Skrypt do „Historii Doktryn Polityczno-Prawnych” Janusza Justyńskiego
CZĘŚĆ I. STAROŻYTNOŚĆ.
1. U ŹRÓDEŁ CYWILIZACJI I REFLEKSJI POLITYCZNEJ.
a) Najstarsze ogniska cywilizacji.
Dzieje ludzkości rozpoczynają się 2 miliony lat temu na terenie Afryki. Współczesne istoty ludzkie pojawiają się 40 tysięcy lat temu. Niemal wszystkie starożytne cywilizacje wyrastały w dolinach wielkich rzek (Nil, Międzyrzecze- Tygrys i Eufrat, Indus i Ganges, Rzeki Żółta i Czerwona). Czynniki związane z rzeką wymusiły wytworzenie się najwcześniejszych postaci życia grupowego. Proces ten trwał kilkanaście tysięcy lat. Dowody materialne skracają ten okres do 6000 tysięcy lat.
b) Teokratyczny charakter władzy.
Zachowane przekazy ilustrują, ważny aspekt, jakim były wierzenia w siły nadprzyrodzone mające wpływ na życie ziemskie. Siły te były postrzegane jako zagrożenie, ale też jako posiadające moc, która mogła sprzyjać człowiekowi. Szukano różnych sposobów, aby przekonać te bóstwa do siebie, za pomocą ofiar i modlitw. Pierwsi twórcy systemów państwowych również starali się wykorzystać wierzenia do własnych celów. Konsekwentne uświadamianie ludu, że władza, pochodzi od bogów, pozwoliła na uznanie władzy państwowej jako łącznika z światem bogów a ostatecznie uznanie władców jako wysłanników bogów lub jako samych bogów. Doprowadziło to do teokratycznego uzasadnienia nieograniczonych uprawnień. Trwałość poglądu teokratycznego na władzę państwową w Egipcie miało odizolowanie go od agresywnych sąsiadów. W Międzyrzeczu ten pogląd był ciągle poddawany próbom w czasie kataklizmów i najazdów obcych państw. Wizerunek taki zachował po śmierci tylko Hammurabi.
c) Eudajmonizm.
Wraz z osiągnięciem wymarzonego boskiego wizerunku, władcy nie zapominali o ludzie, pragnącym władzy opiekuńczej. Eudajmonizm- troska o dobro poddanych- poczynając od zachowań Faraonów, Asioki poprzez Stalina i Hitlera po programy dzisiejszych partii politycznych uznaje się go jako nierozłączny atrybut władzy.
Źródłem uprawnień teokratycznych jest stanowienie prawa i jego trwałość w czasie panowania jak i po śmierci danego władcy. Hammurabi połączył ja z ideą porządku i dobrych rządów.
d) Majestat władzy.
Podkreślany przez odpowiednie nazewnictwo, rytuały, stan kapłański ustanawiający siebie jako pośrednika między ludem a królem. Autor wspomina tutaj o bezwzględnym podporządkowaniu społeczeństwa jednej religii, przy czym zaznacz początki istnienia idei tolerancji religijnej (Asioka i jego Orędzia), która do dzisiaj nie została uznana jako podstawowe prawo człowieka.
2. REFLEKSJA POLITYCZNA W MYŚLI STAROŻYTNEGO EGIPTU.
a) Zarys dziejów.
Egipt starożytny trwał przez okres 30 wieków, jako najstarsza cywilizacja. Przeszłą prze różne formy państwowości jak i przeżyła najazdy ludów ze wschodu (Hyksosów w XVII w p.n.e., Persów w 525 r. p.n.e., Aleksandra Wielkiego w 332 r. p.n.e.). Kres Starożytnego Egiptu przypada na podbój arabski w 641 r. n.e.
b) Państwo i jego ideologia.
Nil wymusiła organizację ludności nadbrzeżnej w większe struktury organizacyjne, zwane nomami a ostatecznie w państwowość Górnego i Dolnego Egiptu. Zjednoczone po zabiegach Menesa w 2850 roku. Państwo to charakteryzowało się, absolutną władzą faraona, opartą na stanie kapłańskim i dobrze rozbudowanym aparacie urzędniczym oraz silną armią. Kapłani dbali o wizerunek władzy, religia była politeistyczna i podlegała wpływom innych religii. Bóstwa egipskie towarzyszyły człowiekowi w każdej czynności życiowej i decydowały o wielu rzeczach, plonach, znaczeniu władzy. Zaliczany do panteonu bóstw był również faraon. Kapłani jako kustosze boskiego wizerunku faraona, dysponowali oni możliwością określania jego czynności życiowych oraz funkcji publicznych. Tutaj kłania się teoria organiczna o tym jako to władca symbolizował wolę, lud ciało a kapłani mózg a na spoiwo składało się posłuszeństwo.
c) Egipska koncepcja władzy.
Faraon, jako wielka budowla, wyposażony w wielki autorytet był uosobieniem państwa jak i ziemską inkarnacją bóstwa. Ko syna boga słońca, lub samo słońce był odizolowywany a jego życie poddane rytuałom umożliwiało podkreślenie jego boskiej osobowości. Te atrybuty miały mu ułatwiać utrzymywanie w państwie ład i sprawiedliwość, i zwalczać anarchię świętokradztwo oraz fałsz. Wymagało to również przestrzegania przez niego takich cnót etycznych jak pobożność, łagodność oraz opanowanie.
Pomyślność państwa miała zapewnić wyobrażenie społeczeństw a jako piramidy, gdzie faraon jest czubkiem a następnie kapłani, arystokracja, urzędnicy, żołnierze, chłopi rzemieślnicy oraz niewolnicy. Rytuał dworski obejmował również najbliższych współpracowników faraona a poprzez wcześniej wspomnianą koncepcję całe społeczeństwo.
d)Ideały społeczne.
Główna idea to władca – opiekun. Stare państwo opierało swoją politykę zagraniczną na idei pokoju, nie utrzymując przy tym prawie w ogóle armii (w czasie wojny mobilizowano policję lokalną do walki). Opierano się na wznoszeniu wielkich budowli publicznych. Średnie Państwo zmodernizowało (XII dynastia) te idee i cele polityczne. Władzę faraona połączono wtedy z kultem boga Ammona, którego postrzegano jako opiekuna biednych i uciśnionych. Założycielem XII dynastii był Ammenemhat I, który uchodzi za twórcę pierwszego podręcznika rządzenia, formułującego ideę troski o dobro poddanych. Zawiera on również przestrogę przed zbytnim zbliżeniem się do ludu, gdyż lud szanuje tego, co go trzyma w trwodze.
Głównymi tematami inskrypcji nagrobnych oraz papirusów jest ciężka praca oraz ideał życia pozagrobowego jako nagroda. Bunty ludu, podważały istniejący ład, i często obalając ówczesną władzę ( rewolucja z XVII w). Lecz ruchy nie miały gotowych planów pozytywnych zmian. Lud niszczył dawny ład, ale nie tworzył fundamentów pod nowy. Między innymi przez to osłabione państwo Egipskie stało się łatwym łupem Hyksosów w 1730 roku, co sprawiło, że przejęli oni władzę w Egipcie na kolejne 150 lat.
Faraon Amenhotep IV zmierzał do głębokiej reformy religijnej, pozwalającej na uwolnieniu się faraona od kapłanów. Polegało to na zamianie wielobóstwa z Ammonem- Re na czele, monoteistycznym kultem boga słońca Atona. Pozwoliło to na osłabienia stanu kapłańskiego i przejęciu całej władzę przez faraona. Po jego śmierci powrócono jednak do poprzedniej idei władzy. Pozostałą tylko szczególna rola kultu solarnego.
e) Teokracja kapłańska.
W XI wieku przed naszą erą arcykapłan Herhor zdobył całkowitą władze w Górnym Egipcie i ustanowił rządy teokracji kapłańskiej, co było ostatecznym wyrazem zachwiania się struktury państwa gdzie kapłani byli podstawą władzy faraona. Koncepcja absolutnej władzy pochodzącej od bogów, zastąpiono bezpośrednimi rządami Ammona-Re. Arcykapłan był jedynie wykonawca jego woli wyrażonej w wyroczni. Twórca XXII dynastii Libijczyk Szeszonek przyniósł jednak kres rządom kapłańskim. Cały okres egipski charakteryzuje się jednak pewną stabilnością poglądów na władzę i tak np. po Kleopatrę, władcy odbierali część boską, jako czynnik stabilizujący ich wizerunek i państwo. Podbój Rzymski w pewnym stopniu osłabił te ideę a zakończyła się ona wraz z najazdem Arabów w VII wieku naszej ery.
3. REFLEKSJA POLITYCZNA LUDÓW MEZOPOTAMII.
a) Wprowadzenie.
Tereny dorzecza Tygrysu i Eufratu były na tyle dogodnie, że już po koniec V tysiąclecia p.n.e. zaczynają się kształtować organizacje protopaństwowe, zwane patesjatami. Na początek IV tysiąclecia powstają znaczne ośrodki miejskie, stanowiące zalążek późniejszych państw. To tysiąclecie przynosi również zjednoczenie w regionalne państwa Sumeru i Akkadu, w wyniku zabezpieczania się przed zewnętrznymi zagrożeniami. Następnie powstawały państwa babilońskie, asyryjskie i nowobabilońskie, a od VI w. Perskie.
Umiejętność pisania, jak również materiał ( tabliczki gliniane), przyczyniły się do dość dobrego udokumentowania historii Międzyrzecza od III tysiąclecia. O wysokim poziomie kultury i cywilizacji świadczą licznie zachowane obiekty kultury materialnej.
b) IDEE POLITYCZNE BABILONII.
W tamtych czasach przejęcie przez kogoś władzy, łączyło się automatycznie z przyjęciem tezy o swojej boskości i wymagania stosownej do tego godności i czci. Podpierano się jednak rzeczywistą władzą monarchy, a nie wierzeniami. Spowodowało to każdorazowe określenie się nowego władcy i jego kult uzależniano z jego osiągnięciami. Potęgę polityczną, siedlisko wielkiej kultury i cywilizacji Mezopotamii uważa się państwo babilońskie. Opierano się w nim na zapewnianiu wysokich plonów oraz zapewnianiu ciągłości w pracach irygacyjnych, ale też nad rozwojem handlu, budowie dróg czy utrzymaniu sprawnej armii. To im zawdzięczamy pojęcie kapitału ze względu na rozwój na tamtym terenie gospodarki towarowo-pieniężnej. Przekonanie o boskości władzy towarzyszyła kumulowaniu w ręku władzy przymioty świeckie i duchowe, co pozwalało na realizowaniu trudnych zadań gospodarczych. Rządy Hammurabiego, uważanego za wcielenie boga, najwybitniejszego władcy państwa starobabilońskiego ( 1728-1686). Po zjednoczeniu państwa, skodyfikował prawo, ujednolicając różne systemy prawa zwyczajowego Sumeru i Akkadu. Był on przekonany, że sprawny system prawny zapewni pomyślność jego ludowi. Jego prawo normuje prawo karne, cywilne, morskie, budowlane handlowe, procesowe itd. Najważniejsze są jednak postanowienia z wprowadzenia oraz zakończenia. Określają one zakres władzy, jej źródło, charakter i cel. Utwierdza również trwałość swojego prawo jako pożytek. Teokratyczna władza Ham podkreślana jest przez częste nawiązania do świata bogów. Władza dana od Marduka, rodowód boski. Koncepcja władzy Ham opiera się nie tylko na rządach absolutnych, ale również na opiece dobra poddanych.
Idee polityczne zawierają również utwory epickie: Enuma Elisz, Gilgamesz i Isztar w podziemiu.
c) IDEE POLITYCZNE ASYRII.
