Istota samorządu (terytorialnego, gospodarczego, zawodowego) i jego atrybuty

Definicje samorządu terytorialnego:

a) na gruncie prawnym - samorząd to wykonywanie zadań administracji publicznej w sposób zdecentralizowany na własną odpowiedzialność przez odrębne w stosunku do państwa podmioty, które w zakresie do wykonywanych zadań nie są poddane żadnej ingerencji państwa; %u201Ewolość od państwa%u201D

b) na gruncie politycznym - samorząd to honorowe uczestnictwo osób cywilnych w wykonywaniu określonych zadań państwowych, a więc wskazuje na %u201Ewolość do państwa%u201D

Dwa komponenty występujące na gruncie prawnym samorządu:

- funkcjonalny: wykonuje określone funkcje na rzecz mieszkańców sposób własny i na własną odpowiedzialność;

- korporacyjny: jeżeli jesteśmy przypisani do danego terytorium to jesteśmy członkiem tej wspólnoty, nie można nikogo pozbawić członkostwa we wspólnocie;

Cechy samorządu terytorialnego:

1) władza stanowienia prawa samorząd realizuje swoje kompetencje posiadając zdolność do stanowienia norm prawnych, norm prawa miejscowego(prawa i obowiązki mieszkańców danego terytorium); prawo miejscowe ma taką samą moc jak prawo ogólno-państwowe, w ramach którego musi się zawierać; prawo miejscowe jest zawsze ściśle przypisane do określonego terytorium

2) władza kadrowa samorząd realizując zadania musi korzystać z kompetentnej kadry pracowników; państwo wkracza z własną jurysdykcją, np. szkolenie jest uregulowane przez prawo krajowe, ustawy

3) władza finansowa i kadrowa samorząd musi posiadać zasoby finansowe, zasoby te pochodzić mogą z: dochodów własnych, subwencji, dotacji, prowadzonej działalności gospodarczej o charakterze komercyjnym, kompensat wyrównujące poziom życia mieszkańców; kwestia finansowa  jest najbardziej istotna, gdyż świadczy o wpływie państwa na samorząd

4) władza organizacyjna samorząd posada swobodę w kształtowaniu struktury organizacyjnej dostosowanej do potrzeb danej jednostki; powinno się określić w ustawach jak daleko sięga władza samorządu, a jak daleko władza centralna, aby nie  dochodziło do kontrowersji pomiędzy szczeblem lokalnym, a centralnym   

Samorząd działalność administracyjna państwa, o charakterze terytorialnym lub specjalnym, wykonywany samodzielnie przez związki publiczno-prawne, obdarzone władzą na podstawie i w granicach ustaw państwowych.

Charakter specjalny wynika z tego, że samorządem nie są tylko związki lokalne, ale także związki specjalne, które wyodrębnia się z innych powodów niż terytorium.

Samorząd gospodarczy to odmienna forma administracji państwowej, odbiega od podstawowej i jedynej terytorialnej zasady administracji.

Samorząd gospodarczy (wg Huberta) pod tym pojęciem rozumie się związek zorganizowany na zasadach przedstawicielstwa wspólnych, kolektywnych, osobnych interesów osób należących do określonego stanu gospodarczego.

Różnice między samorządem terytorialnym a gospodarczym:

- samorząd terytorialny łączy, organizuje ogół mieszkańców pewnego obszaru bez względu na jego osobiste interesy;

- samorząd gospodarczy zrzesza określone kategorie osób biorąc pod uwagę ich kwalifikacje i odpowiadające im interesy życiowe;

Innymi słowy samorząd gospodarczy ma charakter nieterytorialny, publiczno-prawnych związków przymusowych występujących jako związki ekonomiczne.

Definicja samorządu zawodowego - to organizacyjna forma zrzeszania się osób, które wykonują ten sam zawód, a których celem jest m.in.:

·         reprezentowanie ich interesów wobec władz państwowych

·         czuwanie nad etyką wykonywania zawodu

·         doskonalenie zawodowe

·         realizowanie szeregu zadań typowych dla związków publiczno-prawnych

Publiczno-prawny zakres działań samorządu zawodowego decyduje o jego istocie i wyróżnia go spośród organizacji o charakterze typowo zrzeszeniowym.

Różnice i podobieństwa samorządu zawodowego i terytorialnego:

·          podobieństwa

- jeden i drugi należą do grupy samorządu korporacyjnego (podstawą działania tego samorządu jest związek osób o przymusowym charakterze członkostwa, posiadając osobowość prawną

·         różnice

- samorząd terytorialny łączy ogół mieszkańców bez względu na ich osobiste interesy

- samorząd zawodowy zrzesza określone osoby pod względem ich kwalifikacji i odpowiadającym im interesom zawodowym

Samorząd zawodowy ma charakter nieterytorialny, opiera się na podstawie zawodowej.

