Jan Matejko - szczegolna osobowosc, wybitny malarz i goracy patriota. W drugiej polowie ubieglego stulecia nalezal do najwybitniejszych malarzy historycznych o europejskiej pozycji. Stworzyl "Hold Pruski", "Kazanie Skargi", "Bitwe pod Grunwaldem", "Stanczyka","Batorego pod Pskowem","Rejtana", i wiele innych obrazow dajacych niezwykle plastyczna wizje zdarzen z przeszlosci. Dzieki niemu wisi w Galerii Watykanskiej "Sobieski pod Wiedniem" podarowany osobiscie papiezowi Leonowi VIII w 1883r. Obraz ten mial przypominac zwiedzajacym wklad Polski w europejskie dziedzictwo, a takze niewolniczy pod zaborami los narodu, ktory niedawno przyczynil sie do obrony Europy i chrzescijanstwa przed zalewem potegi tureckiej.Na obrazach Matejki uczono sie sztuki malarskiej, patriotyzmu i historii.
Mieszko IBolesław ChrobryMieszko IIKazimierz I OdnowicielBolesław II ŚmiałyWładysław I HermanBolesław III KrzywoustyWładysław II WygnaniecBolesław IV KędzierzawyMieszko III StaryKazimierz II SprawiedliwyWładysław LaskonogiLeszek BiałyHenryk I BrodatyBolesław V WstydliwyLeszek CzarnyPrzemysł IIWacław IIWładysław ŁokietekKazimierz III WielkiLudwik WęgierskiJadwiga AndegaweńskaWładysław JagiełłoWładysław WarneńczykKazimierz JagiellończykJan OlbrachtAleksander JagiellończykZygmunt I StaryZygmunt II AugustHenryk WalezyStefan BatoryZygmunt III WazaWładysław IVJan KazimierzMichał Korybut WiśniowieckiJan III SobieskiAugust II MocnyStanisław LeszczyńskiAugust IIIStanisław August Poniatowski
Dokladny rok urodzenia Mieszka I i data rozpoczecia jego panowania sa nieznane. Przypuszcza sie jedynie, ze objal on rzady ksiazece jeszcze przed 963r. Odziedziczywszy po swych poprzednikach niewielkie panstewko miedzy Odra i Wisla, uczynil je w ciagu swoich rzadow silnym i rozlegym ksiestwem, ktore w niedlugim czasie zyskalo duze znaczenie polityczne w srodkowej Europie. Celem jego panowania bylo zbudowanie silnego bloku slowianskiego. Dla urzeczywistnienia tego celu przyjal za zone Dobrawe, corke czeskiego ksiecia Boleslawa I i wraz z nia wiare chrzescijanska z Czech w 966 r. Poprzez poslubienie Dobrawy czyli Dabrowki, Mieszko I zdobyl piekna zone, sojusz z bratnim narodem slowianskim, nawiazal porozumienie z papiestwem, co z kolei stworzylo dostep do cywilizacji zachodniej. Przyjecie chrztu zespolilo panstwo i wzmocnilo jego wladze. Prowadzil ciagle wojny z Niemcami a takze z cesarzem ktory w 972r. wyprawil sie na Polske. Stracil wtedy w lenno tereny z lewego brzegu Odry. Kilka lat pozniej zadal kleske samemu cesarzowi i odzyskal stracone wczesniej tereny. Uniknal jednak wojny z Czechami, a takze z silna wtedy Rusia Kijowska na rzecz ktorej w 981 r. stracil Grody Czerwienskie, tereny nad Sanem i gornym Bugiem. Powiekszyl ksiestwo o Malopolske i Slask, a takze o czesc Pomorza. Umarl w 992r. i prawdopodobnie zostal pochowany w podziemiach katedry poznanskiej.
Najstarszy syn Mieszka I i Dobrawy, urodzil sie w 966 lub 967r. Zjednoczyl zachodnia Slowianszczyzne pod swoim berlem i rzadzil niepodzielnie panstwem przez 33 lata zyskujac u kronikarzy przydomek Wielkiego lub Chrobrego. Jeszcze za zycia ojca bral udzial w wyprawach wojennych zdobywajac doswiadczenie wojenne i polityczne. Jednoczac tereny musial toczyc wojny. Czasowe zajecie Czech w r.1003 doprowadzilo do walk z Niemcami ciagnacymi sie kilkanascie lat. Zakonczyly sie one pokojem w Budziszynie w r. 1018. Cesarz niemiecki Henryk II uznal wowczas suwerennosc Polski i zatwierdzil jej stan posiadania, wraz z zaodrzanskimi ziemiami z Milskiem i Luzycami. Boleslaw rozszerzyl rowniez wplywy polskie na wschodzie przez zwycieska wyprawe na Kijow w r. 1018 i odzyskal Grody Czerwienskie stracone za panowania ojca. Granice panstwa polskiego obejmowaly Pomorze szczecinskie, Milsk i Luzyce na zachodzie, Morawy na poludniu i Grody Czerwieniskie na wschodzie. W poczatkach swojego panowania udzielil pomocy i otoczyl opieka biskupa praskiego Wojciecha wygnanego z Czech. Kiedy ten zginal smiercia meczenska w misji chrzescijanskiej nieopodal Gdanska, Boleslaw wykupil jego zwloki z rak Prusow za tyle zlota ile wazylo jego cialo. Biskup Wojciech zostal uznany swietym w 999r. i pochowany w katedrze gnieznienskiej. Boleslaw wyciagnal z tej sytuacji korzysci polityczne. Uzyskal zgode na zalozenie arcybiskupstwa w Gnieznie i zalozyl obok juz istniejacego biskupstwa w Poznaniu trzy dalsze: w Krakowie, Wroclawiu i Kolobrzegu. Wynikiem jego staran dyplomatycznych byl przyjazd cesarza Ottona III do Polski. Cesarz przybyl w 1000 r. jako pielgrzym do grobu swietego Wojciecha i uczetniczyl w zjezdzie gnieznienskim. Uznal suwerennosc panstwa polskiego i dokonal symbolicznej koronacji Boleslawa Chrobrego. Insygnia krolewskie otrzymal Chrobry od papieza Sylwestra II. Boleslaw Chrobry umarl w 1025 r. i zostal pochowany w podziemiach katedry poznanskiej.
Najstarszy syn Kazimierza Odnowiciela i Dobroniegi. Urodzil sie okolo r. 1039. Wstapil na tron po smierci ojca w r. 1058. Byl wladca energicznym, odwaznym, ambitnym i hojnym, co znalazlo swoje odbicie w przydomkach "Smialy" i "Szczodry", jakie wymieniaja kronikarze. Polityka jego zdolala dzwignac Polske na miejsce zdobyte jej niegdys przez Bolestawa Chrobrego. Boleslawa Smialego cechowala jednak gwaltownosc i porywczosc, skutkiem czego po wielu sukcesach politycznych i wojskowych panowanie jego zakonczylo sie nagla katastrofa, ktorej blizsze okolicznosci nie sa nam dzisiaj dobrze znane. Zawazyl tu niewatpliwie i zatarg krola z moznowladcami, zwlaszcza z poteznym biskupem krakowskim Stanislawem ze Szczepanowa, na ktorego wydal Boleslaw surowy wyrok. Gall Anonim pisal o tym ostroznie: "Jak zostal krol Boleslaw z Polski wyrzucony, duzo byloby o tym do opowiadania, lecz to powiedziec wolno, ze nie powinien byl pomazaniec na pomazancu jakiegokolwiek grzechu cielesnie mscic. To bowiem wiele mu zaszkodzilo, gdy przeciw grzechowi grzech zastosowal, gdy za zdrade wydal biskupa na obciecie czlonkow..." Krol musial opuscic kraj i udac sie na wygnanie w r. 1079. Umarl w r. 1081 na Wegrzech. W czasie swojego panowania prowadzil polityke w opozycji do Niemiec popierajac papieza. Pozbyl sie formalnej zaleznosci wobec cesarstwa i koronowal sie na krola w 1076 r. czemu Niemcy nie mogli zapobiec. Poza tym przywrocil arcybiskupstwo na powrot do Gniezna, a stolice Polski przeniosl do Krakowa.
Mlodszy syn Wladyslawa Hermana i jego drugiej zony Judyty, ksiezniczki czeskiej urodzil sie w r. 1086. Pierwsza jego zona byla Zbyslawa, corka ksiecia kijowskiego Swietopelka II. Po jej smierci pojal Salomee, corke hrabiego Bergu. Przejawial duze talenty polityczne i wojskowe. Boleslaw za zycia ojca byl wladca dzielnicy slasko-malopolskiej. Po jego smierci podlegal poczatkowo starszemu bratu Zbigniewowi w latach 1102-1106. Boleslaw powodowany ambicja, jak tez checia zjednoczenia panstwa wszczal walki ze Zbigniewem uzyskujac rychlo przewage. Obawiajac sie Zbigniewa, kazal go oslepic. Nawet uwielbiejacy Boleslawa Krzywoustego Gall Anonim nazwal to "zbrodnia i grzechem". Cesarz niemiecki Henryk V wykorzystal ten czyn jako pretekst do najazdu na Polske. Najazd Niemcow zjednoczyl spoleczenstwo wokol Boleslawa, jako obroncy niezaleznosci panstwa. Cesarz nie zdolal zdobyc ani bohatersko broniacego sie Glogowa ani Wroclawia. Kleska na Psim Polu zmusila go do odwrotu. Dzielem Boleslawa Krzywoustego bylo takze odzyskanie Pomorza. Po kilkuletnich zaciekle prowadzonych walkach Polska uzyskala dostep do morza od wyspy Rugii na zachodzie do ujscia Wisly. Obok wielu sukcesow doznawal jednak Boleslaw Krzywousty niepowodzen. Bunt wojewody Skarbimierza w r. 1117 i pozniejsza niepomyslna wojna z Wegrami w r. 1132 nie dozwolily mu ukoronowac sie na krola. W r. 1135 musial nadto zlozyc cesarzowi Lotarowi w Merseburgu hold z Rugii i Pomorza. Najwieksza jednak kleska Krzywoustego byl fakt, ze walczac cale zycie o zjednoczenie Polski i jej calkowita niezaleznosc polityczna, musial przed smiercia w r. 1138 zrezygnowac z tych idei, ulegajac coraz silnieiszym dazeniom odsrodkowym. Wbrew wlasnemu przekonaniu podzielil kraj pomiedzy synow. Najstarszy Wladyslaw otrzymal Slask, Boleslaw Kedzierzawy Mazowsze i Kujawy, Mieszko Stary Wielkopolske, a Salomea, przy ktorej pozostawali nieletni Henryk i Kazimierz, dostala dzielnice leczycka. Aby jednak mimo podzialu utrzymac jednosc panstwa, ustanowil Boleslaw zasade pryncypatu czyli zwierzchnictwa. Wielkim ksieciem mial byc najstarszy z rodu, i jemu na znak wladzy przypadala w udziale dzielnica wielkoksiazeca z Krakowem jako stolica, oraz zwierzchnictwo nad Pomorzem. Boleslaw Krzywousty pochowany zostal w Plocku.
Wnuk Konrada Mazowieckiego, a syn Kazimierza Kujawskiego i jego zony, ksiezniczki slaskiej Eufrozyny, przyrodni brat Leszka Czarnego urodzil sie okolo r. 1261. Zona jego byla ksiezniczke wielkopolska Jadwiga. Z kilkorga ich dzieci zaznaczyli sie w dziejach syn Kazimierz Wielki i corka Elzbieta, zona krola wegierskiego Karola Roberta a matka Ludwika Wegierskiego. Wladyslaw, z powodu niskiego wzrostu nazwany Lokietkiem, byl czlowiekiem mocnego charakteru, duzej energii i wybitnych zdolnosci wojskowych. Jeszcze jako ksiaze brzesko-kujawski, a niebawem takze leczycki i sieradzki, poczal myslec o mozliwosci zjednoczenia panstwa polskiego. Wszczal wiec najpierw walke z Henrykiem Probusem o tron krakowski i zdolal nawet po jego smierci opanowac Malopolske. Majac jednak silnych przeciwnikow napotkal na trudnosci i musial opuscic Polske. Na obczyznie nie marnowal jednak czasu. Zapewnil sobie pomoc ze strony Wegier a potem poparcie papieza Bonifacego VIII. Dopiero wtedy, w 1304 roku powrocil do ojczyzny by rozpoczac zacieta walke z silami czeskimi. Pomagalo mu w niej rycerstwo wsrod ktorego cieszyl sie ogromnym wzieciem. Nawet chlopi udzielali mu pomocy poniewaz cale spoleczenstwo dazylo do zjednoczenia panstwa wlasnymi silami. Uzyskal Malopolske, czesc Wielkopolski, i Pomorze Gdanskie. Nie podobalo sie to sasiadom ktorych niepokoilo scalanie i jednoczenie Polski, obawiali sie bowiem utraty niedawno zagarnietych ziem polskich. Tak wiec Brandenburczycy, a potem Krzyzacy zagarneli Pomorze Gdanskie ktore od tej pory zostalo oderwane od Polski na 150 lat. Lokietek nie mogl obronic Pomorza poniewaz byl zajety klopotami wewnetrznymi. Nastepnie wypadlo mu prowadzic wojne z Brandenburgia o Wielkopolske, a takze z krolem czeskim Janem Luksemburskim ktory uwazal sie za krola polskiego. W koncu doszlo do rozprawy oreznej z Krzyzakami, ktorzy ustawicznie grabili Mazowsze, Kujawy a nawet Wielkopolske. Pomimo zwyciestwa pod Plowcami w 1331 Kujawy przeszly na wlasnosc Krzyzakow. Lokietek nawiazal dobre stosunki z Litwa co dalo podstawy do stalej wspolpracy w obronie przed agresywnymi Krzyzakami. Sukcesem Lokietka byla koronacja na krola calej Polski. Kladlo to kres niebezpiecznemu, z gora dwuwiekowemu rozbiciu dzielnicowemu i stanowilo symbol zjednoczenia panstwa polskiego. Koronacja odbyla sie w r. 1320 i to nie w Gnieznie, lecz po raz pierwszy w Krakowie, ktory stal sie odtad stolica zjednoczonego panstwa. Akt koronacji wzmocnil ogromnie prestiz Lokietka tak wewnatrz Polski, jak i na terenie miedzynarodowym. Wladyslaw umarl w r. 1333 i pochowany zostal na Wawelu.