Asyria ( ten sam okres rozwoju, co państwo staro- i nowobabilońskie) osiąga swój szczyt pod panowaniem Tyglatpilezara III, Sargona, Assarhaddona oraz Assurbanipala. Przekazy pisane oraz zabytki kultury materialnej, przekazują nam obraz państwa zaborczego, despotycznego, o dominacji kultu brutalnych polowań oraz podbojów. Jako państwo policyjne przykładano bardzo uwagę do tajnej policji, wywiadu wojskowego, brutalnej dyplomacji, napadów i skrytobójstw. Jako pierwsi zastosowali przesiedlenia całych ludów jako instrument polityczny czy stawiali ultimatum w polityce zagranicznej.
d) IDEE POLITYCZNE PERSJI.
To Cyrus Starszy wyprowadza Persję na scenę dziejową, zapoczątkowując proces ekspansji na Zachód. Rok 538 przynosi podbicie Babilonii. Kontynuatorzy tej polityki Kambizes i Dariusz opanowują pobrzeża Azji Mniejszej oraz Egiptu. Podbudowę filozoficzno-religijną ukształtował Zarustra, a świętą księgą była Awesta, z koncepcją walki dobra ze złem (Ahura Mazda- Aryman). Twórcą ASZY, czyli ładu kosmicznego oraz moralnego i sprawiedliwości jest Ahura Mazda. Ten dualizm przenoszony jest również na płaszczyznę ziemską poprzez dobro i zło, jasność ciemność, dobre i złe państwo. Zwracając się ku ostatecznemu zwycięstwu dobra.
Teoria ta ( jak greckie logos oraz chrześcijańskie wieczne prawo) ma podstawy zarówno boskiego porządku jak i ziemskiej sprawiedliwości, odwołujące się do karania zła i nagradzania dobra.
Działania polityczne państwa perskiego zostały utożsamione z dobrem, zaliczając do tego podboje, gdzie przeciwnicy to zło. Dariusz w licznych inskrypcjach naskalnych przedstawiony zostaje jako wykonawcę woli Ahury Mazdy, zaprowadzając pokój i sprawiedliwość w uniwersalnym królestwie dobra.
IV stulecie p.n.e. jest okresem podboju Mezopotamii przez Aleksandra Wielkiego i rozpoczęciu procesu hellenizacji tego terenu zakończonego w VII w n.e. przez podbój arabski.
4. REFLEKSJA POLITYCZNA CHIN STAROŻYTNYCH.
a) RYS HISTORYCZNY.
Ośrodkiem rozwoju Chin był środkowy i dolny brzeg rzeki Huang-ho. W 2205 r.p.n.e. powstaje pierwsze państwo Sia założone przez Ju Wielkiego. Państwowość rozkwita jednak w XVI do XIII wieku p.n.e. Sprawia to dążenie do tworzenia zwartych i sprawnych organizmów politycznych. Wyłączyć trzeba nieliczne walki władców małych państewek o dominację. 770 r.p.n.e. przynosi najazd prymitywnych plemion z Zachodu. Arystokracja traci swoje posiadłości. Powstawanie scentralizowanych państw potęguje deklasację arystokracji. Odzwierciedlają to prądy filozoficzne i polityczne, których wspólną cechą jest dążenie do przywrócenia dawnych stosunków. Dynastia Ciu doprowadza w III wieku do centralizacji władzy. Przechodząc różne fazy ostatecznie Chiny ulegają ekspansji mongolskiego władcy Czyngis-Chana.
b) KONFUCJANIZM.
Stworzony przez Konfucjusza (551-479r p.n.e.) i jego uczniów. Podstawą jest Pięcioksiąg, autorstwa prawdopodobnie Konfucjusza. Głównym założeniem tego dzieła jest przywrócenie dawnego porządku stosunków, widząc w tym źródło uzdrowienia społeczeństwa. Oznacza to przywrócenie dawnych instytucji politycznych, społecznych oraz tradycji- więzi społecznych (wu-lu), hierarchii, oparcie sprawiedliwości społecznej na patriarchalnej hierarchii społecznej. Dokonanie tego przypisuje się jako zadanie dla władców, ojców rodziny i funkcjonariuszy państwowych. Prowadzi to do idealizacji przeszłości oraz próby rozwiązania aktualnych problemów.
Do doktryny konfucjańskiej zalicza się również nakaz wykonywania obowiązków ciążących na każdym stanie społecznym, przestrzegania norm współżycia społecznego, posłuszeństwa wobec władzy oraz ostateczne zjednoczenie Chin. Głównym elementem tej filozofii jest koncepcja kϋn-tsy, dobrego obywatela, dżentelmena z klasy panującej. Odznacza się on cnotą ludzkiego stosunku do innych- żen, cnotą sprawiedliwości- i, oraz cnotą znajomości etykiety- li. Karą za ich złamanie było potępienie społeczne. Prowadziło ono czasem do samobójstwa co łączyło się z wyobrażeniem o kanonie rycerskim.
Jako kontynuator tej idei Meng-tsy wychodzi w swoich rozważaniach od pozytywnej oceny natury człowieka i ma to bardzo duży wpływ na jego koncepcję ustrojowe. Interesujące jest jego uzasadnienie przejęcia władzy przez nową dynastię, co argumentuje otrzymaniem przez daną dynastię wsparcia od niebios. Określa on tym samym nową władzę jako dysponenta mandatu niebios. Ceremoniał uznaje jako odzwierciedlenie zmieniających się pór roku, a obejmuje on wszystkie warstwy społeczne włączając w to samego cesarza. Jego nieprzestrzeganie może doprowadzić do różnych kataklizmów.
Myśl tą podejmuje również Sϋn-tsy, który dopatruje się w przestrzeganiu rytuałów oraz stosowanie adekwatnych nazw do odpowiednich zjawisk jako cechy dobrego władztwa. Teoria poprawnych nazw, zaczerpnięta od Konfucjusza, pozwala na poprawne określaniu pozycji jednostki w hierarchii społecznej. Nazwy i rytuały jako spuścizna pierwszych dynastii powinna być wzorem dla nowych władz. Popiera to też jego teorie o negatywnej ocenie natury człowieka, który przez życie zgodne z tradycją może skierować się w stronę dobra.
W 213 r. p.n.e. księgi kanonu konfucjańskiego zostały spalone, w wyniku edyktu cesarza Ts'in-szyn-huang-ti'iego, który zjednoczył całe Chiny jako uzurpator przejmujący władzę od rodu Czou.
c) TAOIZM.
Zrodzona w III wieku p.n.e. jako doktryna filozoficzno-religijna i społeczna. Uzupełnia ona w części konfucjanizm a za jego twórcę uznaje się Lao-tsy. Odgrywa ona rolę w czasie panowania dynastii Tang (618-906). Wynika to z powierzenia kapłanom tego wyznania wysokich stanowisk państwowych. Lao-tsy, postać historyczna, jest najprawdopodobniej twórcą takiego dzieła jak: Tao-te-king (III w. p.n.e.) Odrzuca on istnienie siły nadprzyrodzonej, która mogłaby wpłyną cna losy świata i zakłada wieczność świata. Zawiera idee: rytmu życia, jedności całego świata i zjawisk życia ludzkiego, konieczność zachowania, pierwotnej prostoty natury ludzkiej, zagrożeń związanych z ingerencją z życie ludzi, pochwały skromności, spokoju oraz harmonii z naturą, a więc postępowania zgodnego z tao (prawami rządzącymi światem), odrzucenia przemocy, dumy i zbytniej pewności siebie.
Doktryna konfucjanizmu, wraz ze zmianami, trwała przez 2500 lat. Za panowania dynastii Sung (960-1279) rodzi się neokonfucjanizm i jako oficjalna filozofia Chin przetrwała do wieku dwudziestego. A w 1934 roku urodziny Konfucjusza zostały uznane jako święto narodowe.
5. MYŚL POLITYCZNA INDII STAROŻYTNYCH.
a) WPROWADZENIE.
Już w III tysiącleciu p.n.e. tworzą się pierwsze duże ośrodki miejskie w dolinie Indusu i później Gangesu, a charakteryzują się wysokim poziomem myśli technicznej i organizacji społeczeństw (Mohendżaro, Daro, Harappa). Powodem jednoczenia się ludności była chęć wykorzystania okresowych wylewów rzek dla powiększenia zbiorów.