Państwo, a samorząd- pozycja ustrojowa samorządu i jego relacje z administracją rządową

W Polsce samorząd jest zorganizowany trójszczeblowo.  Organy samorządu na szczeblu gminy wprowadzone zostały na mocy ustawy o samorządzie terytorialnym z 8 marca 1990r.Na mocy ustawy z 24 lipca 1998r został wprowadzony z dniem 1 stycznia 1999r trójstopniowy  podział terytorialny państwa.Obecnie obok ustawy o samorządzie gminnym z 8 marca 1990r ramy prawne decentralizacji ustroju państwa określają takie akty prawne jak: ustawa z 5 czerwca 1998r o samorządzie powiatowym,  ustawa z 5 czerwca 1998r o samorządzie województwa, ustawa z 20 czerwca 2002r o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta. Podstawową jednostką samorządu, potwierdzoną zapisem w Konstytucji jest gmina. Wspólnota kilku gmin tworzy powiat. Powiaty łączą się w województwa. Województwa to jednostki, które otrzymały charakter rządowo-samorządowy, w odróżnieniu do powiatów i gmin jako jednostek samorządowych. Podstawowym organem administracji rządowej w województwie jest wojewoda, który jest przedstawicielem rządu w województwie. Zasady ustroju prawnego samorządu określa Konstytucja w rozdziale VII.  W myśl art. 164 ust. 1 Konstytucji podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina, ustrojodawca zakłada możliwość powoływania innych jednostek samorządu regionalnego lub lokalnego. Gminy, powiaty i województwa nie są uszeregowane hierarchicznie, lecz uzupełniają się w działaniu na zasadzie pomocniczości. Zakres działania województwa nie narusza  samodzielności powiatu i gminy. Ta sama zasada odnosi się również do relacji między samorządem powiatowym i gminnym. Organy samorządu działające na wyższych szczeblach podziału terytorialnego nie stanowią wobec  pozostałych jednostek organów kontroli czy nadzoru. Ustrój województwa, powiatu i gminy określają statuty. Samorząd wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub  ustawy dla organów innych władz publicznych. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługuje im prawo własności i inne prawa majątkowe.  Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej.

Zadania publiczne służące zaspokojeniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego jako własne. Jednakże ustawa może zlecić jednostkom samorządowym wykonywanie innych zadań publicznych. Ustawa określa tryb przekazywania i sposób wykonywania zadań zleconych. Spory kompetencyjne między organami samorządu terytorialnego i administracji rządowej rozstrzygają sądy administracyjne. Jednostkom samorządu zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań. Relacja z administracją rządową: Samorząd terytorialny realizuje zadania administracji publicznej. Podmiotem samorządu terytorialnego jest społeczność mieszkająca na określonym terytorium i zorganizowana w związek samorządowy, który tworzony jest przez państwo do realizacji jego zadań. Natomiast przedmiotem jest administracja państwowa, realizowana przez powoływane w drodze wyborów organy związku samorządowego. Działalność samorządu realizującego samodzielnie zadania państwowe pozostaje pod nadzorem państwa. Samodzielność nie polega na uniezależnieniu się od państwa, ale na dokładnym określeniu przypadków, kiedy i jak państwo może oraz powinno wkraczać w sferę działalności samorządu, i na sprecyzowaniu samodzielności finansowej. Skoro samorząd wykonuje administrację państwową na zasadzie decentralizacji, to bardzo silne są jego powiązania z państwem. Państwo za pośrednictwem organów może wpływać na działalność samorządu. Oddziaływania te muszą być jednakże ściśle określone przepisami prawa. W rezultacie samodzielności samorządu upatruje się w nie w całkowitym uniezależnieniu od państwa, lecz w precyzyjnym określeniu kiedy administracja państwowa może ingerować w obszar samodzielnego działania organów komunalnych. Ingerencje te przybierają zazwyczaj postać oddziaływań nadzorczych. Organami nadzoru zawartymi w Konstytucji z 1997 w art. 171 ust.2 są: Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, natomiast w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe. Na zasadzie wyjątku od powyższej reguły uprawnienia nadzorcze o charakterze ustrojowym posiada Sejm. Sejm na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może rozwiązać organ stanowiący samorządu, jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy. Obok środków nadzoru prawnego administracja państwowa stosuje wobec samorządu terytorialnego instrumenty oddziaływania o charakterze finansowym, subwencje, pożyczki rządowe, dotacje celowe. Instrumenty te stosowane są w sposób znacznie mniej sformalizowany niż środki nadzorcze, a wręcz arbitralny, prowadząc do znacznego czasem uzależnienia od administracji państwowej.

