Treść - Moduł 4.pdf - Socjologia ogólna - sylwia22886

Dynamika życia społecznego

Wstęp

1. Zachowania zbiorowe

1.1. Rodzaje tłumu i teorie zachowań w tłumie

1.2. Panika i histeria masowa

1.3. Opinia publiczna

1.4. Publiczność

1.5. Audytorium

1.6. Fenomen pokolenia

2. Zmiana społeczna

2.1. Przyczyny zmian społecznych

2.2. Teorie zmiany społecznej

2.3. Proces społeczny

2.4. Rozwój społeczny

2.5. Postęp społeczny

3. Ruchy społeczne

3.1. Cechy ruchów społecznych

3.2. Ruchy społeczne nastawione na jednostkę

3.3. Ruchy nastawione na społeczeństwo

4. Konﬂikty społeczne

4.1. Teoretyczne koncepcje konﬂiktów społecznych

4.2. Rodzaje konﬂiktów społecznych

Bibliograﬁa

Wstęp

W module czwartym scharakteryzowano najbardziej typowe zachowania zbiorowe

ludzi, takie jak: zachowania tłumu (różne jego rodzaje), panika i histeria, zacho-

wania różnych publiczności, audytorium i pokolenia. Do zjawisk dynamiki życia

społecznego należą też zmiany społeczne, procesy społeczne, ruchy społeczne.

1. Zachowania zbiorowe

Zachowania zbiorowe mają miejsce wtedy, gdy działający ludzie są w bliskości prze-

strzennej, w tych samych warunkach sytuacyjnych, działają jednak w pojedynkę,

na własną rękę, obok siebie, a nie wspólnie (Sztompka, 2002: 152).

Zachowania zbiorowe są to w pewnym stopniu spontaniczne i krótkotrwałe dzia-

łania społeczne stosunkowo dużej liczby ludzi. Przykładami zachowań, którymi

interesują się badacze zachowań zbiorowych, są: duże demonstracje antywojenne

i publiczność koncertów rockowych, najnowsze tendencje oraz chwilowe dziwac-

twa mody i zachowań, zmiany opinii publicznej, paniczna histeria, jaka może być

skutkiem klęski (takiej jak pożar czy tornado), ale też np. zachowania użytkowni-

ków portalu internetowego, widzów programu telewizyjnego czy aktywność osób

należących do jednego pokolenia. Przedmiotem analizy zachowań zbiorowych są

także kwestie związane z tworzeniem się i funkcjonowaniem ruchów społecznych.

Uczestnictwo w zachowaniach zbiorowych jest jedynie czasowe. Interakcja biorą-

cych w nich udział ogranicza się do szczególnej sytuacji i zazwyczaj nie trwa dłużej

niż ta sytuacja. Interakcja ta jest więc zarówno pod względem zasięgu, jak i czasu

trwania bardziej ograniczona niż w przypadku grup społecznych czy organizacji.

Granice między uczestnikami jakiejkolwiek formy zachowań zbiorowych a osoba-

mi, które nie biorą w nich udziału, nie zawsze są wyraźne. Na przykład: wokół

miejsca demonstracji zawsze gromadzi się wielu ludzi, z których niektórzy nie są jej

uczestnikami, lecz jedynie widzami pragnącymi zorientować się w sytuacji. Uczest-

nicy zachowań zbiorowych (takich jak tłum na koncercie rockowym) nie muszą się

ani znać, ani identyﬁkować z sobą. Zachowania zbiorowe są z reguły spontaniczne

i nieprzewidywalne.

1.1. Rodzaje tłumu i teorie zachowań w tłumie

Najbardziej rzucającą się w oczy spektakularną formą zachowań zbiorowych jest

tłum.

Tłum jest to tymczasowe, przelotne zgromadzenie stosunkowo dużej liczby jedno-

stek, obecnych w tym samym czasie w jednym miejscu ze względu na jakieś zdarze-

nie, które umożliwia względnie stały i otwarty kontakt słowno-percepcyjny. Tłum

wytwarza emocjonalną, wzajemną identyﬁkację jednostek, stosunkowo silną, ale

jednak przelotną. Jest on zdolny do działania nieprzewidywalnego, spontaniczne-

go, impulsywnego oraz podatnego na wewnętrzne i zewnętrzne sugestie (Olech-

nicki, Załęcki, 2000: 226). Bliskość przestrzenna i tożsamość sytuacji działających

jednostek to czynniki, które wywierają istotny wpływ na ich działania.

