12 - wolpe.doc

PiU 13 - Wolpe – Terapia behawioralna

I. Eksperymenty:

1.       Eksperyment Pawłowa z psami:

              -Warunkował na koło i elipsę ( koło= pokarm, elipsa= brak pokarmu) Miarą warunkowania była ilość kropli wydzielanej śliny.

              -Po wyuczeniu tych reakcji wytwarzał sytuacje konfliktową: zmniejszał różnicę między kształtem elipsy a koła, aż do momentu, gdy pies nie był w stanie dostrzec już różnicy między nimi.

              -Konflikt ten wywołał duży niepokój. Pies spokojny zazwyczaj, zachowuje się agresywnie.

              -Lęk przeniósł się na pomieszczenie eksperymentalne, a badacz stał się bodźcem warunkowym wyzwalającym strach.

              -Lęk ten okazał się być bardzo trwały i gdyby nie odpowiednie działania został by do końca życia. Stan ten to nerwica eksperymentalna( nazwa Pawłowa).

2.       Eksperyment Julesa Massermana:

              -Uczył koty reakcji pokarmowej na dźwięk dzwonka.

              -Pewnego dnia razem z dźwiękiem podał szok elektr. Powtórzył to kilka razy.

              -Kot zaczął trwale reagować lękiem, kiedy przebywał w klatce eksperymentalnej.

              -Powstały lęk spowodowany został przez konflikt między reakcją pokarmową a reakcją na szok.

· Masserman opisał pierwszą skuteczną terapie behawioralną nerwicy eksperymentalnej:

              - W środku klatki umieścił ruchomą ściankę

              - Następnie, kiedy w pojemniku umieścił pokarm, przesuwał ściankę, zmuszając kota do podejścia do pojemnika

              -Kot zjada pokarm najpierw pośpiesznie, potem coraz wolniej.

3.       Eksperymenty Wolpe:

              - Najpierw powielał eksperyment Massermana.

              - Potem modyfikacje, by sprawdzić czy nerwice rzeczywiście wywołuje konflikt:

                            > Podaje szok bez pokarmu.

              -Odkrywa, że sam szok też wywołuje nerwicę, czyli nerwicę można wywołać nie tylko poprzez sytuację konfliktową.

· Techniki leczenia (Wolpe):

SKĄD POMYSŁ TECHNIKI:

Umieszczał kota w klatce eksperymentalnej i podawał szok. Klatka znajdowała się w pokoju z drewnianymi meblami. Kot reaguje większym lękiem na umieszczenie w klatce niż na umieszczenie w pokoju. Nie odczuwał lęku w swojej klatce o odmiennych rozmiarach niż klatka eksp. Kot nie był karmiony w klatce eksperymentalnej.

Nawet po 48h głodowania, gdy umieszczony w klatce eksperymentalnej z pokarmem nie tknął pokarmu. Siła strachu była więc większa niż popęd do jedzenia.

POMYSŁ:

Gdyby popęd do jedzenia dominował nad siłą strachu, to zwierzę zaczęłoby jeść i reakcja lękowa zostałaby zahamowana.

REALIZACJA:             

Zwierzę było umieszczane w pomieszczeniach coraz to bardziej przypominających pomieszczenie eksperymentalne i tam podawano mu pokarm.

Zwierzę uczy się jeść stopniowo w końcu i w klatce eksperymentalnej. Wymaga to jednak dużo cierpliwości i pożywienia: kilka dni= około 200 porcji mięsa.

REZULTAT:

              -Jest możliwe przezwyciężenie nawyku strachu przez stopniowe dawki lęku i usuwanie strachu przez podawanie pokarmu.

              - Ważne jest tu wzajemne hamowanie reakcji:

                            > kiedy strach był silniejszym impulsem, to reakcja pokarmowa uległa zahamowaniu

                            >kiedy reakcja pokarmowa była silniejsza, to zahamowany jest lęk.

TECHNIKI DLA LUDZI:

              - Techniki wyżej opisane nie nadają się do stosowania dla dorosłych ludzi, ponieważ reakcje pokarmowe człowieka w trakcie dorastania tracą swą emocjonalną siłę, która w przypadku dzieci pozwala współzawodniczyć ze strachem.

              -Wolpe używa technikę aktywnej realizacji E. Jacobsona (relaksacja) do przeciwdziałaniu lęku ® technika desensytyzacji:

                            > Proszono pacjenta wyobrażanie sobie sceny, która wywołuje umiarkowany lęk. Początkowo tylko jedna scena w jeden dzień, bo myślał, że odtwarzając 2 razy tą samą scenę spowoduje dodanie strachu i zniweczy cel relaksacji, podnosząc poziom lęku.

                            > Później odkrył, że, jeżeli scena wywołująca lekki niepokój była prezentowana kilkakrotnie, to kolejne prezentacje wywoływały coraz mniej i mniej niepokoju, aż w końcu znikał on zupełnie.

II. SYSTEMATYCZNA DESENSYTYZACJA

1.       Początki techniki:

              · Już Watson zaproponował wprowadzenie w obecności reakcji strachu innych reakcji, które mogłyby ze strachem współzawodniczyć.

              · Mary Cover Jones wykorzystała później ten pomysł w leczeniu lęku u dzieci (3-letni Piotruś i króliki)

2.       Technika systematycznej desensytyzacji:

              ·Systematyczna desensytyzacja to najczęściej używana technika w terapii behawioralnej

              · Desensytyzacja dotyczy tego, co dzieje się z pacjentem =staje się coraz mniej wrażliwy na bodziec, który wyzwala strach.

              · Systematyczna oznacza, że terapeuta stosuje określoną zasadę; tylko wtedy, gdy osiągnie desensytyzację na jednym poziomie lęku przechodzi do następnego poziomu.

              ·Polega na podawaniu małej,, dawki” czegoś, co wywołuje strach pacjenta w czasie, gdy znajduje się on w stanie emocjonalnego wyciszenia.

              · To,, wyciszenie” =spokój, który zastępuje tu współzawodniczący z lękiem pokarm, osiąga się zazwyczaj poprzez głębokie rozluźnienie mięśni pacjenta,

              · A bodziec wywołujący strach jest obecny nie w rzeczywistości, ale w wyobraźni pacjenta. Dzięki temu:

                            >możliwa prezentacja praktycznie nieograniczonego zbioru przedmiotów i sytuacji

                            >możliwa kontrola początku i końca takiej prezentacji.

3.       Pomiar strachu.

              · Ważne w terapii behawioralnej jest ustalenie tzw. subiektywnej skali strachu, dzięki której będzie można dokonywać ilościowego pomiaru siły uczucia strachu.

              · Pacjent będzie określał swój poziom lęku na skali o przykładowych wartościach mieszczących się w przedziale między 100 (strach o maksymalnym natężeniu)- 0 (całkowity brak lęku).

4.       Wykrywanie źródeł strachu:

              ● przeanalizowanie skarg pacjenta

              ●(w przypadku, gdy niewystarczająca jest analiza) rozmowa z pacjentem (jak,, zgadywanka”, terapeuta= pszczoła uwijająca się wokół kwiatu); ważna jest współpraca między terapeutą a pacjentem.

5.       Szeregowanie źródeł strachu- hierarchia.

● Terapeuta i pacjent szukają zbioru sytuacji znanych pacjentowi, które wywołują u niego lęk

              ●Pacjent zapisuje je w formie listy ( list- bo może być kilka kategorii sytuacji wywołujących strach)

              ●Terapeuta i pacjent szeregują pozycje na liście wg natężenia strachu

Tak uszeregowana lista to hierarchia:

♦listy proste - gdyż tworzące je pozycje wzrastają w jednym,, wymiarze”, jednowymiarowe

np. lęk przed wysokością, lęk przed zamkniętą przestrzenią (klaustrofobia), ciemnością i łagodnymi zwierzętami, strach przed pająkami.

              ♦ listy wielowymiarowe, w których lęk jest charakteryzowany w więcej niż jednym tylko wymiarze

np. lęk przed pająkami (może tak być, że nie tylko odległość pająka od danej osoby, ale i jego kolor, rodzaj ruchów, rozmiar się liczą), lęk Fay =dwuwymiarowa hierarchia (siła lęku zależy od zakładanej negatywnej oceny i osoby, która rzekomo tę opinię wyrażała).

              ♦ listy, w których hierarchia ustalana jest nie przez zew fiz cechy, ale przez konkretne odczucia, jakie wywołują one w człowieku, np. jeśli zarówno obcisły pierścionek jak i winda wywołują u osoby to samo ograniczenie, to umieszcza się je w obrębie tej samej listy (uczucie ograniczenia).

Zalety hierarchii: pozwala terapeucie zmniejszać strach, rozkładając go na jednorazowe mniejsze ,,dawki”.

●Cechy hierarchii:

              ♦ sąsiadujące pozycje mają być mniej więcej tak samo odległe od siebie

              ♦ odległość zwykle obejmuje 10 jednostek numerycznych

6.       Głęboka relaksacja mięśni:

● Osłabienie nawyków lękowych wymaga występowania innych reakcji, które mogłyby współzawodniczyć ze strachem. W przypadku kotów była to reakcja pokarmowa, natomiast w systematycznej desensytyzacji jest to spokój osiągnięty zazwyczaj przez głęboką relaksację mięśni.

              ●Głęboka relaksacja mięśni ma skutki fizjologiczne i emocjonalne przeciwne do tych, jakie powoduje strach:

♦fizjologiczne ( puls spowalnia, ciśnienie krwi obniża się, oddech staje się wolniejszy i równy, czynności trawienne bardziej wzmożone, potliwość dłoni zmniejsza się)

♦emocjonalne                            - spokój

              ●Jeśli występują one w tym samym czasie, co niski poziom lęku, to mogą mu się przeciwstawić (zmniejszyć go).

●Podczas każdej sesji relaksacja dotyczy innych partii mięśni

● Trening relaksacja trwa 10-15 min, a reszta czasu przeznaczona jest na omówienie ostatnich doznań, trening asertywności i układanie hierarchii.             

●Istotne jest by uświadomić sobie, że celem relaksacji nie jest kontrola mięśni, ale wyciszenie emocjonalne.

●Wiele osób osiąga wyciszenie maksymalne w ciągu 3 lub 4 sesji ( nie trzeba więc w większości wychodzić poza górną część ciała).

● To, czego wymaga się przy desensytyzacji, to aktywna relaksacja- odprężenie o wiele bardziej głębokie i skoncentrowane na mięśniach, niż to które towarzyszy zajęciom rekreacyjnym.

● Każdy może się nauczyć aktywnej relaksacji, a praktyka jedynie zwiększa jego umiejętności.

7.       Procedura desensytyzacji

●Kiedy hierarchia lęków jest ustalona a pacjent umie się rozluźniać, to można przystąpić do systematycznej desensytyzacji:

♦ Pacjent ma zamknąć oczy i zacząć się rozluźniać tak jak zwykle.

♦Kiedy pacjent określi poziom lęku jako zerowy, to ma wyobrazić sobie najsłabszą scenę z hierarchii.

♦Zwykle wtedy poziom lęku wzrasta do lekkiego niepokoju, więc pacjent ma przerwać wyobrażanie.

♦Powrót do stanu uspokojenia przez ponowne skupienie uwagi na rozluźnianiu mięśni. Zwykle trwa 15-30s. Po czym pacjent sygnalizuje umówionym słowem np. ,,teraz” gotowość do wyobrażania.

       ● W kolejnych próbach poziom niepokoju maleje, tak że po kilkakrotnym wyobrażeniu (zwykle 3 lub 4) dana scena w ogóle nie wywołuje już żadnego lęku.

●Wprowadza się wtedy kolejną scenę z hierarchii.

●Istnieje silna zależność między pomiędzy zmniejszeniem reakcji lękowych czł na sytuację wyobrażoną i odpowiadającą jej sytuacje występującą w rzeczywistości.

● Po zlikwidowaniu lęku najsłabszego, kolejna scena z hierarchii ma o dziwo lęk już na

wstępie niższy np. na poziomie tego pierwszej sceny dzięki czemu może być usunięta poprzez relaksacje.

●Procedura skuteczna:

              ♦ jeśli, wywoła i we właściwym czasie połączy zdarzenia, które są niezbędne do spowodowania zmiany

♦ Relaksacja musi rzeczywiście obniżać niepokój do zera.

♦ Wyobrażenie musi być żywe – tzn, że pacjent musi rzeczywiście reagować na nie lękiem.

● Jeśli wyobrażana scena nie wywołuje lęku można:

              - dodać szczegóły

              - poprosić pacjenta, by sam opisał ją lub stworzył zamiast biernie odtwarzać

              -zmienić ją w scenę realną np. pokazać pacjentowi pająka w słoiku

8.       Odmiany desensytyzacji: