Jerzy Jankowski - Monarsze sekrety31.pdf - MonarszeSekrety - x_54

li i

Jerzy Jankowski

Monarsze sekrety

MIESZKO NIE BYŁ PIWRWSZY

Wiadomości przekazane przez średniowiecznych

kronikarzy zdają się niedwuznacznie sugerować,

że o historii Polski nie zadecydowali ludzie, lecz

wpłynęły na nią myszy. To one zagryzły bowiem

księcia Popiela, położyły kres dynastii Popielidów i

umożliwiły synowi rataja Piasta objęcie władzy. Ta

fantastyczna z pozoru relacja dźwięczy jednak

echem prawdziwych i dramatycznych wydarzeń

sprzed kilku stuleci, które przekazała ludowa

tradycja.

Istnienie księcia plemiennego o przezwisku Popiel

nie powinno bowiem podlegać żadnej dyskusji.

Przydomek ten zachował się w wielu nazwach

miejscowych o charakterze dzierżawczym, a w

trzynastowiecznych dokumentach pomorskich

spotykamy rycerza, którego także zwano

Popielem. Świadczy to o tym, iż przezwisko to było

niegdyś stosunkowo popularne i

najprawdopodobniej brało swój początek od

jasnych, popielatych włosów. W historii wielu

książąt zwano Czarnymi, Białymi i Łysymi, więc

równie dobrze mógł także znaleźć się między nimi

książę Popielaty.

Kronikarz Gall umieszcza go w Gnieźnie, podczas

gdy autor Kroniki Wielkopolskiej - w sąsiedniej

Kruszwicy. Mimo iż miejscowości te dzieli od siebie

zaledwie pięćdziesiąt kilometrów, przyjęcie

określonej lokalizacji zmienia diametralnie sens

kronikarskiej relacji. Gniezno było bowiem grodem

Polan, z których wywodziła się późniejsza dynastia

piastowska, Kruszwica zaś należała do Goplan,

którzy tworzyli odrębny związek plemienny. W

pierwszym wypadku detronizacja Popiela miałaby

zatem charakter przewrotu pałacowego i mogłaby

nasuwać podejrzenia dynastycznego

uzurpatorstwa Piastów, w drugim byłaby

natomiast naturalnym wynikiem polańskiej

ekspansji na swoich sąsiadów. Wydaje się, iż

zawierzyć trzeba w tym miejscu Gallowi, ponieważ

wymyślona przez niego historia o myszach służyć

miała legitymizacji piastowskiej władzy.

Myszy były w niej narzędziem w ręku Boga, który

Siemowita "księciem Polski ustanowił, a Popiela

wraz z jego potomstwem doszczętnie wytracił z

królestwa". W relacji tej, oprócz interwencji

boskiej, zachowały się jednak szczątkowe

wzmianki o poczynaniach ludzi, gdyż "Popiela z

królestwa wypędzono". Nie uczynił tego z

pewnością Bóg, lecz najprawdopodobniej

Siemowit, przez Boga "księciem Polski

ustanowiony".

Wygnany władca schronił się w drewnianej wieży

na wyspie, ale "opuszczony przez wszystkich z

powodu smrodu wytępionej masy zabójczych

stworzeń, wyzionął ducha śmiercią

najhaniebniejszą, bo przez myszy pożarty".

W bezpośrednim sąsiedztwie Gniezna znajduje się

Ostrów Lednicki i to on prawdopodobnie stał się

ostatnim schronieniem wypędzonego księcia. Nie

bez powodu zapewne jedna z wsi leżących nad

jeziorem nosi nazwę Myszki.

W relacji Galla śmierć Popiela nie znajduje

wszakże pełnego uzasadnienia. Był to bowiem

według niego władca przystępny, który "nie

uważał sobie za ujmę wejść do chaty swojego

wieśniaka". Należało zatem wymyślić jego

zbrodnie, które do tego stopnia winny rozsierdzić

Boga, że nasłał na niego krwiożercze myszy.

Zadania tego podjęli się Wincenty Kadłubek i autor

Kroniki Wielkopolskiej. Pisali oni, że otruł on

swoich braci i za ten właśnie czyn ukarany został

haniebną śmiercią. I dopiero w tym ujęciu "mysia

historia" uzyskuje swoje właściwe przesłanie.

Wykorzystanie myszy jako boskiego narzędzia ma

jednakże rodowód znacznie późniejszy i

zachodnioeuropejską proweniencję. Wspominają o

nich bowiem dopiero w X wieku Roczniki

kwedlinburskie, a za nimi Thietmar, Annalista

Saxo oraz autorzy Kroniki klasztoru w Ebershein i

Gesta regnum Anglorum. To za ich pośrednictwem

historia ta trafiła do Polski, gdzie wykorzystał ją w

swojej relacji kronikarz Gall.

Po wyniszczeniu przez "myszy" dynastii

Popielidów opróżniony tron polański zajął już

legalnie Siemowit, syn Piasta i wnuk Chościska.

Piast i Chościsko to bez wątpienia przydomki,

podczas gdy Siemowit występuje już pod imieniem

własnym, które przydaje jego postaci

autentyczności. Przezwisko Piast wywodzić należy

od prasłowiańskiej piszty, czyli pożywienia, i

oznaczało ono zapewne rolnika, żywiciela. Jego

odpowiedniki istnieją także w innych kulturach.

Wystarczy tu odwołać się do walijskiego Pascenta,

który był fundatorem królewskiego rodu Powys.

Analogie posiada także Chościsko, oznaczający

człowieka o długich włosach. Protoplasta

walijskiego rodu Gwrtherynów, Gloyw, nosił

przydomek Gvalltir, czyli "człowiek o spadającej

czuprynie", a legendarnego władcę Danii

Haddingusa zwano także Haddingjarem, czyli

"długowłosym". Długie włosy w społeczeństwach

plemiennych nosili przede wszystkim czarownicy i

nie można wykluczyć, iż Siemowit był wnukiem

polańskiego wieszczbiarza. Tłumaczyłoby to jego

wyjątkową pozycję społeczną.

O rządach Siemowita wiemy stosunkowo niewiele.

Znacznie dokładniej kronikarze opisali bowiem

jego postrzyżyny niż późniejsze sprawowanie

władzy. Dowiadujemy się tylko, że "osiągnąwszy

godność książęcą, młodość swą spędził nie na

niedorzecznych rozrywkach, lecz oddając się pracy

i służbie rycerskiej, zdobył sobie rozgłos zacności i

zaszczytną sławę oraz granice swego księstwa

rozszerzył dalej niż ktokolwiek przed nim".

Możemy domyślać się, o jakie zdobycze

terytorialne tu chodzi. Scalił on prawdopodobnie w

swym ręku dziedzictwo Polan i Goplan, władając

ziemią pomiędzy Odrą, Notecią, Wisłą i Wartą.

Po śmierci księcia "na jego miejscu zasiadł syn

Leszek, który czynami rycerskimi dorównał ojcu w

dzielności i odwadze". Leszkowi czy też Lestkowi

przypisać chyba należy podbicie małopolskiego

plemienia Wiślan, gdyż pojawia się on także w

legendach podkrakowskich, przytoczonych przez

Wincentego Kadłubka.

Mistrz Wincenty za protoplastę Wiślan uważa

wprawdzie Kraka, którego imię z pewnością od

Krakowa wywodzi, ale jest to postać mityczna,

wspólna również innym narodom słowiańskim.

Kronikarz Kosmas Kroka wymienia także w

Czechach.

O mityczności Kraka świadczyć może jego walka z

wawelskim smokiem oraz fakt, że władzę po nim

przejęła córka imieniem Wanda. Sprawowanie

władzy przez kobietę w patriarchalnym

społeczeństwie słowiańskim było jeszcze mniej

prawdopodobne niż istnienie smoka, tym bardziej

zresztą, że nosiła ona dziwaczne imię, którym

żadna polska kobieta nie posługiwała się aż do

XVIII wieku. Imię to Kadłubek wywiódł od rzeki

Vandalus, którą z Wisłą naiwnie utożsamiał.

Wanda, jako osoba zmyślona, zmarła oczywiście

bezpotomnie i "długo po niej bez króla kraj

pozostawał bezsilny".

Wtedy jednak pojawił się Lestko, książę na tyle

potężny, że Kadłubkowi potroił się w oczach.

Pierwszy Lestko miał pokonać Aleksandra

Wielkiego, drugi sprytnym fortelem zagarnąć tron

książęcy, a trzeci walczyć z Juliuszem Cezarem i

pojąć jego córkę za żonę.

Odrzucić należy oczywiście niedorzeczne

wyznaczniki historyczne, ale istnienie Lestka

przyjąć należy za fakt nie podlegający dyskusji.

Przemawiają za tym zbieżność imion

występujących w Wielkopolsce i Małopolsce oraz

przekonanie Małopolan, że Leszek był człowiekiem

z zewnątrz, spoza wiślańskiej dynastii. Do niego

też prawdopodobnie odnosi się wzmianka w

Żywocie św. Metodego: "Bardzo silny pogański

książę, siedzący w Wiślech, urągał chrześcijanom i

wyrządzał im szkody. Posławszy więc do niego

Metody rzekł: Dobrze byłoby, abyś się ochrzcił

synu dobrowolnie na własnej ziemi, wówczas nie

będziesz wzięty w niewolę i pod przymusem

ochrzczony na cudzej ziemi. Tak też się stało".

Jak wynika ze słów hagiografa, książę władający

ziemią Wiślan dostał się do niewoli

wielkomorawskiej i przyjął chrześcijaństwo w

obrządku bizantyjskim. Stało się to jeszcze za

życia Metodego, czyli przed rokiem 885.

Faktu tego nie można oczywiście utożsamiać z

chrztem całej Polski, niemniej już w IX stuleciu

Piastowie dostali się w obręb kultury

chrześcijańskiej. Idąc dalej, zaryzykować można

twierdzenie, iż ochrzczony Lestko pojął za żonę

księżniczkę wielkomorawską, gdyż imię

Świętopełk, które nosić będzie później jeden z

synów Mieszka I, ma wyraźnie morawski

charakter, nawiązujący zapewne do tradycji

prababki.

Morawianie władali ziemią Wiślan około

dwudziestu pięciu lat i Lestko z ziemi tej płacił im

prawdopodobnie trybut. Powstać wtedy mogło w

Krakowie biskupstwo bizantyjskie, gdyż katalog

biskupów krakowskich wymienia imiona Prohora i

Prokulfa, którzy rezydować mieli pod Wawelem w

X stuleciu.

Państwo Wielkomorawskie upadło w 906 roku na

skutek najazdu Węgrów. Kronikarz Kosmas

wspomina, iż do jego upadku przyczynili się także

Polacy. Nie wiadomo oczywiście, czy Polakami

władał wtedy jeszcze Lestko, czy też już jego syn

Siemomysł, który "pamięć rodziców potroił

potomstwem i dostojnością".

Wiemy na pewno, iż urodziło się mu co najmniej

czworo dzieci: trzech synów: Mieszko, Czcibor i

jeden nie znany z imienia oraz córka Adelajda.

Imię córki, obce tradycji słowiańskiej, sugeruje, iż

żona Siemomysła pochodziła z krajów zachodnich,

ponieważ Adelajdy występowały najczęściej w

Akwitanii, Saksonii, Burgundii. Nie sposób

oczywiście przypuszczać, iż chrześcijańska

księżniczka mogła poślubić poganina, należy

zatem przyjąć, że Siemomysła, ze względu na

chrzest ojca, traktowano widocznie jako

chrześcijanina, bez względu na obrządek jego

wyznania.

Na związki książęcej żony z Zachodem

naprowadza także imię pierworodnego syna.

Określenie "Mieszko" było bowiem jedynie

przydomkiem, który od niedźwiedzia brał swój

początek i który potem zupełnie niesłusznie z

Mieczysławem utożsamiono. Kronikarz Gall pisał

zresztą wyraźnie, że "Mieszko najpierw innym

nazwany był imieniem", ale imienia tego nigdzie

nie wymienił. Znajdujemy je natomiast w

dokumencie pochodzącym z lat

dziewięćdziesiątych X wieku, zwanym Dagome

iudex, na mocy którego książę Polski oddaje swe

państwo pod opiekę papieża Jana XV.

Zachowany regest tego dokumentu podaje, że

Dagome, jego żona Ota i ich synowie nadają

Jerzy Jankowski - Monarsze sekrety31.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: