DZIEJE Rzymu - OD CZAS�W NAJDAWNIEJSZYCH DO KONSTANTYNA tom I MAX CARy HOWARD HAYES SCULLARD Prze�o�y� Jerzy Schwakopf Tytut orygina�u A HISTORY OF ROME DOW� TO THE REIGN OF CONSTANTINE Konsultacja naukowa EWA WIPSZYCKA S�ownik wa�niejszych poj�� i termin�w W�ODZIMIERZ LENGAUER Bibliografia prac w j�zyku polskim MAREK ST�PIE� Wyb�r ilustracji JERZY SCHWAKOPF Opracowanie map IRENA MAKAREWICZ Opracowanie indeksu KRYSTYNA KONOPNICKA Projekt graficzny serii RYSZARD SWI�TOCHOWSKI Ok�adk�, obwolut� i strony tytu�owe opracowa�a TERESA KAWI�SKA Published in the United Kingdom / by THE MACMILLAN PRESS LTD ' under the title A HISTORY OF ROME (3rd edition) (c) The representatives of the estate of the �at� M. Cary and H.H. Scullard 1975 (c) Copyright for the Polish edition by Pa�stwowy Instytut Wydawniczy. Warszawa 1992 Printed in Poland Pa�stwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1992 r. Wydanie pierwsze SPIS RZECZY TOM I Spis ilustracji ................................... 14 Spis map i plan�w .............................'... 21 Przedmowa do trzeciego wydania ......................... 23 Przedmowa do drugiego wydania ......................... 25 CZʌ� I ITALIA PRZED RZYMIANAMI Rozdzia� I �rodowisko geograficzne dziej�w rzymskich .............. 29 1. Region �r�dziemnomorski .......................... 29 2. Italia .................................... 33 Rozdzia� II Najdawniejsi mieszka�cy Italii .................... 36 1. Cz�owiek epoki kamiennej ...............,,...< ;".. : . 36 2. Cz�owiek epoki br�zu ...................... .-.i. ... 37 3. Epoka �elaza i "willanowia�czycy" ............... .,^. ... ?" 4l 4. Ludy i j�zyki Italii ....................... s ..... .46- Rozdzia� III Grecy i Etruskowie w archaicznej Italii ......... y ..... 52-; 1. Grecy .............................. .',. . . . . 52 2. Kim byli Etruskowie? ............................ 54 3. Cywilizacja etruska ............................. 58 4. Ekspansja etruska ............................. 66 CZʌ� II PODB�J ITALII PRZEZ RZYMIAN Rozdzia� IV Lacjum i Rzym ........................... 75 l. Geografia Lacjum ............................. 75 2. Tradycja ustna ........................77 3. Rzym. Po�o�enie miasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 4. Pocz�tki Rzymu wedle tradycji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 5. Pocz�tki Rzymu: od wioski do miasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Rozdzia� V Rzym w czasach kr�lewskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 1. Kr�lowie i tradycja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 2. Miasto (Urbs) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 3. �ycie gospodarcze w okresie kr�lewskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 4. Pierwotna religia Rzymian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 5. Podzia�y spo�eczne i polityczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 6. Monarchia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 7. Ewolucja organizacji wojska i instytucji politycznych . . . . . . . . . . 110 8. Rzym i jego s�siedzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 9. Zmierzch panowania Etrusk�w w Rzymie . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Rozdzia� VI �r�d�a do wczesnych dziej�w Rzymu . . . . . . . . . . . . . . . . 120 1. �wiadectwa pisane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 2. Tradycja ustna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 3. �r�d�a literackie ....................... Rozdzia� VII Konflikt stan�w. Pierwszy etap ............ 1. Pocz�tki ustroju republika�skiego ............... 2. Stosunki gospodarcze ..................... 3. Plebejska organizacja antypatrycjuszowska .......... 4. Kodeks XII Tablic ...................... 5. Poprawa sytuacji plebejuszy ................. Rozdzia� VIII Wojny wczesnej Republiki ..............146 1. Rzym i Lacjum .............. . ......... 2. Sabinowie, Ekwowie i Wolskowie ............... 3. Podb�j Wej�w ........................ 4. Obl�enie Rzymu przez Gal�w ................ Rozdzia� IX Konflikt stan�w. Drugi etap .............. 157 1. Ponowny wybuch wa�ni po wojnie galijskiej ......... 2. Ustawodawstwo gospodarcze ................. 3. Sukcesy plebejuszy ...................... 4. Arystokracja patrycjuszowsko-plebejska ............ 5. Nowy ustr�j pa�stwa ..................... 6. Podsumowanie ........................ Rozdzia� X Wojny z Latynami, Samnitami i Pyrrusem ....... 175 1. Supremacja Rzymu w Italii �rodkowej ............ 2. Sabelowie m�wi�cy po oskijsku ................ 3. Pierwsza wojna samnicka i wielka wojna laty�ska ...... 4. Druga wojna samnicka .................... 5. Trzecia wojna samnicka ................... 6. Wojna z Tarentem i Pyrrusem ................ Rozdzia� XI Pa�stwo rzymskie w III wieku p.n.e. ......... 199 1. Ustr�j rzymski: wady ..................... 2. Zasady dzia�ania ustroju rzymskiego ............. 3. Podb�j Italii ......................... 4. Polityczna organizacja Italii .................. 5. Sytuacja gospodarcza Rzymu i Italii ............. 6. Architektura i sztuka ........'............. 7. �ycie spo�eczne i religijne ................... 8. Pocz�tki literatury rzymskiej ................. CZʌ� III PODB�J �WIATA �R�DZIEMNOMORSKIEGO Rozdzia� XII Pierwsza wojna punicka i podb�j Italii p�nocnej . . . 225 1. �r�d�a ............................ 2. Pa�stwo kartagi�skie ..................... Spis rzeczy 7 3. Sprawa Messany .............................. 229 4. Nowe cele wojenne Rzymu ......................... 231 5. Inwazja na Afryk� ............................. 233 6. Drugi etap dzia�a� na Sycylii ........................ 234 7. Pierwsza wojna punicka. Wnioski ...................... 237 8. Zdobycie Sardynii i Korsyki ........................ 238 9. Ostatnia inwazja galijska .'. ........................ 238 10. Wojny iliryjskie .............................. 241 Rozdzia� XIII Druga wojna punicka ...... ^................ 243 1. Podboje kartagi�skie w Hiszpanii ...................... 243 2. Zatarg o Sagunt .............................. 245 3. Najazd Hannibala na Itali�. Kanny ...................... 248 4. Rzym po kl�sce pod Kannami ....................... 252 5. Przebieg wojny w Italii po bitwie pod Hannami .............. 255 6. Wojna w Grecji i na Sycylii ........................ 256 7. Scypionowie w Hiszpanii .......................... 258 8. Wojna w Afryce .............................. 262 9. Podsumowanie ...............................' 266 Rozdzia� XIV Podboje w zachodniej strefie Morza �r�dziemnego ......... 268 1. Ekspansja terytorialna Rzymu ....................... 268 2. Podb�j Galii Przedalpejskiej ........................ 271 3. Wojny liguryjskie .............................. 273 4. Wojny hiszpa�skie w latach 197-179 p.n.e. ................ 275 5. Wojny hiszpa�skie w latach 154-133 p.n.e. ................ 279 6. Rzym, Kartagina i Numidia ........................ 284 7. Trzecia wojna punicka ........................... 287 Rozdzia� XV Wojny macedo�skie ......................... 290 1. Najdawniejsze kontakty Rzymu z Grecj� .................. 290 2. Pierwsza wojna macedo�ska ........................ 292 3. Kwestia Pergamonu i Rodos ........................ 297 ' 4. Druga wojna macedo�ska ......................... 300 5. Antioch III i Etolowie ........................... 304 6. Trzecia wojna macedo�ska ......................... 307 7. Czwarta wojna macedo�ska ........................ 311 8. Rzym i Grecja ............................... 312 Rozdzia� XVI Wojny Rzymu w Azji w II stuleciu ................ 315 1. Geneza wojny z Antiochem ......................... 315 2. Pierwsza kampania rzymska w Azji ..................... 318 3. Rrym wkracza na azjatyck� scen� polityczn� . . . . . . . . . . . . . . . . 320 4. Rzymianie w Azji Mniejszej (do 129 roku p.n.c.) . . . . . . . - . . . 322 5. Stosunki z Syri� i Egiptem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325 Rozdzia� XVII Administracja prowincjonalna. . 331 1. Klienci Rzvmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 2. Sytuacja prawna. ludno�ci prowin�ji . . . . - . . . . . . . . . . . . . . . . 335 3. Namiestnicy prowincji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337 4. S�u�ha wojskowa i system podatkowy w prowincjach . . . . . . . . . . - - 338 5. Wady rzymski�j administracji prowincjonalnej . . . . . . . . . . . . . . . 341 6. Pr�bv reform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343 Rozdzia� XVIII Polityka wewn�trzna w II stuleciu . . . . . . . . . . . . . - . . 346 2. Pierwsza wojna z Mi 1. Zgromadzenie ludowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - . . . 346 2. Nowa arystokracja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349 3. Ugrupowania polityczne w Rzymie . . . . . . . . - . . . . . . . . . . . . 351 4. W�adza wykonawcza . . . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . . . . . 354 6. 5. Reformy wymiaru sprawiedliwo�ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355 � Rozdzia� XXIV Nicpowod< 6. Administracja finansowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 1. 7. Rzym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358 8. Italia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359 9. Sprawy zagraniczne. Armia ...................... Rozdzia� XIX Spo�ecze�stwo rzymskie w II stuleciu ........... 364 1. Rolnictwo ............................. 2. Praca niewolnicza w rolnictwie ................... 3. Wytw�rczo�� i handel ....................... 4. �ycie prywatne Rzymian ...................... 5 Stolica ............................... 6. Sztuka rzymska i italska ...................... 7. Wczesna poezja �aci�ska ...................... 8. Pocz�tki prozy literackiej ...................... 9. Nauka i filozofia .......................... 10. Religia .......
leopardg