Pedeutologia
Zakres
1. Pedeutologia jako subdyscyplina pedagogiki
2. Rys historyczny
3. Nauczyciel – zawód, misja czy powołanie
4. Start i adaptacja zawodowa nauczyciela
5. Awans zawodowy nauczyciela, fazy i wymagania
6. Pomiar i ocena efektów pracy nauczyciela
7. Kompetencje i sposoby wykonywani zawodu ( style kierowania)
8. Nauczyciel – uczeń, wychowawca – dziecko
9. Etyka zawodowa (kontrowersje, prawa i wolność nauczyciela)
10. Kształcenie przyszłych nauczycieli w Polsce i kraje europejskie
11. Samokształcenie i samodoskonalenie nauczycieli
12. Kompetencje zawodowe nauczycieli
13. Nauczyciele w innych krajach Europy
14. Reformy edukacyjne
Literatura :
1. Halina Sęk, Wypalenie zawodowe u nauczycieli. Uwarunkowania i możliwości zapobiegania (w:) Wypalenie zawodowe, przyczyny i zapobieganie, pod red. H. Sęk, W- wa 2006, (1 artykuł)
2. W. B. Szaufeli, Przejawy mechanizmy i przyczyny wypalenia się pielęgniarek
3. R. Maugham Nauczyciele ofiarami, (w:) Alternatywa myślenia dla edukacji (pod red.)Kwiecińskiego, W-wa 2000
Do wyboru:
I Henryka Kwiatkowska, Tożsamość nauczycieli, między anomią i autonomią, Gdańsk 2005
II Ewolucja jakości pracy nauczyciela pod red. Ryszardy Cierniewskiej ( 4 dowolne artykułu – wybrać)
4. Kretschamn, Stres w zawodzie nauczyciela, Gdańsk 200a (obligatoryjnie)
5. Nie obowiązuje : D. Tieger, B. Barron – Tieger, Rób to do czego jesteś stworzony, W- wa 2005
T: Geneza dyscypliny i zawodu nauczyciela
Pedeutologia- subdyscyplina pedagogiki, pochodzi od 2 słów pajdentes – nauczyciel, logos – słowo. Zajmuje się rozwojem profesji nauczyciela na przestrzeni dziejów, funkcjonowaniem nauczyciela w zawodzie, kształceniem nauczycieli, doskonaleniem zawodowym, oraz nauczycielem, który skończył aktywność zawodową.
Łączy się z rozwojem instytucji zawodowej. To jeden z najstarszych zawodów świata.
Początki instytucji sięgają tysiąca lat p.n.e. np. Babilon, Sparta, Starożytne Chiny.
Wraz ze wzrostem oczekiwań wzrastała konieczność kształcenia osób, które przekazywały by wiedzę. Stosunkowo wysoko rozwinięta była profesja w Starożytnych Chinach. Nauczyciel wychowywał tam elity, które rządziły potem państwem..
Szczególnym uznaniem cieszył się nauczyciel w kulturze żydowskiej – nauczał za darmo.
Nauczyciel w Atenach – osoba inteligentna, która ma coś do zaoferowania, zaczęto zwracać uwagę na charakter nauczyciela. Platon wpadł na pomysł by nauczyciel był opłacany z kasy państwa.
Natomiast Rzym dopiero w II w. n. e wprowadził prawo opłacania nauczycieli, wieki średnie odrzuciły ten pomysł.
Wiek VIII i XIII- rozwija się szkolnictwo, w Europie przyjęto model żydowski, nauczyciele podlegają proboszczowi lub osobie prywatnej, za usługi pobiera wynagrodzenia w „naturze”.
· Jan Amos Komeński poruszył kwestie powinności nauczyciela. Sformułował wymagania w swojej „Wielkiej Dydaktyce”:
- nauczyciel powinien systematycznie gromadzić swoją wiedzę, która ma służyć uczniowi i jemu samemu
- ujmuje sposób pracy w jej wykonywaniu
- powinni mieć świadomość roli, która pełni
- wskazuje trudności w wykonywaniu pracy nauczyciela
· Komisja Edukacji Narodowej:
- ustanawianie zawodu→ zawód AKADEMIKA
- ustanowienie zawodu - przepisy prawne dotyczące nauczycieli szkół ponad elementarnych
· Grzegorz Piramowicz, „Powinności nauczyciela” – profesjonalny sposób przygotowania nauczycieli, powinności zawodu i usankcjonowanie zawodu przez jurysdykcje prawną.
PRZEDSTAWICIELE:
1. Twórcą pedeutologii jest J. W. Dawid, jego rozprawa pt. „O duszy nauczyciela” została opracowana i wydana w 1912 r.- pedeutologia jako nauka powstała w dniu wydania właśnie tego dzieła.
Cechy nauczyciela:
- powołanie
- „umiłowanie dusz ludzkich”
- potrzeba doskonalenia
- poczucie odpowiedzialności i obowiązku
- wewnętrzna prawdomówność, moralna odwaga
2. Kolejny przedstawiciel S. Szuman
Talent pedagogiczny jego zdaniem to zespół cech, zdolności, które mogą być doskonalone w toku czynności zawodowych. Nabyty talent dominuje nad osobowością, można go wykształcić.
3. W. Spasowski – nauczyciele powinni posiadać zespół cech duchowego przewodnika ( ma charyzmę). Powinien być to człowiek szlachetny, wierny głoszonym zasadom, odważny, obowiązkowy. Powinien mieć swobodę w doborze materiału realizowanego w procesie kształcenia, jego rozkładu, tak aby dopasować go do potrzeb wychowanków – mowa o kompetencjach: znać psychologię rozwojową, poznać uczniów z którymi się pracuje.
4. H. Rowid – wymienia 5 głównych cech:
1. zdolność do samodzielnego ujmowania rozwiązywanych zagadnień wychowawczych (powinien być przygotowany do umiejętnego rozwiązywania problemów naukowych)
2. inicjatywa, pomysłowość, twórczość tworzeniu metod nauczania (własna inicjatywa np. tłumaczenie książek z innych języków)
3. umiejętność współdziałania w opracowaniu programów naukowych
4. umiejętność popularyzacji wiedzy w dziedzinie swoich zainteresowań naukowych
5. posiadanie głębokiej kultury etycznej, społecznej i etycznej
Rowid orientuje nauczyciela na zjawiska społecznego funkcjonowania i ucznia i nauczyciela.
5. M. Kreutz – „Osobowość nauczyciela wychowawcy”:
Zdolność sugestywna to najważniejsza cecha. Specyficzne właściwości to skłonność do społecznego oddziaływania, nauczania innych, przekazywania, „zapalania” drugich, porywanie, przyciąganie do siebie innych ludzi - przekazywanie wiedzy z pasja.
6. S. Boley – „Zdatność wychowawcza” – to cecha dobrego nauczyciela. Pojmował ją jako:
- przychylność wychowankom,
- rozumienie ich psychiki
- systematyczne zajmowanie się nimi,
- cierpliwość,
- takt,
- entuzjazm,
- artyzm
Wychowawca posiadający te cechy ponadprzeciętne będzie „wychowawcą integralnym”- to wychowawca który potrafi integrować swoją wiedzą psychologiczną, pedagogiczną z korzyścią dla jednostki i środowiska.
Pojawił się artyzm – w znaczeniu elastyczności ogólnopedag. I metodolog.
7. M. Grzegorzewska – twórczyni pojęć nauczyciela „wyzwalającego” i „hamującego”.
ORIENTACJE BADAWCZE W PEDEUTOLOGII
I. Psychologizująca
II. Psychologizująca- socjologizująca
III. O ukierunkowaniu pedagogicznym (sprawowanie funkcji nauczyciela)
Pedagogizujące
Jest też kryterium czasowe: badania historyczne, badani współczesne.
Kierunki refleksji naukowej nad nauczycielem ( wg. J. Rutkowiak)
1. prezentacja nauczycieli jakimi są w rzeczywistości ( psychologizujące i socjalizujące
2. prezentacja nauczycieli jakimi być powinni ( pedagogizujące)
Rodzaje uprawianych nad nauczycielem
- diagnostyczne – określono na ich podstawie czynniki stymulujące lub hamujące powodzenie w pracy nauczyciela (mają określić co stymuluje i hamuje).
(J. Rutkowiak, J. Jakubowski, B. Niemierko, B. Sadaj i inni)
- prognostyczne – przewidujemy na ich podstawie rozwój umiejętności zawodowych przyszłych kandydatów do zawodu nauczyciela ( J. Bandura, M. Maciaszek).
- weryfikacyjne – projektuje i badają wpływy wzajemne poszczególnych elementów systemu, a przez to jakość pracy nauczycielskiej ( Cz. Kulisiewicz, W. Okoń, S. Słomkiewicz).
Nieprawidłowości w pedeutologii:
1. jednostronność podejścia - albo było psychologiczne albo biologiczne dopiero później doszło społeczne)
- Z jednej strony był to dar od natury– podejście idealistyczne, a z drugiej strony życzliwość wypracowania tych predyspozycji do zawodu
2. zabrakło wpływu społecznego na nauczyciela – społeczność determinuje jakość profesji
Dopiero pod koniec lata 30. pojawił się nurt socjologiczny, w którym zaczęto precyzować te wymagania, zajęto się miejscem pracy, psychospołeczną deformacją, a współczesność zajęła się czym grozi wykonywanie zawodu nauczyciela.
3. przygotowanie merytoryczne – II Rzeczpospolita zajęła się badaniami, które rozwinęły się po wojnie(rozpoczęcie badań nad elementami doskonalenia zawodowego). Dopiero w latach 50., 60. zainteresowano się kandydatem do zawodu nauczyciela – seminaria nauczycielskie ze szkołami ćwiczeń, by rozwijać praktykę
- w latach 70. i 80. zachowano pewne elementy tj. szkołę ćwiczeń – istniały one choć nie spełniały one już funkcji jakie pełniły wcześniej, czyli nie przygotowały praktycznie.
Wymaga to kolejnego dopracowania – masowość kształcenia wpłynęło na to, że nie zreformowano kształcenia nauczycieli.
- W latach 60. i 70. podjęto próbę sprecyzowania modelu „nauczyciela przyszłości”, zajęto się nauczycielem wiejskim. Był on startem i adaptacją zawodu nauczyciela,
▪ zajęto się optymalizacja zawodu
▪ zajęto się wnikliwie startem i adaptacją zawodową nauczyciela
▪ zajęto się motywami podjęcia zawodu nauczyciela.
▪ zajęto się reformą kształcenia nauczycieli ( do dziś się to nie udaje)
WSPÓŁCZESNOŚĆ
- nie wychodzi nam reforma przygotowania zawodowego nauczycieli
- należałoby się jeszcze zająć nauczycielami, którym zlikwidowano szkoły (szacunkowe ok. 40% tych ludzi zasiliło bezrobotnych)
- Od 2004 nowe przepisy obejmują uczelnie, by kształcili szerzej: kształcić dwuprzedmiotowo, władać językiem na mgr zaawansowany i słownictwo związane z zawodem
- wpływy ideologiczne na wykonywanie funkcji zawodowych nauczyciela
Temat: Nauczyciel – zawód, misja czy powołanie
1. Zawód wg Leksykonu pedagogiki ( B. Milewski, B. Śliwierski, W-wa 2000) to „zespół czynności wyodrębniony w ramach społecznego podziału pracy, wymagający przygotowania (kwalifikacji) wykonywany przez jednostkę stale lub dorywczo i stanowiące źródło utrzymania”.
Podobnie precyzuje T. Nowacki : „wykonywanie czynności społecznie użytecznych, wyodrębnionych na skutek podziału pracy, wymagających od pracownika odpowiedniej wiedzy i umiejętności, powtarzanych systematycznie i będących źródłem dochodu pracownika i jego rodziny”.
2.Powołanie – Mały Słownik Języka Polskiego precyzuje : skłonność, umiłowanie, zdatność. Można się czuć powołanym do pełnienia roli. Powołanie to przeświadczenie, że dana profesja, droga życiowa jest najwłaściwsza dla danej osoby.
Powołanie może odnosić się do przekonań o własnych lub kogoś predyspozycjach psychicznych ( aspekt psychologiczny) oraz wynikać z przesłanek światopoglądowych. Ten ostatni odnosi się do ujęcia religijnego – Bóg powołał mnie do pewnych zadań. Zycie człowiekowi zostało nie tylko dane, ale i zadane. Każdemu człowiekowi Bóg wyznaczył określoną rolę, uzasadniającą to życie.
Powołanie to poświęcenie się czemuś, heroizm. Ofiarność, rezygnacja nawet z własnego szczęścia
3. Misja – według tegoż słownika to „ ważne zadanie do spełnienia, posłannictwo.
W Słowniku Synonimów to „powołanie, służba, służenie, powinność, posłannictwo, apostolstwo, obowiązek wobec innych, bycie orędownikiem w jakieś sprawie, zadanie do wykonania”.
Argumenty przemawiające, że zawód nauczyciela jest zawodem::
- ma swoją długą tradycje
- zrodził się z potrzeby społecznej
- jest wykonywany przez profesjonalistów i stanowi źródło utrzymania dla osoby wykonującej i jej rodziny.
O wykonaniu zawodu decyduje sam podmiot, to on decyduje o kształceniu, zdobywaniu kwalifikacji i w oparciu o warunki formalne ( niekaralność, matura, umiejętności, stan zdrowia)
Różnice w wykonywaniu tego zawodu:
- motywy wykonywania zawodu ( są inne gdy jest kontakt społeczny, inne gdzie ten kontakt jest ograniczony)
- wymaga stałego doskonalenia
- autorytet nauczyciela różni się od innych zawodów
- etyka zawodowa
- twórczość
- postawa badawcza- wyróżnia od innych zawodów
Od tego czy te elementy będą istotne odróżnia też sposób wykonywani zawodu.
Sposoby wykonywania zawodu:
- sposób mistrzowski – zależy od ukształtowanej czynnej, poszukującej i twórczej postawy oraz zdolności wnoszenia do procesu pedag. nowych wartości, czyni to proces żywy i dynamiczny, a wynika nie z instrumentalnych cech osobowości, ale z połączenia instrumentalnych i kierunkowych czyli z całego jestestwa.
Mistrzostwo w zawodzie wynika:
- z jego autentycznych i zgodnych wewnętrznie przekonań osobistych z postawami przyjmowanymi w sprawowaniu funkcji zawodowych
- z dojrzałości, której konstytutywną cechą jest ciągły i świadomy proces samodoskonalenia.
- mistrzowskie wykonanie zawodu to zdolność odczuwania własnych potrzeb i innych, plastyczność zachowań oraz umiejętność dostosowania się do zmienne rzeczywistości.
- sposób rzemieślniczy – wynika z opanowania warstw kompetencji można je sprowadzić do operacyjnego, czynnościowego wykonania rzemiosła. To instrumentalne opanowanie profesjonalnych działań, które często prowadzi do rutyny. Rzemieślnik to artysta pozbawiony talentu i inwencji, ale mający opanowany warsztat techniczny. Nauczyciel jest rzetelny, jego praca daje wyniki, ale głównie koncentruje się na słabym uczniu i przeciętnym. W ten sposób tworzy filozofię idealisty.
TEORETYCZNA KONCEPCJA KSZTAŁCENIA NAUCZYCIELI - to zespół pewnych poglądów, zawierający wykładnie celów, ich uzasadnienia i zasady realizacji , w tym przypadku dotyczy kształcenia nauczycieli.
Podział teoretycznej koncepcji wg Lewowickiego i Kwiatkowskiej
Lewowicki – koncepcje:
1. koncepcja ogólnokształcąca – wyposażenie przyszłych nauczycieli w szeroki zakres systematycznej wiedzy ogólnej, optymalny rozwój intelektualny, rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych
2. koncepcja personalistyczna- budowanie kompetencji nauczyciela, w oparciu o kształcenie jego osobowości, postawy, przekonania, motywacje. W tym celu trzeba zapewnić poznanie pewnego modelu przekazu zawodowego w postaci wzoru zawodowego i kompetencji które są potrzebne
Student ma dążyć do tego modelu, poznawać siebie, pracować nad samym sobą.
3. koncepcja pragmatyczna- podkreśla rolę sprawności i umiejętności nauczyciela, którzy dadzą mu kompetencje użyteczne z punktu widzenia oczekiwań uczestników procesów edukacyjnych
Wyznaczenie doboru treści jest praktyką edukacji.
4.koncepcja progresywna – polega na wyposażeniu kandydatów do zawodu w umiejętność postrzegania i rozwiązywania problemów, wyposażenia w umiejętności tworzenia systemu edukacji, w która wchodzi ten nauczyciel razem z uczniem, by uczeń chciał współpracować i rozwiązywać problemy. Nauczyciel jest tu osoba wspomagająca.
5.Koncepcja wielostronnej edukacji – obejmuje wyposażenie ogólne, personalistyczne, pragmatyczne, progresywne, ponieważ nauczyciel powinien być przygotowany wielostronnie stosownie do swoich możliwości, osobowości i osobowości ucznia, by realizować proces kształcenia.
Henryka Kwiatkowska – 3 koncepcje kształcenia:
1. koncepcja technologiczna – opiera się na zasadzie psychologii behawioralnej, czyli na mechanizmie bodziec – reakcja.
- W tej koncepcji należy u nauczyciela wykształcić szereg nawyków na określony typ stymulatorów.Takie ujęcie ni wymaga przygotowania teoretycznego, wystarczą dyrektywy praktyczne, jest to więc rzemieślnicze przygotowanie do zawodu. Pomija się przygotowanie aksjologiczne.
- Behawioryzm należy do nurtów scjentystycznych ( naukowych)- tzn. że skuteczność działalności pedagogicznej nauczyciela da się zmierzyć, zaplanować i to obejmuje kompetencje nauczyciela.
- Zgodnie z tym spojrzeniem wystarczy nauczyć przyszłego nauczyciela pewnych konfiguracji zespołów czynników wraz z dopasowanymi do nich reakcjami i wtedy wiadomo z góry jak postępować.
- Wysoka sterowność niweluje elastyczność. Ten model kształcenia doprowadził do oczekiwań gotowych recept na problemy nauczycieli- oczekujących pewnych algorytmów postępowania, gotowych tematów i schematów lekcji – a tak się nie da.
Ta koncepcja technologiczna jest korzystna dla ustrojów totalitarnych – rzetelny przewidywalny wykonawca państwa.
2. Koncepcja humanizmu – opiera się na zasadach psychologii humanizmu. Główne motto tej koncepcji jest pochylenie się nad wszystkimi podmiotami kształcenia. To troska o pełnię
realizacji ludzkiej osobowości, samodzielności w myśleniu i działaniu, otwartość na postawy allocentryczne (otwartość, tolerancja), eksponowanie treści natury duchowej, moralnej, rozwijanie samoświadomości i tożsamości, wywodzi się od McKoubsa- wejście na ścieżkę kreowania siebie).
Koncepcja zawodowa nauczyciela opiera się na ZASADACH:
- tożsamość osobowej nauczyciela – jego filozofia świata (ktos o wypaczonych poglądach nie może być nauczycielem!!)
- postrzeganie i rozumienie siebie
- uznanie faktu, że kluczową potrzebą egzystencjalną jest wymóg osobistej adekwatności (na czym polega ta adekwatność?)
Zatem kształcenie nauczycieli zgodnie z tą koncepcją nie może odbywać się w zmumifikowany sposób, powinien przebiegać w toku nastawienia na profesjonalizm.
Zamiast rzemieślniczej koncepcji proponuje się osobą oddziaływanie całym sobą.
A. Janowski, Uczeń w teatrze szkoły.
Kształcenie nauczycieli powinno prowadzić samoświadomości i być zróżnicowany pod względem form, treści, naturalny rytm studenta i prowadzić do uświadomienia sobie, że „używam siebie” jako instrumentu działania, ponieważ prowadzi to do poznania siebie i innych.
Koncepcji humanistycznej docenia się wiedzę specjalistyczną (kompetencje zawodowe), bo ma siłę sprawczą naszej aktywności i jest stymulatorem zawodowym, ale nie magazynem.
Ma być podstawa dla utworzenia własnego warsztatu pedagogiki.
W tej koncepcji dostrzega się praktyczne przygotowanie, bo weryfikuje teorie.
3.Koncepcja funkcjonalna – istotą tej koncepcji jest przekładalność teorii na praktykę w taki sposób by była regulatorem aktywności ludzkiej. Należy określać cel a następnie działanie, które ma doprowadzić do jego osiągnięcia Bo działalność w swojej istocie falsyfikuje teorie (tak długo poszukujemy aż się uda uzyskać błąd w myśleniu, to znaczy że jest sfalsyfikowana dana teza w teorii) lub konfiguruje (porządkuje) wiedzę teoretyczną. Zatem ma też wpływ na osobowość (sferę instrumentalną, wiedza – doświadczenie, sferę kierunkową- nasze sądy, poglądy, priorytety).
Im więcej wiedzy według tej koncepcji tym łatwiej ją wykorzystać i nauczyciele stają się bardziej operatywni.
W tej koncepcji ważna jest też świadomość własnego „ja” przez pryzmat tego student dokonuje selekcji wiedzy przydatnej dla niego.
Własne „ja” to również samoocena. Poziom samooceny wyraźnie wpływa na jakość pracy nauczyciela. Poczucie własnej wartości, wiary w siebie zwiększa możliwości wysiłkowe. To studia powinny współtworzyć to silne poczucie wartości, bo słabe poczucie ma wpływ destrukcyjny.
W tej koncepcji uwzględnia się też sferę aksjologiczną w kontekście doboru celów przez pryzmat wiedzy sprawowanej, opanowanej przez danego nauczyciela („treść + działanie + cele – koncep. funkcjonalna.
STYLE NAUCZANIA
Według G. D. Fenstermacher, J. F. Soltis
Styl kierowniczy – nauczyciele ustalają czego uczniowie mogą się nauczyć, czy są w stanie wzbudzić motywacje, jakimi krokami prowadzić uczniów przez materiał, jak klasę zorganizować ( etap planowania). W trakcie realizacji stała kontrola i korekta własnych i uczniów działań, ewolucja w trakcie i po zakończeniu procesu. Rola kierownika to planowanie, działanie, zarządzanie ludźmi, ocenianie, ustalanie kryteriów jakości. Styl charakteryzuje się:
- zarządzeniem czasu pracy uczniów
- występowaniem wskazówek naprowadzających
...
twilightgirl89