Wyróżnia się kilka rodzajów tłumu: konwencjonalny, ekspresywny, aktywny, na-

bywający, przypadkowy, uciekający.

Uczestnicy tłumu konwencjonalnego (tradycyjnego, zwykłego) zbierają się w szczegól-

nym celu. Ich działania są w pewnym stopniu wyznaczane i kontrolowane przez

istniejące normy społeczne i wzorce kulturowe. Między uczestnikami tłumu kon-

wencjonalnego jest na ogół słaba interakcja. Przykłady tłumu konwencjonalnego to

słuchacze wykładów lub widzowie w kinie. Mają oni wspólny cel, ale osiągają go

jako jednostki.

Tłum ekspresywny (tłum demonstrujący) gromadzi się z okazji wydarzeń o pewnym

ładunku emocjonalnym, najczęściej przy okazji uroczystości czy demonstracji.

Jest to tłum zorganizowany, choć słabiej niż tłum konwencjonalny. Koncentruje

się głównie na wyrażaniu uczuć protestu, aprobaty, nienawiści, pogardy lub czci

itp. Przykładem takiego tłumu są uczestnicy uroczystości sylwestrowych na ulicach

miast. Poziom emocji wyrażanych przez tego typu tłum jest często nieakceptowal-

ny w normalnych okolicznościach.

Tłum aktywny (działający, agresywny) jest formą tłumu, jaka wydaje się najbardziej

interesować zarówno socjologów, jak i społeczeństwo. Jest to zgromadzenie pod-

ekscytowanych jednostek, których emocje najczęściej znajdują ujście w działalności

niszczycielskiej i przemocy. Tłum aktywny nie tylko stara się rozładować silne emo-

cje, jakie się wytworzyły, ale także przedsięwziąć działania przeciwko czemuś, co

postrzega jako zło. Agresywne zachowania tłum może skierować przeciw jakiejś

jednostce (tłum linczujący) lub przeciw określonym grupom społecznym, takim

jak mniejszości etniczne czy religĳne (tłum terroryzujący), albo też działać jako

organizująca się, wcześniej rozpędzona manifestacja (tłum walczący). Przykładami

zachowań tłumu aktywnego są akty przemocy wśród kibiców na europejskich sta-

dionach piłkarskich oraz samosądy.

Tłum nabywający to odmiana tłumu działającego — jego aktywność skierowana

jest na grabienie sklepów, banków, rabowanie i plądrowanie własności prywatnej.

Powstaje prawie zawsze w okresach dezorganizacji społecznej, bezpośrednio zwią-

zanej z grupowym poczuciem bezpieczeństwa. Bywa także przekształconym, dzia-

łającym tłumem agresywnym.

Uczestników tłumu przypadkowego łączy oczekiwanie zajścia lub rozwoju określo-

nego zdarzenia czy sytuacji, przy czym okazują oni mniejsze lub większe zaintere-

sowanie zdarzeniem, które jest ośrodkiem skupienia. Charakterystyczny dla tego

tłumu jest fakt, iż członków tłumu jednoczy tylko w nieznacznym stopniu zaanga-

żowanie emocjonalne w rozgrywającą się sytuację (np. ciekawa wystawa sklepowa,

zawzięta kłótnia klienta ze sprzedawcą itp.).

Tłum uciekający to taki, który utracił zdolność racjonalnego postępowania i działa-

nia oraz którego członkowie prawie wyłącznie kierują się instynktem samozacho-

wawczym — rzuca się do ucieczki najczęściej w sytuacji paniki zbiorowej (por. Go-

odman, 2001: 322–323; Olechnicki, Załęcki, 2000: 226–227).

Zjawiska zachowań ludzi w tłumie wyjaśniają koncepcje teoretyczne, z których

najważniejsze są trzy: teorie zarażania się, teorie konwergencji, teorie wyłaniania

się norm.

Autorem teorii zarażania się jest francuski psycholog społeczny Gustav Le Bon.

Wyjaśniają one zachowanie tłumu jako przejaw działania „umysłu zbiorowego”,

rezultat utraty przez jednostki własnej tożsamości w wyniku „zaraźliwego” roz-

przestrzeniania się w tłumie emocji wywołanych konkretną sytuacją. Anonimo-

wość i napięcie emocjonalne określonej chwili sprawiają, że jednostki rezygnują

z własnego osądu i poczucia odpowiedzialności, podporządkowując je zbiorowo-

ści. Tłum żyje własnym życiem, niezależnym od cech osobowości jego uczestników

i istniejących norm społecznych.

