Wentylacja dymów i gazów pożarowych
Przez urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych drogą wentylacji naturalnej w myśl definicji zawartej w rozporządzeniu MSW z dnia 3 listopada 1992r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U.Nr 92, poz. 460 z późn. zmianami), rozumie się urządzenia montowane w górnych częściach klatek schodowych i pomieszczeń, uruchomiane w przypadku nagromadzenia się gorących gazów i dymów pożarowych w celu ich odprowadzenia dzięki ich naturalnemu unoszeniu spowodowanemu konwekcją. Mają one różną konstrukcję i występują pod różnymi nazwami, z których najpopularniejszą jest klapa dymowa. Klapa dymowa została zdefiniowana już w latach 70. w PN-74/B-02866 „Ochrona przeciwpożarowa w budownictwie. Otwory pod klapy dymowe. Obliczanie powierzchni i rozmieszczenie ”, jako pokrywa umieszczona na otworze w dachu lub stropodachu, otwierana w przypadku nagromadzenia się w pomieszeniu gorących gazów i dymów pożarowych w celu ich usunięcia drogą wentylacji naturalnej. Obecnie, oprócz pojęcia klapy dymowej, Instytut Techniki Budowlanej, jako jednostka naukowo-badawcza dopuszczająca, zgodnie z rozporządzeniem ministra gospodarki przestrzennej i budownictwa z dnia 19 grudnia 1994r. w sprawie aprobat i kryteriów technicznych dotyczących wyrobów budowlanych (Dz.U. z 1995r. Nr 10 poz. 48), tego rodzaju urządzenia do stosowania w wydawanych aprobatach technicznych, stosuje się również dla nich takie nazwy, jak: „klapy oddymiające”, „dachowe klapy oddymiające”, „dachowe klapy żaluzjowe do odprowadzania dymu i ciepła w przypadku pożaru”. Bywają też inne określenia, jak: „okna oddymiające”, „żaluzje oddymiające”, „klapy dachowe kopułkowe oddymiająco-przewietrzające”, „klapy dachowe płaskie oddymiająco-przewietrzające”, „klapy oddymiająco-przewietrzające w pasmach świetlnych”, „klapy kopułkowe” itp., proponowane przez producentów, dystrybutorów i wykonawców rozpatrywanego rodzaju zabezpieczeń przeciwpożarowych.
Sprawy nazewnictwa zostaną w znacznym zakresie uregulowane w momencie wejścia w życie (ustanowienie w 1997 r. ) postanowień PN-ISO-8421-5 „Ochrona przeciwpożarowa. Terminologia. Część 5. Ochrona przed zadymieniem”, która nie będzie jednak normą do obowiązkowego stosowania i nie znajdzie się w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia MSW z dnia 28 marca 1994r. w sprawie wprowadzenia obowiązku stosowania Polskich Norm i norm branżowych (Dz.U.Nr 44 poz. 174 z późn. zmianami ). Norma ta wprowadza jednakowo brzmiącą definicje dla „ klap dymowych ” i „ urządzeń oddymiających ”, jako „ zamknięcia w ścianie lub dachu budynku , otwierane automatycznie i/lub ręcznie w celu usuwania ciepła i dymu w razie pożaru”.
W tej definicji pojawia się po raz pierwszy zagadnienie uruchamiania urządzeń oddymiających, które podobnie jak i wiele jeszcze innych rozwiązań technicznych, niezbędnych do prawidłowego działania tych urządzeń, nie jest regulowane obowiązującymi przepisami czy też Polskimi Normami. W instrukcji ITB Nr 331 „Projektowanie klap dymowych w budynkach przemysłowych i użyteczności publicznej”, w definicji klapy dymowej stwierdza się, że uruchamiana ona jest „automatycznie i zdalnie (ręcznie ) ” ale jednocześnie definiuje się „ urządzenia wyzwalające ” jako „urządzenie służące do automatycznego lub ręcznego otwarcia klapy”, a w wymaganiach „Otwieranie klap”, pkt 415 zostały zawarte zapisy o tym, że „klapy dymowe muszą być wyposażone w urządzenia do automatycznego lub (i) zdalnego (ręcznego) wyzwalania”.
Automatyczne otwieranie klap dymowych może być wywołane przez:
- wyzwalacze termiczne, których statyczna temperatura zadziałania nie
powinna być wyższa niż 74oC,
- instalacje sygnalizacyjno-alarmowe, wyposażone w czujniki dymowe.
Jednocześnie w pomieszczeniach wyposażonych w stałe urządzenia gaśnicze pianowe, CO2 lub halonowe należy instalować klapy dymowe wyposażone jedynie w ręcznie uruchamiane układy wyzwalania, a w przypadku zainstalowania urządzeń tryskaczowych - klapy dymowe powinny być wyposażone w automatycznie działające wyzwalacze termiczne
o temperaturze zadziałania co najmniej o 20oC wyższej niż temperatura zadziałania tryskaczy lub tylko w urządzenia do wyzwalania ręcznego.
Natomiast projekt PN „Ochrona przeciwpożarowa budynków. Instalacje grawitacyjne do odprowadzania dymu i ciepła. Część 2. Klapy dymowe
. Wymagania i badania.”, który wraz z częścią 1 „Klapy dymowe. Obliczanie powierzchni i rozmieszczenie ” i częścią 3 „Kurtyny dymowe. Wymagania
i badania”, zastąpić ma normę PN-74/B-02866, w definicji „klap dymowych” przewiduje ich otwieranie automatycznie i (lub) ręczne oraz zawiera identyczne wymagania w zakresie otwierania klap, jak w instrukcji ITB Nr 331. Oprócz tych wymagań projekt tej normy stawia wymagania odnośnie wielkości oraz powierzchni czynnej klap, a także pewności ich działania, wytrzymałości na działanie wiatru, niskiej i wysokiej temperatury oraz korozji. Są to wymagania przede wszystkim dla producentów klap, ale ich znajomość jest niezbędna dla oceny prawidłowego stosowania urządzeń oddymiających, np. według Instrukcji ITB Nr 331 .
Istotne są w tym przypadku szczególne wymagania dotyczące konieczności zachowania granicznych parametrów konstrukcyjno-wytrzymałościowych. I tak : długość lub średnica klapy nie powinna być większa niż 2,50 m , a w przypadku klap prostokątnych stosunek długości jej boków nie powinien przewyższać wskaźnika 5:1. Wysokość podstawy klapy, mierzona od powierzchni dachu, nie powinna być mniejsza niż 300 mm. Klapy po wyzwoleniu, przy jednoczesnym obciążeniu śniegiem
i wiatrem, powinny przejść w sposób pewny i ciągły w położenie działania
i pozostać w tym położeniu. Czas pełnego otwarcia klapy nie powinien przekraczać 30 s. Klapy nie powinny ulegać trwałym odkształceniom na skutek obciążenia wywołanego oddziaływaniem wiatru oraz otwierać się pod wpływem ciśnienia ssania wiatru. Klapy powinny być niezawodne w działaniu w temperaturze do -20oC, a ujemne temperatury i ewentualne oblodzenia nie powinny mieć wpływu na sposób i szybkość otwarcia klapy.
Powierzchnia otworu klapy nie powinna zmniejszać się na skutek odkształceń elementów konstrukcyjnych klapy podczas przepływu gazów
i dymów pożarowych. Działanie wysokiej temperatury nie może prowadzić do zapalenia się i odpadania płonących fragmentów klapy. Klapy wyposażone jedynie w ręcznie uruchamiane układy zdalnego wyzwalania powinny wykazywać odporność na temperaturę nie mniejszą niż 600oC, wszystkie pozostałe - na temperaturę nie mniejszą niż 300oC. Instalacje uruchamiające klapy, tzn. sygnalizacyjno-alarmowe i zasilające silniki elektryczne i inne urządzenia powodujące otwarcie klap, powinny zapewnić niezawodność działania przez co najmniej 30 minut oddziaływania wysokiej temperatury oraz być zasilane poza wyłącznikiem przeciwpożarowym prądu.
Norma wprowadzi obowiązek trwałego oznakowania każdej klapy z podaniem następujących danych: typ klapy, nazwa producenta, rok produkcji, powierzchnia czynna klapy, parametry zasilania układu wyzwalającego, klasyfikacja w zakresie obciążenia śniegiem i wiatrem, odporność na wysoką temperaturę, w zakresie temperatury zadziałania (dla klap wyposażonych w wyzwalacze termiczne). Parametry te wyznaczone są na podstawie właściwych badań, których metody podaje również opisywany projekt Polskiej Normy. Przy stosowaniu urządzeń oddymiających, decydujące znaczenie ma wielkość efektywnej powierzchni otworów, przez które przepływają dymy i gazy pożarowe i dlatego też parametr powierzchni czynnej powinien być zawsze uwzględniany. Tym bardziej, iż wiele rodzajów klap dymowych i okien oddymiających otwiera się tylko częściowo, powodując, że otwór, w którym są one zamontowane, umożliwia tylko częściowo oddymianie. Wydaje się oczywiste, że powierzchnia otworów pod klapy dymowe (urządzenia oddymiające), określana na podstawie PN-74/B-02866, oznacza powierzchnię czynną tych urządzeń.
Ponieważ brak jest jeszcze wielu szczegółowych uregulowań dla instalacji i urządzeń oddymiających, istnieje konieczność wykorzystywania w praktyce dokonań zagranicznych, jak również wniosków zebranych przy zastosowaniu i dopuszczaniu do stosowania tych urządzeń na terenie naszego kraju. Z analizy niemieckich norm DIN i przepisów VdS oraz wcześniej omówionych nieprecyzyjnych uregulowań krajowych wynika, że konieczne jest jednoznaczne określenie w poszczególnych przypadkach zastosowań, wymaganych sposobów i ich liczby w przypadku uruchamiania urządzeń oddymiających, tym bardziej, że nawet źródła zagraniczne przewidują różnorakie rozwiązania. Ukierunkowane są one jednak przeważnie na dwa niezależne i pewne sposoby otwierania tych urządzeń.
Ustalenia niemieckie w odniesieniu do miejsc uruchamiania ręcznego urządzeń oddymiających w klatkach schodowych zalecają umiejscawiać je w pobliżu wejścia do budynku, na co trzeciej i ostatniej kondygnacji. Z racji części składowych instalacji oddymiających oraz ustaleń przepisów w zakresie dopuszczania ich do stosowania należy mieć na uwadze fakt, że zgodnie z wcześniej cytowanym rozporządzeniem MGPiB z dnia 19 grudnia 1994r. (Dz.U. z 1995r. Nr 10, poz. 48),”Instytut Techniki Budowlanej wydaje aprobaty techniczne na klapy do odprowadzania dymu i ciepła z pełnym oprzyrządowaniem mechanicznym lub napędem elektrycznym”, natomiast Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej, zgodnie z rozporządzeniem MSW z dnia 22 kwietnia 1992 r. w sprawie wydawania świadectwa dopuszczenia (atestu) użytkowania wyrobów służących do ochrony przeciwpożarowej (Dz.U. Nr 40 poz.172), dopuszcza elementy sterowania urządzeniami oddymiającymi (np. czujki pożarowe) oraz urządzenia uruchamiające (napędy).
Oczywiste jest, że w celu sprawnej i pewnej pracy instalacji oddymiających konieczne jest zapewnienie właściwej współpracy wszystkich jej elementów składowych, a szczególnie elementów wykrywczych
i sterujących z napędowymi, w tym także pod względem odporności na zakłócenia elektromagnetyczne. Dlatego też w świadectwach dopuszczenia do stosowania (ateście) w ochronie przeciwpożarowej dla central sterowania urządzeniami oddymiającymi wymieniane są rodzaje współpracujących napędów i odwrotnie. W przypadku central pożarowych instalacji sygnalizacyjno-alarmowych podawane są również informacje o możliwości wykorzystania ich do celów uruchamiania instalacji oddymiających. Instalacje oddymiające nie mogą być składane z dowolnych urządzeń nawet w przypadku, gdy wszystkie mają indywidualne atesty.
dzidzia2603