Samorząd lokalny (gminny i powiatowy) - kompetencje, zadania i organizacja

Samorząd terytorialny ma w Polsce długą tradycję, jego rozwój rozpoczął się zaraz po odzyskaniu niepodległości w 1918 r., ale jego działalność została jednolicie uregulowana w 1933 r. Po II wojnie światowej samorząd terytorialny funkcjonował, przez pewien czas, w postaci rad gminnych i zarządów gminy, oraz rad i zarządów miejskich i powiatowych, zlikwidowany został jednak 1950 r., tworząc jednolitą strukturę rad narodowych, które nie były już organami samorządu, ale terenowymi organami władzy państwowej.

·         Od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje w Polsce nowy podział terytorialny obejmujący: gminę, powiat, województwo.

·         Samorząd terytorialny stanowią regionalne, powiatowe i gminne wspólnoty samorządowe, umiejscowione na trzech stopniach samorządu terytorialnego. Z takiego podziału nie wynikają jednak stosunki nadrzędności i podporządkowania między poszczególnymi wspólnotami.

GMINA

Gmina jest - zgodnie z art. 1 ustawy o samorządzie gminnym - wspólnotą samorządową oraz odpowiednim terytorium. Przez pojęcie wspólnoty samorządowej należy rozumieć prawnie zorganizowany, terytorialny związek osób. Gminy tworzy, łączy, znosi i ustala ich granice Rada Ministrów w formie rozporządzenia. Obecnie istnieje w Polsce 2478 gmin. Wyróżniamy gminy miejskie i wiejskie.

ZADANIA

Gmina jest samodzielna tzn. że wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność i że posiada osobowość prawna. Ustawa o samorządzie samorządzie gminnym przy określaniu zakresu działania gminy posłużyła się klauzulą generalną, polegającą na domniemaniu właściwości gminy we wszystkich sprawach publicznych o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżonych ustawami na rzecz innych podmiotów.

Zadania gminy dzielimy na własne i zlecone. W obu przypadkach gmina wykonuje zadania określone ustawami.Gmina może wykonywać zadania nalezące do administracji rządowej jeżeli zaspokajają zbiorcze potrzeby wspólnoty i są sprawami publicznymi o znaczeniu lokalnym. Zadania wykonywane przez gminę są nadzorowane pod względem legalności.
Do zadań gminy należy przede wszystkim zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Do zadań własnych gminy zaliczyć należy sprawy z zakresu:
a) infrastruktury technicznej gminy (np.: gminne drogi, ulice, place, kanalizacja, komunalne budownictwo mieszkaniowe),
b) infrastruktury społecznej (np.: ochrona zdrowia, oświata, kultura),
c) porządku i bezpieczeństwa publicznego (np.: organizacja ruchu drogowego, ochrona przeciwpożarowa),
d) ładu przestrzennego i ekologicznego (planowanie przestrzenne, gospodarka terenami, ochrona środowiska).
 

ORGANY GMINY
1) Podmiotami upoważnionymi do rozstrzygania w sprawach gminy są władze gminy. Głównym organem władz gminy jest wspólnota samorządowa, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy gminy. Wspólnota ta podejmuje rozstrzygnięcia bezpośrednio w głosowaniu wyborczym oraz w referendum, a także poprzez organy gminy. W referendum mogą brać udział wszyscy mieszkańcy gminy uprawnieni do głosowania. Szczegółowe zasady określa ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików wojewódzkich. W sprawach samo opodatkowania się, ustawa gminna przewiduje wyłączność referendum. Może ono być ponadto przeprowadzone w każdej innej sprawie ważnej dla gminy. Decyduje o tym rada gminy, jeżeli ma ono zostać przeprowadzone z jej inicjatywy. O przeprowadzeniu referendum mogą zdecydować również obywatele, jeżeli z inicjatywą wystąpi co najmniej 1/10 uprawnionych.

2) Rada gminy.

-          Rada gminy jest organem stanowiącym i kontrolnym gminy. Kadencja trwa 4 lata. Liczba radnych jest zależna od liczby mieszkańców(min. 15 max. 45 radnych).

-          Radny nie jest organem gminy a członkiem organu kolegialnego. Jego obowiązkiem jest utrzymywanie więzi z mieszkańcami i branie udziału w pracach rady gminy i komisjach. Radny składa ślubowanie, przysługuje mu roszczenie o zwrot kosztów podróży, dieta  i ochrona prawna. Nie może prowadzić działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia komunalnego, nie może łączyć mandatu radnego z pełnieniem innego stanowiska publicznego, w wyjątkowych sytuacjach można pozbawić radnego mandatu.

-          Rada wybiera ze swojego grona przewodniczącego i  1-3 wiceprzewodniczących. Przewodniczący organizuje i przewodniczy obradom rady. Rada pracuje w oparciu o statut gminy.

-          Sesje rady: zwyczajne, zwoływane nie rzadziej niż raz na kwartał; nadzwyczajne zwoływane przez przewodniczącego na wniosek burmistrza lub ¼ składu rady. Pierwszą sesje zwołuje ustępujący przewodniczący w przeciągu 7 dni od ogłoszenia wyborów. Uchwały rady zapadają zwykłą większością głosów przy obecności co najmniej połowy składu rady.

-          Komisje to organy wewnętrzne rady, które mają charakter pomocniczy. Mogą być stałe i doraźne. Szczególnym typem komisji jest komisja rewizyjna. Członkami komisji mogą być wyłącznie radni.

-          Odwołanie rady przed upływem kadencji- w drodze referendum lokalnego na wniosek co najmniej 10% mieszkańców. Odwołanie rady nie jest równoznaczne z odwołaniem wójta. Ale odwołanie wójta z przyczyny innej niż nieudzielenie absolutorium= odwołanie rady

Zadania rady

Zgodnie z art. 18 ustawy samorządowej rada gminy jest we wszystkich sprawach z zakresu działania gminy, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Ustawa określa również katalog spraw, należących do wyłącznej właściwości gminy. Zaliczymy do nich:
a) organizacyjne (np.: uchwalanie statutu gminy, ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych),
b) finansowo - majątkowe (np.: przekazywanie jednostkom pomocniczym składników mienia do korzystania oraz zasad przekazywania im składników mienia do korzystania);
c) osobowe (wybór i odwołanie zarządu gminy, powoływanie i odwoływanie sekretarza oraz skarbnika gminy),
d) kierowniczo - kontrolne (np.: rozpatrywanie sprawozdań z zakresu wykonania budżetu oraz podejmowania uchwały w sprawie udzielenia lub nie udzielenia absolutorium zarządowi z tego tytułu),
e) inne (podejmowanie uchwał w sprawach herbu gminy, nazw ulic i placów publicznych, wznoszenia pomników, nadawania honorowego obywatelstwa).

3) Wójt/Burmistrz/Prezydent miasta

-          Wójt to monokratyczny organ wykonawczy gminy wybierany w wyborach tajnych, bezpośrednich, powszechnych, równych.

-          Bierne prawo wyborcze ma każdy obywatel polski, który ukończył 25 lat

-          Prawo zgłaszania kandydata mają partie polityczne, stowarzyszenia, organizacje, wyborcy

-          Wybory odbywają się w 1 lub 2 turach

-          W pierwszej turze za wybranego uważa się kandydata, który otrzymał bezwzględna liczbę głosów. W 2 turze(odbywa się po 14 dniach, biorą w niej udział dwaj kandydaci, którzy otrzymali najwięcej głosów) za wybranego uważa się tego, który otrzymaj zwykłą większość głosów

-          Jeżeli nie ma żadnego kandydata przedłuża się czas zgłaszania kandydatów o 5 dni. Jeżeli nadal kandydata nie ma, to wójta wybiera rada gminy bezwzględną większością głosów.

-          Jeżeli jest jeden kandydat  przedłuża się czas zgłaszania kandydatów o 5 dni. Jeżeli nadal jest jeden, przeprowadza się wybory, ale musi on otrzymać większość głosów. Jeżeli otrzyma mniej, wójta wybiera rada tak jak wyżej.

-          Wójta można odwołać z innego powodu niż nieudzielenie absolutorium w drodze referendum na wniosek rady gminy lub mieszkańców

-          Wójt ponosi odpowiedzialność za wykonanie budżetu w gminie. Do 30 kwietnia kolejnego roku budżetowego składa sprawozdanie z wykonania budżetu z czego otrzymuje lub też nie absolutorium.

-          Wójt może stracić mandat z powodu śmierci, prawomocnego wyroku sądowego, naruszenia zasad łączenia funkcji itd.

-          Wójt w drodze zarządzenia wybiera swoich zastępców max. 4

Zadania wójta

a)     wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa

b)     gospodaruje mieniem komunalnym, wykonuje budżet

c)      zatrudnia i zwalnia kierowników gminnych jednostek organizacyjnych

d)     przygotowuje projekt budżetu

reprezentowanie gminy na zewnątrz

4) Skarbnik i Sekretarz...