Teoria psychologiczna tłumu została rozwinięta przez Herberta Blumera, który

twierdzi, że stany emocjonalne powstające w tłumie są skutkiem zachowania jego

uczestników, które obrazowo nazywa „ugniataniem” lub „obróbką”. Emocje te są

akceptowane bez głębszej reﬂeksjiiwzajemniesię wzmacniają, „podgrzewając na-

stroje” i koncentrując działanie tłumu na jakimś wspólnym celu.

Teorie konwergencji są bliższe podejściu psychologicznemu, opisują zachowanie tłu-

mu jako aktywność podobnie myślących jednostek, które znalazły się w określonej

sytuacji i współdziałają z uwagi na podobieństwo osobowości. Pierwsi zwolennicy

teorii konwergencji twierdzili, że tłum wyzwala w jednostkach prymitywne od-

ruchy, takie jak nienawiść, które były ujęte w karby przymusu społecznego. Inni

uważali, że głównym mechanizmem wpływającym na zachowanie tłumu nie jest

„zarażanie się”, ale facylitacja społeczna (w grupie pewne rzeczy stają i wydają się

łatwiejsze).

Teorie konwergencji nie mogą w pełni wyjaśniać zachowania tłumu, ponieważ

przypisują nadmierne znaczenie czynnikom niezależnym od sytuacji (np. cechom

osobowości). Nie potraﬁą także wyjaśnić, dlaczego pewne sytuacje wyzwalają

takie (strach i nienawiść), a nie inne uczucia (miłość i sympatię). Chociaż teorie

konwergencji zakładają, że o tym, które z cech osobowości się ujawnią, decyduje

konkretna sytuacja, oraz że ocena sytuacji zależy od jej deﬁnicjizbiorowej,wrze-

czywistości traktują tę kwestię bardzo powierzchownie.

Trzecia grupa badaczy tłumu to socjologowie amerykańscy, którzy kwestionują

pogląd, że tłum jest irracjonalnym zgromadzeniem jednostek, działającym pod

wpływem chwilowych emocji czy cech osobowości jego uczestników. Uważają, że

zachowanie tłumu wyjaśniają normy społeczne, które powstają w wyniku interak-

cji między uczestnikami wydarzenia. Wyjaśnienie to nosi nazwę teorii wyłaniania

się norm.

Szczegółowe badania różnych typów tłumów wykazują, iż ich uczestnicy nie są

jednomyślni — różni się znacznie ich motywacja, postawy i zachowania, a także

stopień zainteresowania tym, co się dzieje. Ponadto, ponieważ konformizm zacho-

wań w obecności innych jest zbadany, przywoływanie jakichś szczególnych mecha-

nizmów (w rodzaju „zarażania się”) nie jest już konieczne. Jedyna różnica między

zachowaniem jednostki w tłumie i w innych sytuacjach, polega na tym, że w tłumie

normy raczej się wyłaniają w danej sytuacji niż są narzucane. Te wyłaniające się

normy kierują zachowaniem tłumu (Goodman, 2001: 323–324).

1.2. Panika i histeria masowa

Źródłem obu tych form zachowań zbiorowych jest strach. Reakcje na strach mają

często charakter indywidualny i nie mieszczą się w granicach wyznaczanych przez

normy społeczne.

Panika to bezładna ucieczka przed rzeczywistym lub domniemanym zagrożeniem.

Do paniki dochodzi wówczas, gdy ludzi ogarnia uczucie obezwładniającego stra-

chu, który osłabia ich zdolność do poszukiwania racjonalnych rozwiązań. Ludzie

ci w znacznym stopniu tracą umiejętność przewidywania i nie rozpoznają żadnego

wyjścia z sytuacji.

Zachowanie w takich sytuacjach jest zazwyczaj irracjonalne, egocentryczne i czę-

sto prowadzi do skutków odwrotnych niż zamierzone. Typowymi przejawami pa-

niki są krzyk, wrzask i ogólna dezorientacja. W sytuacji paniki istnieje niewiele

kanałów komunikacyjnych, za pomocą których można by przekazać informacje

o odpowiednich sposobach działania.

Treść - Moduł 4.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: