wykładnia sensu largo – rozwiązywanie problemów związanych za stosowaniem dyrektyw wnioskowań prawniczych (np. analogii czy argumentum a contrario), a także różnego rodzaju dyrektyw kolizyjnych (np. lex superior, lex specialis).
Zasada pierwszeństwa wykładni sensu stricto – podmiot stosujący prawo winien dążyć do usunięcia wątpliwości interpretacyjnych odwołując się w pierwszym rzędzie do wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej, i dopiero wtedy, gdy ta wykładnia nie da rezultatu, wolno jest odwołać się do wykładni sensu largo, a więc np. analogii, innych wnioskowań prawniczych lub reguł kolizyjnych.
Nakaz respektowania dyrektyw techniki – zasady techniki prawodawczej to dyrektywy wskazujące jak poprawnie redagować akty normatywne. W naszym kraju zasady te są określone w rozporządzeniu Prezesa RM z 2002 w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”. Zasady techniki ustalają nie tylko standardy poprawnej legislacji, ale także standardy poprawnej interpretacji przepisów prawnych. Między tym jak normodawcy redagują teksty prawne, a tym jak je organy stosują lub interpretują musi bowiem istnieć daleko idąca odpowiedniość, jeśli tworzenie, stosowanie i wykładnia prawa mają być przedsięwzięciem racjonalnym.
Granice wykładni – problem określenia granic wykładni: „ każda interpretacja powinna w zasadzie pozostawać w ramach możliwego znaczenia słownikowego danego wyrażenia” (wykładnia sensu stricto),
Językowa granica wykładni jest bardzo trudna do wyznaczenia, bowiem w każdej wykładni istnieją reguły odstępstwa (od znaczenia językowego) i nie jest wiadome czy interpretator może odejść od sensu słownikowego (w sytuacjach wyjątkowych, uzasadnionych przez tzw. dyrektywy odstępstwa, sądy tolerują odstąpienie przez interpretatora od sensu literalnego przepisu, jeśli jest to uzasadnione szczególnie ważnymi powodami – absolutnie wyjątkowy charakter).
Można powiedzieć, że główna różnica między wykładnią sensu stricto i sensu largo, polega na tym, że wykładnia sensu stricto musi się zasadniczo mieścić w ramach możliwego znaczenia leksykalnego przepisu, natomiast wnioskowania prawnicze mogą poza to znaczenie wykraczać.
Zasada ignorantia iuris nocet – fakt, że strona nie zna treści przepisów prawnych nie stanowi zasadniczo okoliczności usprawiedliwiającej. Zgodnie z powszechnie przyjmowanym poglądem zasada ignorantia odnosi się również do znajomości prawidłowej wykładni przepisów prawnych. Strona nie może zatem zasadniczo usprawiedliwiać się tym, iż nie znała prawidłowej interpretacji przepisów prawnych. Zasad ignorantia we współczesnym prawie nie jest jednak interpretowana rygorystycznie i dość powszechnie się przyjmuje, że w pewnych okolicznościach nieznajomość prawa lub jego interpretacji może zostać uznane za usprawiedliwioną.
Określenie czasu od którego można przyjąć, iż strona powinna znać prawidłową wykładnię w przypadku decyzji organów stosujących prawo, może być zasadniczo oparte na dwóch podstawach:
---ex nunc – decyzja interpretacyjna wywiera skutki od chwili jej podjęcia
---ex tunc – decyzja interpretacyjna wywiera skutki od chwili wejścia w życie interpretowanego aktu normatywnego.
W uchwale z 1995 TK uznał, że ustalenia interpretacyjne wywierają zasadniczo skutki już od daty wejścia w życie aktu normatywnego, a więc ex tunc.
Sytuacje, w których wywieranie skutków już od daty obowiązywania danego aktu normatywnego prowadziłoby do skutków rażąco niesprawiedliwych w stosunku do adresata normy prawnej:
---interpretacja ma charakter twórczy, tak że trudno byłoby założyć, że adresat mógł ją przewidzieć
---w praktyce stosowania prawa istnieją istotne rozbieżności interpretacyjne (różnice w orzecznictwie i doktrynie)
---w orzecznictwie doszło do istotnej zmiany dotychczasowej wykładni przepisu.
CLARA NON SUNT INTERPRETANDA
W myśl tej reguły nie stosuje się wykładni jeśli przepis jest jasny (lex clara), tzn. w kręgu prawników panuje zgoda do jakich faktów, zjawisk, sytuacji dana norma się odnosi – jeśli jednak istnieje różnica poglądów, nie panuje zgoda, to znaczy, że przepis jest wątpliwy i konieczna jest jego wykładnia.
Wykładnia jest zrelacjonowana do danego przypadku (nie jest abstrakcyjna) – jeśli przepis jest wątpliwy w danym kontekście to wymaga wtedy wykładni, zaś jeśli ten przepis jest w danym kontekście nie podlega wątpliwości to nie wymaga wykładni.
W doktrynie i orzecznictwie spotykany jest pogląd, że wykładni wymaga każdy tekst, bez względu na to, czy jest on jasny, czy też nie – zasada omnia sunt interpretanda. Takie pojęcie wykładni utożsamia pojęcie interpretacji tekstu z jego rozumieniem i jest ewidentnie sprzeczne z praktyką stosowania zasady clara non sunt interpretanda.
Jasność czy niejasność przepisu jest kwestią dynamiczną. Może ulegać zmianie wskutek postępu lub wydawania innych przepisów (kontekst systemowy lub funkcjonalny), np. trudność zakwalifikowania gazów bojowych do kategorii broni (według założeń konwencji genewskiej broń była przedmiotem materialnym, konieczna była więc nowa wykładnia).
Przepis wyjęty z izolacji może być niejasny, ale podpada pod kategorię „lex clara” jeśli rozwikłano tę niejasność w roszczeniach lub w kontekście innych przepisów.
Przepis jest niejasny i wymaga interpretacji, jeśli jest nieostry, wieloznaczny, niedookreślony – niejasny w sensie lingwistycznym oraz gdy w doktrynie i orzecznictwie istnieją rozbieżności co do jego interpretacji.
Przepis jest jasny i nie wymaga interpretacji, jeśli nie ma wątpliwości, co do jakich stanów, zjawisk, zdarzeń przepis się odnosi bądź wątpliwości istniały, ale zostały wyjaśnione w orzecznictwie.
Nie istnieje w Polsce forma wykładni wiążącej przez sąd ale w orzecznictwie SN uważa, że orzecznictwo najwyższych sądów dotyczące przepisów prawnych stwarza domniemanie prawidłowości takiego wyjaśnienia i tym samym uznaje przepis za jasny.
Trybunał orzekł, że dopuszczalna jest interpretacja przepisu jasnego, jeśli praktyka masowo postępuje wbrew niemu.
· DYREKTYWY WYKŁADNI
Dyrektywy wykładni (interpretacyjne) – argumenty przemawiające za lub przeciwko temu, że norma lub jej fragment ma takie, a nie inne znaczenie.
o Cechy dyrektyw wykładni:
1.dyrektywy wykładni (wzięte z izolacji) rzadko stanowią niepodważalny argument, że norma (jej fragment) ma określone znaczenie
2.dyrektywy wykładni jedynie z większą lub mniejszą mocą przemawiają za przyjęciem lub odrzuceniem określonej decyzji interpretacyjnej.
3.dyrektywy wykładni mają często strukturę antytetyczną tzn. dyrektywie, która przemawia za przypisaniem normie określonego znaczenia z zasady można przeciwstawić dyrektywę, która będzie przemawiać przeciwko przypisaniu tego znaczenia.
4.od większości dyrektyw wykładni istnieją wyjątki.
5.efekt uzasadniający dyrektyw wykładni to z zasady rezultat kumulatywnej oceny argumentów pro i contra, a zatem oceny, czy istnieją lepsze (mocniejsze) racje, przemawiające za przyjęciem czy też odrzuceniem określonej decyzji interpretacyjnej.
Ius interpretandi – wspólny kanon wykładni tekstów prawnych, który stanowi element kultury prawnej cywilizacji Zachodu, a nawet całej wspólnoty międzynarodowej.
Reguła konkluzywna – taka, która pozwala nam w definitywny sposób wnioskować z tego, że zaszło W, o tym, że K. „Jeżeli W, to powinno nastąpić K”.Reguła niekonkluzywna - nie pozwala nam w definitywny sposób wnioskować z tego, że zaszło W, o tym, że zaszło K. W przypadku tej reguły nie jest wykluczona sytuacja, że uznamy W, a odrzucimy K. Tezę o niekonkluzywności większości reguł możemy również wyrazić wskazując, że dyrektywy wykładni z zasady dopuszczają wyjątki.