Syn Wladyslawa Lokietka i ksiezniczki wielkopolskiej Jadwigi urodzil sie w r. 1310. Objal rzady bezposrednio po smierci ojca w r. 1333 i odbyl uroczysta koronacje. Brak meskiego potomka sprawil, ze na Kazimierzu wygasla glowna linia Piastow. Kazimierz Wielki kladl nacisk na wzmocnienie Polski przez wewnetrzna organizacje. Bylo to mozliwe tylko w warunkach pokojowych. Dlatego tez w poczatkach panowania godzil sie na mniej korzystne uklady w celu unikniecia walk oreznych z sasiadami. Tak wiec wyrazil zgode na zatrzymanie Slaska przez wladce czeskiego, nie rezygnujac z praw Polski do tej ziemi w przyszlosci. Pozostawil tez Brandenburczukom ziemie nad srodkowa Odra i Krzyzakom Pomorze. Odzyskal za to Kujawy i ziemie dobrzynska a po tym ziemie na polnoc od Noteci. Straty terytorialne na zachodzie kompensowal przez zajecie ksiestwa halicko-wlodzimierskiego czyli dawnej Rusi Czerwonej. Najwieksza jednak zasluga Kazimierza Wielkiego bylo stworzenie programu politycznego, ktory doprowadzil Polske do niebywalej dotychczas potegi. Kazimierz stal sie tworca jednolitej administracji w calym panstwie i reformatorem skarbowosci. Uporzadkowal stosunki prawne oglaszajac statuty, czyli ustawy. Usprawnil sadownictwo i zapewnil nalezyta opieke stanom nizszym, gnebionym przez samowole moznowladcow. Bezpieczenstwo wewnetrzne i dobra polityka gospodarcza doprowadzily do rozwoju miast, handlu i rzemiosla. Troszczyl sie takze Kazimierz o rozkwit oswiaty, czego dowodem jest zalozenie w r. 1364 Akademii Krakowskiej, najstarszego uniwersytetu w srodkowej Europie po uniwersytecie czeskim w Pradze. W tym tez okresie odbyl sie w Krakowie tzw. kongres krakowski w sprawie wojen krzyzowych. Uczestniczyli w nim m.in. cesarz niemiecki, krol wegierski i krol Cypru. Kazimierz Wielki umarl w r. 1370, i pochowany zostal na Wawelu.
Slawny pogromca Krzyzakow byl wnukiem znakomitego organizatora panstwa litewskiego, Giedymina, a synem wielkiego ksiecia Olgierda i jego zony Julianny, ksiezniczki twerskiej. Urodzil sie pomiedzy 1348 a 1351 r. Gdy umarl jego ojciec, objal w r. 1377 rzady wielkoksiazece na Litwie, pokonawszy swoich przeciwnikow - stryja Kiejstuta i jego syna Witolda. Chetnie przyjal propozycje malzenstwa z krolowa Polski Jadwiga i zgodzil sie na polaczenie Litwy z Polska. Po zaslubieniu Jadwigi objal Wladyslaw rzady krolewskie w Polsce. Jego rola jako przybysza, w dodatku niedawno dopiero ochrzczonego byla dosc trudna, zwlaszcza wobec moznowladcow malopolskich. Przebywal stale w Polsce, a wladze nad Litwa powierzyl wielkorzadcom. Celem zaciesnienia wezlow miedzy obydwoma krajami zawarto w r. 1401 unie radomsko-wilenska, a w r. 1413 unie horodelska. Byla to wprawdzie unia osobista, to znaczy polaczenie obu panstw za posrednictwem osoby wspolnego monarchy, ale katolicka szlachta litewska zostala zrownana w prawach ze szlachta polska i przyjeta do herbow polskich. Rosnaca potega Polski, unia z Litwa i jej chrzest doprowadzily do wielkiej wojny z zakonem krzyzackim. Polaczone sily polsko-litewskie zadaly Krzyzakom na polach Grunwaldu 15 lipca 1410 r. straszliwa kleske, po ktorej Zakon nie powrocil juz do dawnej potegi. W zawartym pokoju nie zdolano jednak wykorzystac plonu wspanialego zwyciestwa, tak ze trzeba bylo toczyc z Zakonem dalsze walki w latach 1414 i 1422 oraz prowadzic z nim spory dyplomatyczne na soborze w Konstancji. Wladyslaw Jagiello doczekawszy sie wreszcie dwoch synow z czwartego malzenstwa uzyskal przyrzeczenie ze strony moznowladcow, ze po jego smierci ktorys z synow zostanie wybrany krolem na drodze elekcji. W zamian za to szlachta otrzymala od niego szereg nowych przywilejow, m.in. slynne prawo "neminem captivabimus" o nietykalnosci osobistej, z ktorym laczyla sie tez nietykalnosc majatkowa. W ten sposob w Polsce zakonczyl sie okres krolow dziedzicznych i rozpoczal okres krolow elekcyjnech, wzrost roli szlachty i stopniowe oslabianie wladzy krolewskiej. Jagiello umarl w r. 1434 i spoczywa na Wawelu.
Mlodszy syn Jagielly i Zofii, urodzil sie w r. 1427. Wielkim ksieciem litewskim zostal w r. 1440. W piec lat pozniej obrano go po Wladyslawie Warnenczyku krolem Polski. Kazimierz zajal wobec moznowladcow odmienne stanowisko niz jego ojciec i brat. Staral sie zmniejszyc wplywy rady krolewskiej i Kosciola i oprzec sie na sredniej szlachcie. Szlachta jednak zdawala sobie sprawe ze swej potegi politycznej i zebrana w r. 1454 w obozie pod Nieszawa na wyprawe przeciw Krzyzakom, zazadala od krola wiekszych przywilejow, niz sam zamierzal jej nadac. Dzieki tym przywilejom powiekszyly sie uprawnienia szlachty kosztem praw krola, moznowladcow i mieszczan, co dalo w dziejach polskich poczatek okresowi nazywanemu demokracja szlachecka i stworzylo podwaliny pod rozwoj parlamentaryzmu. Ozeniony z Elzbieta z rodu Habsburgow, mial Kazimierz szesciu synow i siedem corek. Przez zone uzyskal dla synow prawa do tronu czeskiego i wegierskiego, skutkiem czego osadzil najstarszego, Wladyslawa najpierw na tronie czeskim w r. 1471, a pozniej, w r. 1490 takze na wegierskim. Dynastia jagiellonska panowala wiec na trzech tronach rownolegle i stala sie najwieksza potega w Europie. Kazimierz Jagiellonczyk rozszerzyl terytorium Polski. Wlaczyl do Korony jej dotychczasowe lenna, ziemie gostynska, i rawska na Mazowszu. W miare jak wymierali tamtejsi ksiazeta Piastowie, odzyskal jeszcze ziemie oswiecimska. W roku 1454, kiedy zwiazek stanow pruskich cierpiacych pod jarzmem krzyzackim uciekl sie po opieke krola polskiego, Kazimierz przyjal zlozony mu hold i wcielil Prusy Zachodnie do Polski. Wywolalo to wojne z zakonem ktora po 13 latach zakonczona zostala pokojem w Toruniu w 1466 r. Polska otrzymala Pomorze z Gdanskiem jako tzw. Prusy Krolewskie i Warmie. Reszta Prus podlegajaca Zakonowi zostala lennem Polski. Polska odzyskala dostep do morza, co znacznie przyczynilo sie do podniesienia potegi gospodarczej. Na wschodzie natomiast zagrazaly Polsce niebezpieczenstwa, poniewaz silna Moskwa zaczela odbierac Litwie ziemie ruskie, zas Turcji udalo sie zajac wybrzeza Morza Czarnego. Uzaleznieni od Turcji Tatarzy coraz czesciej niepokoili ziemie polsko-litewskie.Wybitny ten wladca umarl w r. 1492 i zostal pochowany na Wawelu.
Zawartosc powyzszej strony prezentuje tylko czesc z obrazow krolow polskich namalowanych przez Matejke, wraz z krotkimi biogramami. Byc moze ze w przyszlosci uda nam sie rozszerzyc ten temat.Material do tego opracowania zostal zaczerpniety z ksiazki "Poczet krolow polskich" Jana Matejki, wydanej przez Oficyne Wydawnicza "Parol" w Krakowie, pod redakcja Janusza Lenczowskiego i Andrzeja Nowakowskiego. Insygnia krolewskie ze zbiorow Muzeum na Wawelu z poczatku tej strony to kopia fotografii wykonanej przez Janusza Podleckiego, zawarta takze w tej ksiazce.
Syn Kazimierza Jagiellonczyka, urodzil sie w r. 1467. Majac 31 lat zostal w r. 1498 ksieciem glogowskim na Slasku, pozniej z polecenia starszego brata, krola czeskiego i wegierskiego Wladyslawa, rzadzil calym Slaskiem. Liczyl lat 39, kiedy obrano go w r. 1506 wielkim ksieciem Litwy i krolem Polski. Wstepowal zatem na tron jako wladca w sile wieku i w pelni doswiadczenia. Zygmunt prowadzil polityke pokojowa, unikal wojen uwazajac je za pociagniecia ryzykowne. Jego polityka zagraniczna przyniosla - obok nielicznych sukcesow - czeste porazki. W r. 1515, na kongresie wiedenskim, pod naciskiem Habsburgow, ktorzy zawarli sojusz z Moskwa przeciw Polsce, zrzekl sie na ich rzecz praw dynastycznych do korony czeskiej i wegierskiej. W dziesiec lat pozniej zgodzil sie na przyjecie holdu od swojego siostrzenca Albrechta, ostatniego Wielkiego Mistrza Krzyzackiego, za cene zgody na przeksztalcenie Zakonu w swieckie lenne ksiestwo pruskie, ktore mialo byc wlaczone do Polski w sytuacji, gdyby wygasla panujaca w nim dynastia. Decyzja ta okazala sie wielkim bledem politycznym.W stosunku do Moskwy nie wykorzystal owocow zwyciestwa pod Orsza a nawet pozniej stracil Smolensk. W 1514 r. Moldawia, ktora byla lennem Polski dostala sie pod panowanie tureckie wszczynajac wojne z Polska. Zostala jednak pokonana w 1531r. w bitwie pod Obertynem. Sukcesem takze bylo wlaczenie resztek Mazowsza do Polski z chwila wymarcia tamtejszej lini Piastow.W sprawach wewnetrznych Zygmunt Stary kierowal sie zasada daleko idacej tolerancji religijnej. Opieral sie na magnatach lecz nie otrzymal od nich nalezytego poparcia. Szlachta zaczela coraz silniej naciskac na wykonanie uchwalonych poprzednio praw. Przeciwstawila sie takze probie reformy panstwa. Pod koniec panowania wladza stopniowo zaczynala sie wymykac z rak Zygmynta na rzecz grup magnackich, ktorym przewodzila jego zona Bona.Na czasy panowania Zygmunta Starego przypada poczatek zlotego wieku kultury polskiej. Krol popieral nauki i sztuke, a Bona starala sie wszczepic w Polsce wloska kulture renesansowa. W tym tez czasie Kopernik opublikowal wyniki swoich wiekopomnych prac, Laski i Taszycki prowadzili dzialalnosc kodyfikacyjna, a Miechowita osiagal slawe dzieki swoim pracom geograficznym. Znakomici architekci wloscy osiedlali sie w Polsce i stali sie tworcami wspanialych budowli. Zygmunt Stary zmarl w r. 1548. Cialo jego spoczelo na Wawelu.
Syn Zygmunta Starego i Bony, urodzil sie w r. 1520. Krolem zostal obrany juz w r. 1529, za zycia ojca, a dopiero po smierd Zygmunta Starego w r. 1548 rozpoczal panowanie. W polityce wewnetrznej dazyl Zygmunt August do wzmocnienia wladzy krolewskiej i granicy panstwowej. Budowal zamki warowne, organizowal obrone kresow poludniowo-wschodnich, stworzyl stala armie zaciezna, zwana wojskiem kwarcianym. Rozumial znaczenie dostepu do morza i staral sie nawet budowac flote wojenna na Baltyku. Ostatnim jego wielkim osiagnieciem bylo doprowadzenie zaciesnienia wiezow Polsko-Litewskich. Dotychczasowa osobista unia z Litwa zostala przeksztalcona w unie realna. Oprocz osoby krola laczyl te dwa kraje wspolny sejm i inne instytucje panstwowe. Unia ta, zwana Unia Lubelska zostala uchwalona na sejmie w Lublinie w 1569 roku.Polityka zagraniczna Zygmunta II August nie byla tak owocna jak wewnetrzna. Probowal wprawdzie powstrzymac napor Moskwy na Inflanty i w 1569 roku stworzyl z osiadlego tam zakonu Kawalerow Mieczowych swieckie ksiestwo lenne podlegle Polsce i Litwie. Zgodzil sie tez jednak i na to, ze po ksieciu Albrechcie, ktory zlozyl hold jego ojcu, dziedzicami Prus Wschodnich zostali brandenburscy Hohenzollernowie.Okres Zygmunta Augusta to okres dalej wzrastajacego dobrobytu. Bogacaca sie szlachta brala coraz szerszy udzial w zyciu politycznym i kulturalnym. Kraj cieszyl sie wspanialym rozkwitem literatury, sztuki, i nauki. Pisali i dzialali wtedy tacy poeci i pisarze jak Rej, Kochanowski, Gornicki, Modrzewski, Kromer i inni.Bogactwo, tolerancja religijna i stabilizacja wewnetrzna w Polsce, zapoczatkowane juz za poprzednich wladcow stawaly sie slynne w Europie. Powodowalo to zwiekszony naplyw Zydow ktorzy mieli juz nawet swoje prawa w Polsce. Wyznawcy nowo powstajacych w Europie wyznan religijnych: luteranie, kalwini, arianie (bracia czescy) i inni, znajdowali tutaj schronienie przed przesladowaniami i wojnami na tle religijnym w innych krajach zachodniej Europy.Krol Zygmunt II August okazal sie jednym z najkulturalniejszych i najpotezniejszych wladcow tej epoki. W testamencie, swoje zbiory, zwlaszcza slynna kolekcje arrasow zapisal Rzeczypospolitej. Ze zwiazkow z Anna i Katarzyna Habsburzankami ani z Barbara Radziwillowna nie pozostawil po sobie potomkow, wskutek czego wygasl na nim rod Jagiellonow.Cialo zmarlego monarchy pochowano w r. 1572 w Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, obok Zygmunta Starego.
Rodzicami jego byli wojewoda Stefan Batory i Katarzyna Telegdi. Urodzil sie w r. 1533. W r. 1571 zostal ksieciem siedmiogrodzkim, a w czasie elekcji w r. 1575 wystapil po raz drugi jako kandydat na krola polskiego obok m.in cesarza Maksymiliana i cara Iwana Groznego. Ze wzgledu na prestiz Jagiellonow wybrano jednak Anne Jagiellonke, corke Zygmunta Starego i Bony. Batory zeniac sie z Anna stal sie krolem Polski. Wybor okazal sie szczesliwy, bo nowy krol rychlo zapewnil sobie powazanie i dal sie poznac jako energiczny wladca, doskonaly wodz i organizator. Pod wzgledem religijnym zapewnil Batory religii katolickiej przodujace stanowisko, przestrzegajac jednak zasad tolerancii religijnej. Popieral szkolnictwo prowadzone przez jezuitow, otworzyl tez Akademie w Wilnie. Wyrazil zgode na utworzenie Trybunalu Koronnego, mimo ze zdawal sobie sprawe iz oddaje najwyzsza wladze sadownicza w rece organu wybieranego przez szlachte. W rzadach opieral sie na sredniej szlachcie, ktorej przywodca byl Jan Zamojski. Doceniajac jego wartosc powierzyl mu najwyzsze urzedy: kanclerza oraz hetmana wielkiego koronnego. Zaraz na poczatku panowania musial pokonac Gdansk, ktory nie uznal jego elekcji, trwajac przy cesarzu Maksymilianie. Prowadzil tez dalej wojne z Moskwa o Inflanty, przerwana za Zygmunta Augusta. W ciagu trzech wypraw zdobyl Polock, Wielkie Luki i oblegal Pskow, az wreszcie w r. 1582 za pogrednictwem legata papieskiego Possevina zostal zawarty rozejm z Moskwa w Jamnie Zapolskim. Na mocy tego rozejmu Inflanty zostaly przy Polsce.Jako byly ksiaze siedmiogrodzki rozumial Batory doskonale groze niebezpieczenstwa tureckiego i dlatego myslal o krucjacie polsko-rosyjskiej przeciwko Turcji. Niespodziewana smierc krola w r. 1586 nie pozwolila tych planow wprowadzic w czyn. Pochowano go na Wawelu.
Syn Zygmunta Ill i jego drugiej zony Konstancji, przyrodni brat Wladyslawa IV, urodzil sie w r. 1609. Wladca ten przezyl w mlodosci niezwykle przygody. Najpierw bral udzial w wojnie Francji z Niemcami po niemieckiej stronie i ujety przez Francuzow, przebywal u nich dwa lata w wiezieniu. Wypuszczony na wolnosc wskutek staran Wladyslawa IV udal sie do Rzymu, gdzie wstapil do zakonu jezuitow i wkrotce zostal kardynalem. Zwolniony przez papieza od slubow zakonnych i godnosci kardynalskiej, z chwila gdy jego brat, biskup Karol, wycofal swoje pretensje do tronu polskiego, byl po smierci Wladyslawa IV jedynym kandydatem do korony. Obrany krolem pojal za zone wdowe po Wladyslawie, Marie Ludwike, i objal rzady w niezwykle trudnej sytuacji, do ktorej opanowania nie posiadal dostatecznej energii.Po smierci Stefana Batorego, za panowania Zygmunta III Wazy i Wladyslawa IV Polska doznala silnego oslabienia wewnetrzenego i w konsekwencji sporych strat terytorialnych. Mimo niewatpliwego talentu wojskowego Jan Kazimierz nie byl w stanie opanowac sytuacji. Zajety walkami na wschodzie z Chmielnickim i Rosja nie byl w stanie oprzec sie najazdowi Szwedow ktorzy wkroczyli od polnocy i zachodu. Sytuacje pogorszyla zdrada magnatow, Radziwillow, Opalinskich i Radziejowskich. Szwedzi zalali prawie caly kraj a krol musial szukac schronioenia poza granicami Polski. Przed calkowita utrata niepodleglosci uratowaly Polske patriotyczne masy spoleczne, obrona Czestochowy, konfederacja szlachty w Tyszowcach, i wojna Szwecji z Rosja o Inflanty. Ostatecznie odparto "potop" i zawarto