Wpływ na strukturę społeczną i państwowość miała ekspansja Ariów, którzy przybyli z Azji Centralnej między 1500-1200 rokiem p.n.e. Wyparli ludność drawidyjską na południe i wprowadzili podział społeczeństwa na warny (barwy) oraz kasty, którego pozostałości stanowią element struktury społeczno-religijnej Idni do chwili obecnej. Rozkwit państwowości łączy się z ideą jedności Indii, rządami dynastii Mauriów oraz rozkwitem buddyzmu.
b) RELIGIA I KULTURA.
Informacje o kształtowaniu się pojęć religijno-filozoficznych czerpiemy z Wedy, a szczegółowo z Rygwedy (wiedza hymnów), ukazującej panteon bóstw aryjskich, obyczaje i wierzenia społeczne oraz poziom organizacji politycznej. Rygweda określa 4 stany: bramini- kapłani, kszatrijowie- rycerze, wajśjowie- rolnicy oraz siudrowie- sługach. Poza warnami są nietykalni. Rygorystycznie przestrzegano oddzielenie warn jak i wewnętrznych kast. Społeczeństwo spajała wiara w jedność uczynków oraz odradzanie się w innych wcieleniach ludzkich czy zwierzęcych. Prawo karmana, czyli odpowiedzialności za czyny było połączone z tą teoria reinkarnacji. Kolejne wieki przynoszą ewolucję braminizmu w dżinizm oraz buddyzm opierające się na prawie karmana, podział społeczeństwa na warny i kasty ale różniące się kwestiami teologicznymi.
Budda odrzuca istnienie bóstw ze względu na uznanie stałych praw przyczynowości, które są wyznacznikiem dla ewolucji. Budda potępił rytuały oraz ofiary i określił je jako szkodliwe dla ludzi. Przypisuje się mu obraz idealnego społeczeństwa bezklasowego, bez króla i braminów oraz arystokracji, gdzie władza należy do zgromadzenia ludowego, bez własności prywatnej i przemocy. Ustrój istniejący w przeszłości do powstania własności prywatnej ma się odrodzić wraz z odrodzeniem moralnego społeczeństwa.
Oba te nurty wpływając na braminizm spowodowały ukształtowanie się hinduizmu, jako kontynuacji braminizmu. Było to również założenie społeczno-polityczne a zawarto je w poematach epickich- Mahabharacie i Ramajanie, esencja duchowości tych utworów zawiera się w fragmencie Mahabharaty zwanym Bhagawad Gitą.
Hinduizm kontynuuje podział na warny i kasty oraz podkreśla szczególna rolę braminów. Nakazem społecznym jest odizolowywanie się od kast niższych. Zakazywano małżeństw mieszanych oraz wspólnych posiłków. Również istnieli nietykalni.
c) IDEE POLITYCZNE ASIOKI.
Asioka kończy proces jednoczenia Indii Północnej i Środkowej zapoczątkowany przez Czandraguptę z dynastii Mauriów. Swoją doktrynę polityczną opiera na drahmmie- sprawiedliwości, słuszności uzupełnionej przez prawo pisane i zwyczaj. Interpretuje się ją jako doktrynę moralną odwołującą się do harmonii i powszechnego szczęścia. Zasady de propagowano poprzez głoszenie orędzi władcy na terenie całego państwa. Odróżniały one młodego okrutnego władcę od nawróconego na buddyzm miłośnika zaniechania przemocy, wojen i rzecznika tolerancji religijnej. Jedyną ekspansyjną formą dharmy było pozyskiwanie przeciwnika przy pomocy cnoty i prawdy. Doktryna Asioki zawiera również troskę o dobro poddanych, przy pomocy Kautilji. Po śmierci Asioki jego państwo się rozpada ale idea zjednoczonego Dekanu staje się składnikiem nowożytnej myśli politycznej Indii.