Typy dyrektyw wykładni – zagadnienie klasyfikacji dyrektyw wykładni budzi wiele kontrowersji. W tej kwestii istnieje wiele różnych typologii klasyfikacji. W Polsce szczególną popularność zdobył sobie podział zaproponowany przez J. Wróblewskiego, który zaproponował podział wszystkich dyrektyw wykładni na trzy kategorie:
---wykładnia językowa (zależna od języka sformułowania – kontekst językowy)
---wykładnia systemowa (zależna od treści innych przepisów – kontekst systemowy)
---wykładnia funkcjonalna (zależna od szeregu wyznaczników pozajęzykowych: cele, funkcje regulacji prawnej, przekonania moralne, sytuacja społeczna – kontekst funkcjonalny).
Inne klasyfikacje:
---Z. Ziembińskiego:
*dyrektywy językowe
*dyrektywy pozajęzykowe
---Savigny’ego:
*wykładnia gramatyczna (językowa)
*wykładnia logiczna (sensu largo)
*wykładnia historyczna (genetyczna)
*wykładnia systemowa
*wykładnia teleologiczna (dodana pod wpływem Jheringa)
---jurysprudencji amerykańskiej:
*tekstualizm (wykładnia jezykowa)
*intencjonalizm
*podejście teleologiczne.
Niezależnie od przyjętych klasyfikacji gruncie rzeczy we wszystkich krajach stosowane są podobne dyrektywy wykładni. Wspólny kanon wykładni prawa wyodrębnił się na bazie prawa rzymskiego.
Zastosowanie różnych dyrektyw wykładni może prowadzić do rozbieżnych wyników interpretacyjnych. Powstaje problem, w jaki sposób rozwiązać konflikty tego rodzaju.
Charakter rozumowań interpretacyjnych – 2 podejścia, które w zasadzie się uzupełniają:
---pierwszy punkt widzenia: przybranie postaci sylogizmu, rozumowanie według zasad logiki, przesłanką większą jest dyrektywa wykładni, przesłanką mniejszą jest zaś cecha określonej normy, wniosek tej decyzji co do tego, jak dany przepis interpretować („Wyjątków nie wolno interpretować rozszerzająco” Pw=Jeżeli x jest w à zwrx Pm=Ug, zw to w | zwr (UgZw)) – taka prosta procedura ma zastosowanie tylko w trywialnych przykładach. Dyrektywy bowiem często pozostają ze sobą w konflikcie. Jeśli spotykamy się z nim to należy poszukiwać dalszych argumentów – proces interpretacji staje się procesem ważenia argumentów (ważenia i ocena) oraz wyborem trafniejszych (mocniejszych)
---drugi punkt widzenia: struktura interpretacyjna wnioskowań argumentacyjnych, obecna już w starożytnej interpretacji rzymskiej, nazywanie reguł o cechach wskazań czy też dobrych racji toposami (punkt widzenia interpretacji) nawiązując do starożytnej retoryki, argumenty nie dzielą się na zgodne i niezgodne tylko na mocniejsze i słabsze, od większości reguł wykładni istnieją wyjątki, a wiele z nich prowadzi do sprzecznych rezultatów, proces staje się ważeniem wagi i ważności danych przepisów.
· DYREKTYWY PREFERENCJI
Dyrektywy preferencji – reguły wskazujące jak rozwiązać konflikt różnych dyrektyw wykładni (wynika z nich jaką decyzję należy podjąć, gdy wykładnia językowa, systemowa i funkcjonalna prowadzą do sprzecznych wyników).
Wróblewski nazwał je dyrektywami wykładni II stopnia, ponieważ wskazują jaką decyzję interpretacyjną należy podjąć w sytuacji, gdy zastosowanie dyrektyw wykładni I stopnia (dyrektyw wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej) prowadzi do rozbieżnych ustaleń interpretacyjnych.
Płaszczyzny:
---poziom doktrynalny – po dzień dzisiejszy trwa spór między formalistami i nieformalistami:
*formaliści zakładają pierwszeństwo dyrektywy językowej („litery”), argumenty czerpią z zasady państwa prawa – nadrzędność zasady bezpieczeństwa prawnego i zaufania do prawa, sprzyjanie pewności prawa, niezmienności, przewidywalności (teoria statyczna)
*nieformaliści uznają, że rozstrzygającą rolę mają dyrektywy funkcjonalna i systemowa („duch”), wykładnia musi stale aktualizować sens prawa, przypisywać je do rzeczywistości, mieć na uwadze zmianę realiów (teoria dynamiczna)
---poziom praktyki sądowej, administracyjny – sądy i urzędy w większości opowiadają się za pierwszeństwem wykładni językowej, zaś subsydiarności wykładni systemowej i funkcjonalnej.
Zasada pierwszeństwa (prymatu) wykładni językowej – w krajach kultury zachodniej praktyka interpretacyjna opiera się na zasadzie pierwszeństwa wykładni językowej i zasadzie pomocniczości wykładni systemowej i funkcjonalnej odpowiada to „złotej regule” (the golden rule), którą sformułowały sądy angielskie pod koniec XIX wieku. Ta zasada jest podobna do „reguły jasnego znaczenia” (plain meaning rule) autorstwa O. Holmesa, do której odwołują się sądy w USA. Na tej zasadzie opiera się wykładnia prawa europejskiego i międzynarodowego.
---wątpliwości à wykładnia językowa (wątpliwości) à wykładnia systemowa (wątpliwości) à wykładnia funkcjonalna (nie jest to porządek chronologiczny, ale logiczny – porządek uzasadniania)
---„Interpretator powinien się opierać na rezultatach wykładni językowej i dopiero gdy ta prowadzi do nie dających się usunąć wątpliwości korzystać z wykładni systemowej, jeśli natomiast również wykładnia systemowa nie doprowadziła do wątpliwości interpretacyjnych, to wolno jest posłużyć się wykładnią funkcjonalną” à ten łańcuch w większości przypadków pozwala dokonać wykładni, jeśli jednak nie rozwiązałby problemu to należałoby sięgnąć po pozasystemowe zasady:
*zapytanie sądów niższych do sądów wyższych (szczególnie do najwyższego)
*specjalna instytucja w UE
*w przypadku skrajnej sytuacji, gdy nie można rozwiązać danego problemu interpretacyjnego należy zasygnalizować zmianę tekstu, np. sprawa dotycząca kwestii kosztów oświetlenia (czy należą do kosztów utrzymania dróg) wędrowała przez wszystkie sądowe instancje aż do TK, który zadecydował o konieczności zmiany przepisu.
Zasada subsydiarności, pomocniczości wykładni systemowej i funkcjonalnej:
---w prawie międzynarodowym uważa się, że w sytuacji, gdy wola stron traktatu jest inna niż jego tekst, należy się kierować wolą
---stosowana zasadniczo w następujących okolicznościach:
*wykładnia językowa nie jest w stanie usunąć wszystkich wątpliwości
*wykładnia językowa sugeruje alternatywne możliwości interpretacji (np. spór między Nową Hutą a Ministerstwem Środowiska o to, kto ma ponosić koszty emisji określonych pyłów do atmosfery, bowiem ustawa wyróżniała pyły zawieszone w atmosferze oraz pyły ogółem (zawieszone i opadające) – decyzją jakiegoś urzędnika opłacie podlegały jedynie pyły zawieszone ogółem (kuriozalne określenie) – TK orzekł, że opłatę za emisję pyłów ma ponosić Nowa Huta
*modyfikowanie przepisów i uzasadnianie odstępstw od rezultatów wykładni językowej
*potwierdzanie rezultatów wykładni językowej (dyrektywa potwierdzania – wskazuje, iż interpretator powinien starać się potwierdzić wynik wykładni językowej za pomocą wykładni systemowej i funkcjonalnej).
Dwa typy porządków preferencji:
---absolutny porządek preferencji – sytuacja kiedy Wj ma pierwszeństwo przed Ws
---porządek prima facie – w normalnych okolicznościach Wj poprzedza Ws, a Ws – Wf, niewykluczone są jednak wyjątki, iż czasem, w danej sytuacji, ze względu na szczególne okoliczności odstępuje się od Wj. – „Od jasnego (nie budzącego wątpliwości) rezultatu wykładni językowej wolno odstąpić i oprzeć się na wykładni systemowej tylko wtedy, gdy przemawiają za tym ważne racje; od jasnego rezultatu wykładni językowej i systemowej wolno odstąpić i oprzeć się na wykładni funkcjonalnej tylko wtedy, gdy przemawiają za tym ważne racje.”
Reguła harmonizowania kontekstów – zasada pierwszeństwa wykładni językowej i subsydiarności wykładni systemowej i funkcjonalnej powinna być rozważana w kontekście dyrektywy potwierdzania, czy harmonizowania różnych kontekstów: „Ustalając znaczenie językowe należy brać pod uwagę również kontekst systemowy i funkcjonalny przepisu, a więc na przykład inne przepisy prawne, wolę pracodawcy oraz cel regulacji prawnej”. W tym duchu wypowiada się NSA w wyroku z 1988: „Należyta interpretacja przepisu normatywnego, polegająca na odczytaniu zeń właściwego i zgodnego z intencjami pracodawcy sensu, wymaga nierzadko, oprócz posługiwania się wykładnią językową, stosowania również innych metod wykładni, np. systemowej, historycznej czy wreszcie wykładni celowościowej prowadzącej do ustalenia celu, w jakim wydano dane przepisy, i tłumaczącej ich sens w świetle tego celu”.
Dyrektywy odstępstwa od sensu językowego – istnieją wyjątki od prymatu wykładni językowej (nie zawsze wykładnia językowa przeważa nad systemową, a ta nad funkcjonalną).
Dyrektywami odstępstwa są nazywane sytuacje, w których wolno odstąpić od jasnego sensu językowego przepisu. Mają one długą tradycje, wywodzą się z czasów rzymskich, np. odstąpienie od wykładni językowej, wtedy gdy prowadzi ona do absurdu lub rażącej niesprawiedliwości. Przejęcie przez kraje europejskie tych zasada rzymskich, postulowanie ich ważności przez Grocjusza – wykładnia musi bowiem unikać niesprawiedliwości absurdu i nieefektywności. Dyrektywy odstępstwa są znane i respektowane w prawie polskim, europejskim i międzynarodowym.
Polski SN stwierdził, że odstępstwo od wykładni językowej musi być uzasadnione bardzo ważnymi, aksjologicznymi argumentami – wyjątkowość (ultima ratio). Jednak sądy stosunkowo często odchodzą od wykładni językowej.
Standardowe sytuacje, kiedy interpretatorowi wolno odstąpić od znaczenia wynikającego z wykładni językowej:
---prowadzi ona do absurdu
---sens językowy jest ewidentnie sprzeczny z fundamentalnymi wartościami konstytucyjnymi, a z istotnych powodów uchylenie przepisu byłoby w danym momencie niemożliwe lub niecelowe
---wykładnia językowa prowadzi do rozstrzygnięcia, które w świetle powszechnie akceptowanych wartości musi być uznane za rażąco niesłuszne, niesprawiedliwe, nieracjonalne lub niweczące ratio legis interpretowanego przepisu
---oczywisty błąd legislacyjny.
Przykłady sytuacji, w których jedyną możliwością było odstąpienie od wykładni językowej:
---we francuskim kodeksie w przepisie o kidnapingu użyto liczby mnogiej wobec ofiary (wychodziło na to, że legalne jest porwanie jednej osoby)
---polska ustawa w kwestii hodowli chartów także zawierała liczbę mnogą: „kto hoduje charty musi płacić…” (orzeczono, że opłata obowiązują także posiadaczy jednego charta)
---w polskim prawie pracy istniał przepis przewidujący, iż pracownikowi w razie obłożnej choroby należą się dodatkowe świadczenia – biegli orzekli, że zawał nie jest obłożną choroba (nie leży się długo w łóżku), zaś np. grypa – tak, a więc w przypadku zawału pomoc finansowa się nie należy à SN orzekł, iż jest to rażąca niesprawiedliwość
---w kodeksie karnym wykonawczym istniał przepis zezwalający na zaniechanie aresztu wobec więźnia, w sytuacji, gdy przerwa w odbywaniu przez niego aresztu przekroczyła rok (np. ciężka choroba) – sąd niższej instancji wystosował do SN zapytanie, co zrobić jeśli więzień uciekł i ukrywał się ponad rok (czy wolno go wypuścić?)
---kodeks postępowania karnego stanowił, iż koszty procesu ponosi w razie nieudowodnienia winy oskarżyciel prywatny – zaszła sytuacja tego rodzaju, że sąd pogubił dokumenty, proces odroczono, ale kazano pokryć oskarżycielowi koszty – sprzeciwił się on tej decyzji, bowiem była to ewidentna wina sądu – poprawiono przepis, który obecnie przewiduje, że koszty ponosi ten, z którego winy zaszły jakieś nieprawidłowości.
Zasada pierwszeństwa wykładni sensu stricto – interpretator może się odwołać do wnioskowań prawniczych (np. analogii) lub reguł kolizyjnych tylko wtedy, gdy nie rozstrzygnie problemu interpretacyjnego przy pomocy dyrektyw wykładni sensu stricto (zasada pierwszeństwa wykładni sensu stricto) – problem konfliktu różnych reguł wykładni dotyczy nie tylko kolizji między dyrektywami wykładni językowej, systemowej i fu...
przemekn5