Psychologia społeczna - wykład

dr hab. Elżbieta Stojanowska, prof. w WSFiZ

Założenia i cele:

Głównym celem wykładów jest zapoznanie studentów z aktualną wiedzą psychologiczną na temat społecznego funkcjonowania jednostki. Prezentowane są podstawowe teorie wyjaśniające funkcjonowanie społeczne człowieka oraz badania empiryczne opisujące prawidłowości w tym zakresie. Ważne miejsce w tematyce wykładów zajmuje problematyka myślenia i spostrzegania świata społecznego, psychologia „ja” oraz problematyka wpływu społecznego.

Forma zaliczenia: egzamin pisemny - test

                                                       Treści programowe:

1. Specyfika przedmiotu badań psychologii społecznej. Ogólne prawidłowości dotyczące myślenia o świecie i poznawania ludzi. Stosowanie schematów w poznawaniu świata: konieczność oraz ryzyko błędów. Rodzaje schematów poznawczych.

Zniekształcenia w poznawaniu ludzi na przykładzie wybranych zjawisk: efektu pierwszeństwa, uporczywości, zjawiska wrogich mediów, ukrytych teorii osobowości oraz samospełniającego  się proroctwa. (3 godziny)

2-3. Stereotypy i uprzedzenia

Rodzaje i funkcje stereotypów i uprzedzeń. Koncepcja aktywizacji stereotypów Patrycji Devine. Metody badania uprzedzeń. Możliwości zmiany stereotypów i osłabiania uprzedzeń: hipoteza kontaktu międzygrupowego.

Teorie wyjaśniające powstawanie uprzedzeń. Teoria rzeczywistego konfliku międzygrupowego, teorie psychodynamiczne, teorie społecznego uczenia się, teoria tożsamości społecznej Tajfela. Teorie rasizmu ukrytego. (6 godzin)

4. Stereotypy płciowe

Płeć biologiczna, a płeć psychologiczna jednostki. Poznawcze, społeczne  i osobowościowe różnice między płciami.

Teorie biologiczne i kulturowe na temat genezy różnic w funkcjonowaniu psychospołecznym kobiet i mężczyzn. Teoria androgynii psychicznej Sandry Bem. (3 godziny)

5. Interpretacje przyczyn zachowania się ludzi

   Atrybucje w służbie ego: wiara w sprawiedliwy świat; nierealistyczny optymizm.

   Podstawowy błąd atrybucyjny; atrybucje z perspektywy aktora i obserwatora.

   Funkcje atrybucji przyczynowych. (3 godziny)

6. Teoria dysonansu poznawczego Sposoby redukowania dysonansu poznawczego w świetle psychologii niewystarczającego uzasadnienia. Inni ludzie jako źródło dysonansu poznawczego - teoria podtrzymywania poczucia własnej wartości Tessera.  Teoria autoafirmacji Steele’a. (3 godziny)

7-8. Poznawanie samego siebie

Introspekcja jako źródło samowiedzy; teoria samoświadomości Duvala i Wicklunda.

Koncepcja odzwierciedlonego „ja” oraz porównania społeczne. Procesy samoobserwacji. Regulacyjne funkcje samowiedzy. Poczucie umiejscowienia kontroli

Potrzeba wywierania wpływu na bieg wydarzeń - uwarunkowania sytuacyjne i

osobowościowe. Konsekwencje  poczucia i braku sprawstwa dla psychospołecznego funkcjonowania jednostki. (6 godzin)

9.  Regulacyjne funkcje samowiedzy. Optymizm i pesymizm

    Pewność i trafność wiedzy człowieka - zjawisko nadmiernej pewności siebie.

    Dyspozycyjny optymizm i pesymizm. Nierealistyczny optymizm, pesymizm defensywny.

    Konsekwencje optymizmu/pesymizmu dla funkcjonowania jednostki. (3 godziny)

10. Atrakcyjność interpersonalna

Teorie wyjaśniające zjawisko atrakcyjności interpersonalnej. Wyznaczniki atrakcyjności interpersonalnej: rola atrakcyjności fizycznej, zjawisko „czystej ekspozycji”. Zasada podobieństwa do „ja” oraz komplementarności potrzeb. (3 godziny)

11. Miłość i przyjaźń. Manipulowanie własną atrakcyjnością - zjawisko ingracjacji

  Trójczynnikowa koncepcja miłości Sternberga. Dynamika funkcjonowania związków długotrwałych. Rodzaje i fazy miłości. Miłość, a związki przyjacielskie.  Charakterystyka technik ingracjacji. Wpływ ingracjacji na obraz „ja”ingracjatora. (3 godziny)

12. Autoprezentacja

Rodzaje autoprezentacji w świetle zgodności z prywatnymi przekonaniami.

Taktyki autoprezentacyjne. Pragmatyzm - pryncypializm, a rodzaje autoprezentacji.

Konsekwencje autoprezentacji dla psychospołecznego funkcjonowania jednostki

Samowiedza  jednostki a zachowania autoprezentacyjne. Konsekwencje autoprezentacji

dla samowiedzy jednostki.  Lęk społeczny oraz reakcje behawioralne jako konsekwencja troski  o autoprezentację. (3 godziny)

13. Manipulacja społeczna

Kim są makiaweliści? Motywacyjne i sprawnościowe uwarunkowania manipulacji.

Reguły życia społecznego wykorzystywane w manipulacji.

Techniki manipulacji.  Wykorzystywanie zasad życia społecznego do manipulowania ludźmi.

Techniki manipulacji oparte o regułę wzajemności oraz konsekwencji i zaangażowania.