6. GŁÓWNE WĄTKI REFLEKSJI POLITYCZNEJ DAWNEGO IZRAELA.
Klamry dziejowe dla Izraela rozciągają się od XIX w p.n.e. do 70 roku n.e.. Starożytni Hebrajczycy to koczowniczy Semici z południowo- zachodnich pobrzeży Azji Mniejszej. Organizacja plemienna była typowa. Różnili się religią monoteistyczną. Okresowo nadawano mu różne przymioty ale stała była teza o posłannictwie ludu Izraela, przymierzu i opiece Boga nad ludem. Judaizm, jedna z naczelnych religii świata, obejmuje wszystkie sfery życia nie tylko sfery duchowej. Religia jest w związku z chrześcijaństwem i islamem. Stary Testament jest uznawany przez żydów i chrześcijan. Zawiera ona prawdy religijne, zasady prawa oraz idee polityczne. Miszna jest zaś zbiorem uzupełnień i komentarzy do Biblii, podobna do niej jest Gemara. Z nich powstaje Talmud, który stanowi podstawę nowożytnej religii żydowskiej.
b) DZIEJE DAWNEGO IZRAELA.
Wątki społeczne, religijne i polityczne służą do periodyzacji dziejów Izraela. Pierwszy okres Patriarchów rozciąga się między od 1850 r. do 1280 r. p.n.e.. Byli oni przywódcami plemiennymi- przewodnikami duchowymi, opiekunami plemiennymi mającymi łączność z Bogiem. W tym okresie zawiera się czas pobytu Izraelczyków w Egipcie, gdzie sprowadzili się za panowania Hyksosów w XVII wieku p.n.e..
Kolejnym jest okres Mozaizmu (1280-1150) gdy po prześladowaniach związanych z osobą Ramzesa II, Żydzi pod wodzą Mojżesza wyruszają do Ziemi Obiecanej, Synaj- Dekalog, stanowiący podwaliny ich moralności i prawa. Wersję bardziej rozbudowaną zawiera Księga Wyjścia.
Następnie mamy do czynienia z okresem Sędziów i monarchii Saula, Dawida Salomona (1200-932) Żydzi opanowują Kanaan, funkcje zwierzchnie powierzają naczelnikom- sędziom w rodzinach (rodach). W chwilach zagrożenia wyłaniano przywódcę wszystkich plemion i powierzano mu szerszą władzę. Tak wykształciła się bez oporów monarchia Saula, Dawida i Salomona. Podczas panowania tego ostatniego wyraźnie powstaje rozłam między plemionami południowymi a północnymi.
Te różnice doprowadzają do okresu podzielonego królestwa (932-538) z państwem Judy na południu i Izraela na północy. Szczególnie trzeba zwrócić uwagę na zjawisko profetyzmu-0 proroków wieszczących Słowo Boże. Pod ich wpływem następuje uniwersalizacja pojęcia Jahwe jako Boga wszystkich ludów, sprawiedliwego, miłosiernego i świętego. Powstaje również idea mesjanizmu.
Koleinie mamy do czynienia z okresem Judaizmu (538 p.n.e. do 135 n.e.) Cyrus pozwala Żydom powrócić do Palestyny, gdzie odbudowują świątynię i cieszą się autonomia. Kreuje się ten wyjątkowy wizerunek narodu wybranego. Po ekspansji macedońskiej, wpływach hellenistycznych a ostatecznie upadku Jerozolimy w 70 roku po zdobyciu jej przez Rzymian zapominamy o Izraelu do XX wieku.
c) STRUKTURY ORGANIZACYJNE.
Do 1200 roku byli oni ludem nomadycznym, który przemieszczał się wraz z zmianami politycznymi czy klimatycznymi. W pokoleniu głowa był naczelnik a po 1200 sędziowie. Wyjątkowe sytuacje dawały jednej osobie pełnię władzy. Prorok Samuel przestrzegający przed złymi władcami, sam namaszcza króla Saula, co świadczy o boskim pochodzeniu władzy i wykonywaniu jego woli (teokratyzm).
d)ŹRÓDŁA.
