POZNAWCZE TEORIE JA

Wykład 7

Rodzaje Ja w koncepcji Williama Jamesa

n      JA jako poznający podmiot

              (ja podmiotowe, ja które poznaje, I) będące procesem

              (→podejście procesualne)

n      JA jako poznawany przedmiot

              (ja  przedmiotowe, ja jako obiekt, Me): koncepcja siebie wraz z samowiedzą, ja będące strukturą

              (→podejście strukturalne)

Ja - aspekt podmiotowy

Podejście procesualne

Tworzenie się systemu JA

n       Różnicowanie ja i nie-ja – ok. 3 m-c ż.

n       Pojawienie się samoświadomości – ok. 15 m-ca (odróżnianie siebie od innych w lustrze i na filmie)

n       Pełna samoświadomość – ok. 18 m-ca (rozpoznawanie cech własnej twarzy, usuwanie barwnika z twarzy)

n       Kolejne etapy:

n       mówienie o sobie „ja” (20-24  m-c)

n       emocje dumy i wstydu (poczucie sprawstwa, świadomość skutków własnych działań) (2-3 r.ż.)

n       powstaje samoocena, wzrasta samokontrola, kształtuje się koncepcja siebie

n       Zdolność do autorefleksji – obserwowanie i ocena siebie i porównywanie ze standardem – ok. 12 r.ż. 

Funkcje Ja podmiotowego

Ja podmiotowe pełni funkcje nadrzędne wobec Ja przedmiotowego:

n      Funkcja integracji doświadczenia

n      Funkcja samokontroli i samoregulacji – sprawowanie kontroli nad własnymi myślami, uczuciami i działaniami („wykonawcza funkcja Ja”, „funkcja sprawcza”)

Koncepcja samoświadomości prywatnej i publicznej (Carver, Scheier)

Samoświadomość:

n      Prywatna – skupienie się na własnych przekonaniach dotyczących Ja i postępowanie zgodne z własnymi pragnieniami i standardami

n      Publiczna – skupienie się na aspektach Ja ujawnianych innym i dopasowywanie się do oczekiwań innych

n      Szkodliwa może być nadmierna koncentracja na jednym z rodzajów samoświadomości

Procesy motywacyjne organizujące koncepcję siebie (Ja)

Dwa motywy: autowaloryzacji i autoweryfikacji

n      Motyw autowaloryzacji (umacniania siebie):

ü      poszukiwanie sukcesów

ü      potwierdzanie własnej wartości

ü      koncentracja na mocnych stronach

n      Ma charakter emocjonalny

n      Gdy dominuje, osoba wybiera otoczenie dostarczające pozytywnych informacji zwrotnych

Motyw autoweryfikacji (organizowania przekonań o sobie w spójny system):

ü      2 cele: zachowanie realizmu i utrzymanie spójności Ja

ü      poszukiwanie informacji o sobie zgodnych z faktami, także negatywnych

•        Ma charakter poznawczy

n      Gdy dominuje, osoba wybiera otoczenie dostarczające „prawdziwych”  informacji zwrotnych

Konflikt kognitywno-afektywny

Konflikt motywów autowaloryzacji i autoweryfikacji (konflikt kognitywno-afektywny) – u osób z OBNIŻONĄ samooceną:

n               Gdy tendencja do potwierdzania negatywnej samowiedzy (autoweryfikacja) towarzyszy tendencji do podnoszenia samooceny (autowaloryzacja)

„Choroba ze szczęścia”:

Ø               seria niekontrolowalnych szczęśliwych wydarzeń u osoby z niską samooceną obniża odporność

Ø               przyczyna: energia inwestowana w utrzymanie spójnej koncepcji siebie

Ja - aspekt przedmiotowy

Podejście strukturalne

Koncepcja siebie w psychologii poznawczej

Ja jako uporządkowany schemat:

n      Zawiera epizodyczną i semantyczną pamięć na temat Ja

n      Kontroluje przetwarzanie informacji związanych z Ja

Składniki:

ü      Samowiedza (składnik poznawczy; kim jestem?)

ü      Samoocena (składnik emocjonalny; jak czuję się z tym, kim jestem?)

§        Obydwa mogą być stanem lub cechą

Koncepcja schematów Ja Hazel Markus (1977)

n      Koncepcja siebie składa się ze schematów poznawczych – uogólnień na temat ja, stworzonych na podstawie doświadczeń

n      Wszystkie bodźce są oceniane według ich znaczenia dla ja

n      Preferujemy informacje potwierdzające nasze schematy Ja

n      Zniekształcamy informacje, by podtrzymać pozytywne przekonania o sobie

Koncepcja Ja roboczego i ja możliwego (Markus)

n      System Ja jest złożony; zawiera wiele subsystemów, ułożonych hierarchicznie

n      Ja robocze – aktywizowana w danej sytuacji koncepcja siebie (ja jako córka, matka, szef, w syt. „oficjalnej”, w syt. zabawy, itd.)

n      Różne ja robocze umożliwiają elastyczne dopasowanie

n      Ja możliwe – wyobrażona koncepcja siebie, ja odniesione do przyszłej sytuacji, modyfikowalne:

ü     pożądane (ja jako studentka)

ü     niepożądane (ja – chora na raka)

n      Motywują do dążenia lub unikania

n      Obydwa są potrzebne, by skutecznie motywować    (maturzysta: ja jako student, ja jako pracownik supermarketu)

Teoria ukierunkowań Ja Higginsa

Elementy systemu Ja:

ü      Ja realne (jaki jestem)

ü      Ja idealne (jaki chciałbym być?)

ü      Ja powinnościowe (jaki powinienem być?)

n      Rozbieżność ja realne – ja idealne: uczucia z kręgu depresji (smutek, niezadowolenie, strata)

n      Rozbieżność ja realne – ja powinnościowe: uczucia z kręgu lęku (strach, obawa przed karą, poczucie winy)

n      Realizacja standardów ja idealnego: satysfakcja, spełnienie, radość

n      Realizacja standardów ja powinnościowego: ulga, wolność, spokój

Rozbieżności w systemie Ja a dążenie i unikanie (Carver, Scheier)

n      Rozbieżność ja realne – ja idealne wywołuje dążenie (do celów pozytywnych)

n      Rozbieżność ja realne – ja powinnościowe wywołuje unikanie (negatywnych skutków działań)

Rodzaje Ja i rodzaje tożsamości a różnice kulturowe

n      Ja prywatne – indywidualny sposób rozumienia siebie

n      Ja publiczne – jak jednostka jest spostrzegana przez innych

n      Ja relacyjne – opisuje powiązania z innymi jednostkami

n      Ja kolektywne – opisuje powiązania z grupą wraz z tożsamością grupową

n      Tożsamość osobista: wynik różnicy Ja–inni

n      Tożsamość społeczna: wynik różnicy my–inni

Różnice kulturowe: akcentowane są elementy zgodne z rodzajem kultury (indywidualistycznej lub kolektywistycznej)

4