Manipulacyjne wykorzystanie autorytetu oraz społecznego dowodu słuszności. (3 godziny)

14. Wartości. Wartości, a zachowanie jednostki

   Pojęcie wartości w psychologii. Konformizm i samokierowanie jako wartości rodzicielskie.

   Wpływ wartości rodziców na strategie wychowania dzieci.

  Funkcje wartości. Różnice indywidualne w zakresie  zgodności zachowania z wartościami.

       (3   godziny)

15. Postawy a zachowanie

Emocjonalne, poznawcze i behawioralne źródła postaw.

Funkcje postaw. Postawy a zachowanie -  problem zgodności i rozbieżności zachowań z postawami. Zmiana postaw. Teorie zmiany postaw. Skuteczność przekazów informacyjnych. Strategie perswazji. Zjawisko reaktancji. Uodparnianie postaw na zmiany, zjawisko immunizacji. (3 godziny)

16. Grupy społeczne.

Rodzaje grup społecznych. Grupy formalne i nieformalne, grupy minimalne. Struktura grupy.

Funkcje grupy. Wzajemne wpływy członków grupy. Przywództwo i władza. Style kierowania grupą. Procesy grupowe. Wpływ grupy na efektywność działania jednostki: zjawisko facylitacji i próżniactwa społecznego. Myślenie grupowe - charakterystyka zjawiska. Możliwości zapobiegania. (3godziny)

17. Konformizm

Przejawy konformizmu w życiu społecznym. Informacyjny i normatywny wpływ społeczny.

Sytuacyjne i osobowościowe uwarunkowania konformizmu. Zjawisko posłuszeństwa wobec

autorytetów - badania Milgrama. (3 godziny)

18. Zachowania prospołeczne

Teorie wyjaśniające zachowania prospołeczne. Charakterystyka podstawowych motywów pomagania. Sytuacyjne determinanty zachowań prospołecznych. Sytuacje kryzysowe, specyfika funkcjonowania jednostki w wielkich aglomeracjach miejskich. ( 3 godziny)

19. Zachowania prospołeczne - różnice indywidualne

Altruizm jako względnie stała cecha osobowości. Osobowość zinternalizowana - kryteria identyfikacji. Płeć, a formy pomagania. (3 godziny)

20. Patologia życia codziennego -  agresja, obojętność, wypalanie się.

Źródła agresji. Środki masowego przekazu, a zachowania agresywne. Patologia dużych skupisk miejskich.. „Wypalanie się” – objawy i możliwości zapobiegania. Sposoby zmniejszania agresji (3 godziny).

Lektury obowiązkowe:

Aronson E., Wilson T.D., Akert R. (1997). Psychologia społeczna, Poznań, Zysk i Spółka.

Balawajder K. (1992). Konflikty interpersonalne, Katowice, Uniwersytet Śląski, rozdz. 2 i 5.

Cialdini R. (1995). Wywieranie wpływu na ludzi. Gdańsk, GWP (wybrane fragmenty).

Gołąb A. (1976). Normy moralne a gotowość udzielania pomocy innym. W: J. Reykowski                  (red), Osobowość a społeczne zachowanie się ludzi. Warszawa, KiW.

Jarymowicz M. (1976). Osobowość ludzi nastawionych na manipulowanie innymi. W:

   J. Reykowski (red). Osobowość a społeczne zachowanie się ludzi. Warszawa, KiW,

Leary M. (1999). Wywieranie wrażenia na innych. O sztuce autoprezentacji. Gdańsk, GdańskieWydawnictwo Psychologiczne.

Maslach Ch. (1988). Wypalanie się: utrata troski o człowieka, w: Ph.G.Zimbardo,

F. Ruch (red). Psychologia i życie, Warszawa, PWN.

Mądrzycki T. (1996). Osobowość jako system tworzący i realizujący plany. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Psychologiczne, str. 107-109.

Zimbardo Ph. G., Ruch F. (1988). Degeneracja form życia społecznego, w: Ph.G.Zimbardo,

F. Ruch (red). Psychologia i życie, Warszawa, PWN.

Wojciszke B. (2000). Postawy i ich zmiana, w: J. Strelau (red.). Psychologia. Podręcznik

   akademicki, t. 3.

Wojciszke B. (2000). Relacje interpersonalne, w: J. Strelau (red.). Psychologia. Podręcznik

    akademicki, t. 3.

Literatura dodatkowa:

Eysenck H., Eysenck M. (1998). Seks, przemoc, kasety wideo. W: H. Eysenck, M. Eysenck,

Podpatrywanie umysłu, Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, str. 69-79.

Koralewicz J. (1987). Autorytaryzm, lęk, konformizm. Warszawa, Wrocław, Gdańsk, Ossolineum, rozdział: Konformizm - wartości rodzicielskie, str. 183-189.

Gut J., Haman W. (1995). Docenić konflikt. Od walki i manipulacji do współpracy, Warszawa, Wydawnictwo Kontrakt, str. 15-49, 79- 110.

Nęcki Z. (1995). Negocjacje w biznesie, Kraków, Wyd. Profesjonalnej Szkoły Biznesu.

Wojciszke B. (1990): System wartości osobistych a zachowanie, w: J. Reykowski, N. Eisenberg, E. Staub (red.). Indywidualne i społeczne wyznaczniki wartościowania, Wrocław,

   Warszawa, Wyd. Ossolineum.

                        PODSTAWOWE     DZIEDZINY       BADAŃ

                            PSYCHOLOGII    SPOŁECZNEJ

     PODSTAWOWE PODEJŚCIA TEORETYCZNE

              STOSOWANE PRZEZ  PSYCHOLOGÓW

                                SPOŁECZNYCH