03.10.06 Wykład 1
Pojęcie osobowości ma wyjaśnić to dlaczego człowiek jest niepowtarzalny jako osoba, zrozumieć te mechanizmy oraz ująć człowieka jako całość, jaka jest nasza natura (z perspektywy ontologicznej). Jak się dobrze uchwyci naturę to wyjaśni się też osobowość. Druga sprawa: jaki udział mają procesy poznawcze, podkreślić znaczenie tych procesów. Przez to różnią się między sobą poszczególne teorie osobowości.
Czym zajmuje się psychologia osobowości: odp. na pytanie czemu różnimy się miedzy sobą jako ludzie, co znajduje się w nas co za to odpowiada. 2 bloki:
a). wielkie teorie osobowości np. teoria Freuda itp. czyli ogólne teorie zachowania;
b). blok badawczy: badania wycinkowe z różnych perspektyw. One modyfikują lub uzupełniają teorię. One zawsze wychodzą z dużej, ogólnej teorii.
Psychologia osobowości zajmuje się całą osobą – McAdams. Obiektem jest człowiek. Co tworzy osobę. Osoba cechując się różnymi właściwościami zupełnie inaczej rejestruje sytuację i inaczej reaguje.
Psychologia osobowości to nauka, która ma wyjaśnić naszą indywidualność, niepowtarzalność a jednocześnie stałość ludzkich zachowań. Studium naukowe całej osoby:
predyspozycje (potencjał w osobie, zmienne warunki, które ukształtowały, właściwości psychofizyczne, kultura) – dyspozycje (aktualne, niepowtarzalne, jednostkowe właściwości) – zachowanie.
Osobowość jest w ciągłym procesie stawania się. Jest to ujawniająca się w ciągu życia ludzkiego konfiguracja właściwości, która wyznacza ludzkie zachowanie. Ta konfiguracja zmienia się.
Ważne jest znać korzenie teorii, historię.
1. Strukturalizm (W. Wundt) – z czego jest coś zbudowane np. życie psychiczne. Wprowadziła eksperyment do psychologii- to wpłynęło często na to jak interpretuje się osobowość. Niektóre teorie próbują odpowiedzieć z czego jest zbudowana osobowość np. z cech, popędy.
2. Funkcjonalizm - czemu coś służy i jakie funkcje pełni. Podkreśla paralelizm procesów psychicznych i fizjologicznych czyli współwystępowanie. Najważniejsze funkcje to f. adaptacyjne, przystosowawcze. Pewne funkcje rozwijają się bo służą przystosowaniu do funkcjonowania w środowisku. Wniósł też pojęcie wymiaru użyteczności funkcji: funkcja tym bardziej się rozwija im bardziej jest użyteczna. Ostatecznie podkreśla się dobrostan jednostki.
3. Asocjacjonizm to pewien sposób, styl myślenia. Prawa kojarzenia są ważne jako pewien styl myślenia o tym jak tworzą się elementy osobowości.
Eysenck stosował te wszystkie trzy nurty w swojej teorii. Cztery poziomy organizacji osobowości:
- bodziec - reakcja – nawyk (kształtuje się w procesie powtarzalności, poprzez prawo kojarzenia)
- cechy osobowości (nawyki łączą się ze sobą)
- typ (połączenie cech osobowości). Te cztery poziomy tworzą pewna strukturę, która czemuś służy, która powstaje na zasadzie kojarzenia czyli asocjacji.
4. Psychologia Gestalt – prymat całości nad częścią. Aby zrozumieć część trzeba wiedzieć w jakiej całości ta część jest zakotwiczona. Ta sama cecha w innej konfiguracji przybiera inny charakter. Każda figura dąży do pewnej doskonałości. W psych osobowości każdy dąży do pewnej harmonii, całości, spójności. Całość można interpretować różnie, jest to kontekst w którym żyjemy. Każdy ma podobne zasoby ale może kształtować się w różnych kontekstach.
5. Organicystyczna i personalistyczna psychologia – William Stern; Każdy z nas jest OSOBĄ (ma pewną indywidualność) Każdy jest osobą, także zwierzę i grupa społeczna.
Mary Culkin : psychologia jest to nauka o selves (o „ja”). Myślenie personalistyczne o człowieku. Żeby zrozumieć osobę trzeba zrozumieć „ja”.
Tradycje badawcze: dają inny styl interpretacji osobowości. Pervin: wyróżnia tradycję kliniczną, eksperymentalną i statystyczną (korelacyjną).
1. Kliniczna – kluczem do zrozumienia osobowości jest podejście idiograficzne, jednostkowe, skupione na metodach jakościowych.. Charcot i Janet tworzą szkoły w tej tradycji oraz M. Prince. Wychodzą od zaburzenia żeby zrozumieć człowieka. Również Freud kreślił kliniczny portret człowieka.. Ten obraz zawsze będzie zniekształcony. Potem zaczęto szukać raczej wyjścia z psychologii zdrowia. Prince: z jego szkoły wywodzi się teoria H. Murraya.
2. Eksperymentalna – nie wniosła zbyt dużo ale ukazała nowe perspektywy. Zajmowała się pewnymi prawami zachowania, jak przebiega proces uczenia się. Pozwalała na tworzenie innego zupełnie modelu wyjaśniania zachowania się. Najpierw nastąpiło zanegowanie osobowości jako czegoś czego nie da się zbadać. To sytuacja kreuje człowieka. Zachowanie zależy od sytuacji. W. Mishel zanegował pojęcie cech, osobowości. Z tego wywodzą się teorie interakcyjne.
3. Korelacyjna (statystyczna) – pomiar i precyzja pomiaru były ważne. Nomotetyczne podejście: wszyscy posiadamy cechę ale w różnym nasileniu. Stosowano różne narzędzia aby korelować ze sobą różne cechy i tworzyć wiązki cech – czynniki. (np.: Wielka Piątka.)
Tradycje dają szansę zrozumienia dlaczego każda teoria inaczej patrzy na człowieka.
Ważne zrozumienie historii, wiedza z jakiego podejścia teoria się wywodzi i czego można się po niej spodziewać.
Jakie kryteria musi spełniać teoria osobowości i czemu jest ich tak dużo. Ważne jest tutaj przyjęcie określonych założeń. Od aspektu, który psycholog rozważa zależy jego teoria. Nikt nie potrafi pojąć istoty osobowości. Ma tu często projekcja własnych cech, własnej teorii osobowości, wiedzy potocznej. Tak jak życie Freuda, Adlera wpłynęło na interpretację i wyjaśnianie osobowości u człowieka. Trzeba ustanowić pewne kryteria aby obronić się przed wpływem potocznej wiedzy w nauce.
10.10.06 Wykład 2
Warunki, które musi spełniać teoria, żeby była teorią naukową, 7 kryteriów:
1. zakres stosowalności (teoria powinna być wszechstronna i wyjaśniać jak najszerszy zakres zjawisk).
2. oszczędność, prostota (przy pomocy niewielu twierdzeń wyjaśnia zjawiska);
3. spójność (teoria powinna być logicznie uporządkowana i wewnętrznie spójna, harmonia);
4. testowalność (umożliwia empiryczną weryfikację przewidywań wynikających z teorii);
5. trafność empiryczna (hipotezy płynące z teorii jeśli są weryfikowane to powinny potwierdzać trafność tej teorii);
6. użyteczność (rozwiązuje konkretne, podstawowe ludzkie problemy);
7. twórczość, generacyjność (powinna wyzwalać twórczą aktywność badacza, powinna generować nowe badania, są źródłem nowych badań i nowych interpretacji).
Oceniając wartość teorii patrzymy gdzie jest źródło danych potwierdzających teorię. Jaką metodą konstruowane są testy, które są źródłem teorii. Testy mogą być konstruowane metodą: racjonalną (najpierw teoria potem pytania testowe), korelacyjną ( czynnikowa: silna strategia. Badanie reakcji i odpowiedzi, korelowanie ich i wyłanianie czynników. Jest tu weryfikacja matematyczna, statystyczna), empiryczna (układanie kwestionariuszy do realnych zdarzeń, które się obserwuje w życiu np.: MMPI – WISKAD. Pozwala najlepiej przewidywać).
Różne są reguły, kryteria porządkowania teorii:
1. stabilność – zmienność (posiadane właściwości są stabilne np. teorie cech. Od teorii ewolucyjnych do korelacyjnych)
2. powszechność – indywidualność ( wszyscy podlegamy procesom, mechanizmom a człowiek jest indywidualnością)
3. reaktywność (człowiek podlegam wpływom zewnętrznym) – aktywność (osoba stanowi o samej sobie, osobowość zależy od naszych wyborów).
TEORIE OSOBOWOŚCI
Pierwsza grupa teorii to teorie cech. Dwie linie, tradycje:
a) cechy jako istniejące realnie właściwości osoby. Teorie deskryptywne: cechy to są opisy, mają charakter konstruktów często społecznych, opis powtarzalności zachowania. Sięga swymi korzeniami do starożytności. Hipokrates, Galen (teraz: Eysenck, Allport)
b) tradycja sięgająca do sir F. Galtona. Zwrócił on uwagę na to, że aby opisać osobowość trzeba sięgnąć do języka naturalnego. W języku istnieją wyrażenia opisujące człowieka – przymiotniki. Aby odkryć naturę cech trzeba analizować język. Potem na tym oparł się np. Cattel (teoria czynnikowa osobowości). Badania ilościowe cech osobowości.
Teorie różnie podchodzą do opisu cech. 3 linie:
- Cechy jako behawioralne dyspozycje (Cattel). Cechy to tendencje do zachowania połączone z wpływami zewnętrznymi. O nich można wnioskować wychodząc od analizy języka. Wyodrębnił 16 wiązek, na których przeprowadzał badania. Powstają tzw. czynniki opisujące osobowość to są dyspozycje behawioralne które nazywa się korzystając z języka.
- Bush i Craig traktują cechy jako powtarzalne, względnie stałe działania. Kryterium cechy jest częstotliwość określonych działań. Jak często występują dane akty działań.
- Cechy jako kategorie lingwistyczne. Cechy to czyste konstrukty społeczne, to pewne fikcje tworzone w umyśle, efekt umowy. Język daje możliwość uporządkowania tego. To podejście podkreśla wagę języka i kultury w kreowaniu cech, osobowości. Kwestia umowy m-dzy dwiema jednostkami.
TEORIE KONSTYTUCJONALNE
U podłoża teorii realnych cech leżą teorie konstytucjonalne.
Teoria Kretschmera: aby zrozumieć emocje to trzeba wyróżnić budowę ciała: sangwinik, leptotyk, atletyk, dysplastyk. Eugeniusz Brzeziński wprowadził pojęcie skiptotymii – człowiek lekkomyślny, samowolny, uparty.
TEORIA SHELDONA
Mówił, że są trzy listki zarodkowe i z nich wyrastają kompozycje ciała: endomorfia (miękkość i krągłość ciała); mezomorfia (twardość i umięśnienie); ektomorfia (dominacja układu nerwowego, mózgu, chudy, jajogłowy). Są różne nasilenia tych cech, które pociągają za sobą pewien wymiar temperamentalny: wisceotonia, somatotonia, serototonia.
Żeby zrozumieć osobowość trzeba wziąć pod uwagę jeszcze trzy komponenty wtórne budowy ciała : powierzchowność, dysplazja (harmonijność między częściami ciała), gynandromorfia (stopień nasycenia ciała cechami płci przeciwnej). Kluczem do zrozumienia osobowości jest to jak na moje ciało reagują inni, społeczność. Jest tutaj zależność od kultury i jej norm.
17.10.06 Wykład 3
TEORIA EYSENCKA I REEDA
Do konstytucjonalnych teorii należy także trzecia mało znana teoria Eysencka i Reeda.
Dla Eysencka osobowość jest pewnym aktualnym i potencjalnym układem zachowania organizmu zdeterminowanym przez dziedziczność i środowisko. Osobowość posiada 4 komponenty które tworzą ten układ:
- sfera cielesna – znaczenie ma budowa, konstytucja ciała
- sfera poznawcza – intelekt, zdolności człowieka
- sfera wolitywna – zdolność jednostki do wyboru różnych wartości i norm moralnych . Będzie odpowiadała za rozwój osobowości
- sfera afektywna – temperament, powoduje odmienność doświadczania.
Tak pojmowana osobowość charakteryzowana, opisywana jest w postaci 3 wymiarów
- intro – ekstrawertyzm
- neurotyzm- brak neurotyzmu, zrównoważenie emocjonalne
- psychotyzm – brak psychotyzmu.
Eysenck i Reed kontynuowali myśl Kretschmera i Sheldona.
Dwa wymiary konieczne do zrozumienia konstytucji ciała:
- rozmiar ciała: mały i wielki. Z uwagi na ten rozmiar mówimy o trzech typach ludzi: makrosomatyk, mikrosmatyk i mezosomatyk. Układ według krzywej Gaussa.
- kształt ciała: wpływa na uwarunkowania osobowości. Typ:leptomorfik, eurymorfik, mezomorfik.
Stosowali bardzo dokładne pomiary. Szukali korelacji: czy rozmiary ciał różnicują ludzi pod względem osobowości. Makrosomatycy mają tendencję do niezależności są bardziej aktywni i przedsiębiorczy, aktywni. Mikrosomatycy to osoby zależne, zaniepokojone, hipochondryczne, Zahamowane seksualnie.
Kształt:osoby leptomorficzne maja skłonność do temperamentu artystycznego. Osoby bardziej neurotyczne ujawniały skłonności do utraty wagi, chorób itp.
Eurymorficzne miały tendencje do zachowań histerycznych.
Współczesne badania pokazały, że trudno jest ocenić ciało za względu na to, że dziś ciało jest bardziej świadomie kształtowane. Zwolennicy wiązania osobowości z biologią pozostali lecz zwracają uwagę na inne mechanizmy biologiczne.
TEORIE REALNYCH CECH
Teorie konstytucjonalne współczesne – cechy jako istniejące rzeczywiście...
atuza