Głównym źródłem jest Stary Testament, normy szczególne zawiera Dekalog. Z niego, stanowiącego również kanon chrześcijańskich norm moralnych, wyprowadza się dalsze normy etyczne, miłość bliźniego i przestrzeganie sprawiedliwości. Usunięto dziedziczenie win przez dzieci i potępiono przyjmowanie przez sędziów prezentów od stron sprawy.
Rozwój zasad etycznych został umożliwiony przez długie wędrówki kiedy społeczność Izraelska nie była podzielona przez różnicę majątkowe. Poddane zostały one poważnej próbie po osiedleniu się w Kanaan. Postać Jahwe jednoczyła wszystkie plemiona. Był On Bogiem narodowym i przypisywano mu wszystkie sukcesy Żydów.
Bogacenie się jednych i szybkie ubożenie drugich doprowadziło do popadania w niewolę za długi i pogłębiło starcia społeczne. Łączy się to z odstąpieniem od dawnych ideałów.
e) PROROCY.
Byli oni wieszczami Słowa Bożego i próbowali odrodzić religijność oraz etyczność w społeczeństwie. Mieli wpływ na ludność jak i władców. Tępili zapędy politeistyczne. Przywracają oni Bogu znaczenie uniwersalne jako Boga wszystkich ludzi i ich opiekuna. Uwydatniali oni Jego przymioty etyczne, zwłaszcza miłość oddanie ludziom.
f) MESJANIZM.
Z prorokami łączy się zjawisko mesjanizmu. Mesjasz przyjdzie jednak zbawić nie tylko żydów ale i innych ludzi. Wizerunek Boga opiera się na aspektach moralnych , a nie na funkcjach politycznych. Wymaga się powinności moralnych nie ofiar krwawych. Jahwe to Bóg sprawiedliwości, prawdy, i praworządności, współczującym nieszczęśliwym i niosącym pomoc ubogim. Prorocy to np. Amos, Izajasz i Micheasz, Ezechiel. Ostatni widzi Judę pod władzami teokratycznymi, podzieloną między najwyższego kapłana i księcia. Książę opiekun świątyni nie będzie miał nad nią zwierzchnictwa. Prowadząc lud żydowski da mu ostateczne zwycięstwo. Te tendencje ideowe dominują w świadomości żydowskiej w kolejnym okresie.
Następnym etapem jest powrót do egoistycznych pojeć etycznych i rodzi się judaizm. Częściej eksponuje się
7. MYŚL GRECKA
a) Pojęcia polityczne okresu przedklasycznego.
Instytucje publiczne i pojęcia filozoficzne, które są właściwe dla cywilizacji śródziemnomorskiej- europejskiej powstały w greckim kręgu kulturowym. Okres rozwoju cywilizacji do VI wieku p.n.e. mimo wielu przekazów pisanych i śladów kultury materialnej, nie jest jasny i tonie w morzu hipotez.
III tysiąclecie p.n.e. kształtuje cywilizację egejską. W II tysiącleciu Achajowie formują tzw. kulturę mykeńską. Około 1100 na Peloponez najeżdżają Dorowie i po walkach z Achajami kończą okres wędrówek szczepowych.
Przez tysiąc lat Grecy opanowali wyspy i pobrzeża Morza Śródziemnego, zakładając kolonie. Problemy życia społecznego i struktury polityczne I i II tysiąclecia rysuje Homer w swoich poematach epickich Iliada (połowa VIII w.) i Odyseja (koniec VIII w.). Opisują one wydarzenia i stosunki z wieku XII, wojne trojańska.
Ze względu na odległość czasową opisywanych wydarzeń, nakreślone funkcjonowanie instytucji społecznych i wyobrażeń politycznych nie są wiernie odwzorowane i trzeba traktować te opisy z rezerwą.
Świat bogów, posiadających cechy antropomorficzne, przenika się z światem ludzi, gdzie bogowie ingerują w ludzkie losy ale i występują przeciwko sobie. Wspierają obie strony sporów ziemskich ale to co odróżnia ich od ludzi to nieśmiertelność.
...
przemekn5