szereg traktatow pokojowych. Na mocy tych traktatow: welawsko-bydgoskiego Polska stracila zwierzchnictwo nad Prusami Ksiazecymi, traktat oliwski w 1660 r. oddal Szwecji wiekszosc Inflant, i rozejm andruszowski z Rosja w 1667r. przyniosl utrate Smolenska, Czernichowa, Kijowa i calego Zadnieprza.W kraju nastapil gleboki kryzys gosodarczy. Wylano wiele krwi. Spalone miasta, wyludnione i zniszczone wsie, zrujnowane folwarki szlacheckie to obraz Rzeczypospolitej w polowie XVII wieku. Proby krolewskie zreformowania ustroju i ograniczenia wolnej elekcji nie powiodly sie. Zwyrodnienie demokracji poglebialo sie.Jan Kazimierz zrzekl sie panowania w 1668 r. i wyjechal do Francji. Umarl w osamotnieniu w 1672 r. Cialo jego sprowadzono z Paryza do Krakowa i zlozono na Wawelu.
Syn kasztelana krakowskiego Jakuba Sobieskiego i Teofilii Danilowiczowny, wnuczki hetmana Zolkiewskiego, urodzil sie w r. 1629. Studia odbyl w Akademii Krakowskiej, Po czym podrozowal po Europie, pozniej walczyl przeciw Kozakom i Szwedom. Pojawszy za zone dworke krolowej Marii Ludwiki, wdowe po wojewodzie Zamoyskim, Francuzke Marie Kazimiere d'Arquien ("Marysienke"), zblizyl sie do kol dworskich i stronnictwa francuskiego. Przynioslo mu to po rokoszu Lubomirskiego bulawe hetmana wielkiego koronnego, ktorej okazal sie w calej pelni godny, wygrywajac bitwe z Kozakami i Tatarami pod Podhajcami. Po elekcji Michala Wisniowieckiego byl przeciwnikiem krola i popierajacej go konfederacji, co zmniejszylo jego popularnosc wsrod szlachty. Odzyskal ja jednak niebawem dzieki odnoszonym nadal zwyciestwom, a wspanialy sukces, jakim byla slynna bitwa pod Chocimiem, uwienczyl go po smierci Michala korona krolewska w r. 1674. Ten niemal jednomyslny wybor na krola okazal sie wyjatkowo trafny. Sobieski posiadal dwa wielkie talenty - doskonalego polityka i znakomitego wodza. Ponadto w pamieci pokolen pozostal jako ostatni przedstawiciel tradycyjnych cnot sarmackich. Zwyciestwo pod Wiedniem przynioslo mu europejska slawe, a Turcji odebralo raz na zawsze ochote do dalszych podbojow w srodkowej Europie. Jan III zamierzal zorganizowac lige antyturecka przy udziale Polski, Austrii i Rosji. W tym celu zawarl z Rosja w r. 1686 dlugotrwaly pokoj, tzw. pokoj Grzymultowskiego. Chcial poza tym odzyskac dla Polski Moldawie i Woloszczyzne. Prowadzil rowniez czynna polityke baltycka. Plany Sobieskiego upadly jednak skutkiem coraz silniejszej opozycji wewnetrznej. Magnaci, niechetni silnej wladzy monarszej i podburzani przez Austrie, niewdzieczna za uratowanie jej przed Turkami, sprzeciwiali sie stale wszelkim planom dynastycznym Jana III. Proby odwolywania sie do opinii mas szlacheckich nie odnosily skutku, gdyz magnateria opanowala stopniowo sejmiki, trybunal i sejmy, podporzadkowujac sobie drobna i srednia szlachte. Smierc krola w r. 1696 zamknela okres potegi naszego panstwa. Odtad oslabione wewnetrznie przez kryzys gospodarczy, zniszczczenia wojenne i anarchie moznowladcow, stalo sie ono jedynie przedmiotem polityki sasiednich mocarstw. Rozpoczal sie rowniez upadek kultury polskiego baroku.Prochy Sobieskiego spoczely na Wawelu.
Syn magnata wielkopolskiego, Rafala Leszczynskiego i Anny Jablonowskiej, urodzil sie w r. 1677. Zona jego byla Katarzyna Opalinska, z ktora mial corke Marie-Karoline, pozniejsza zone krola francuskiego Ludwika XV. Krolem polskim zostal po raz pierwszy w r. 1704, gdy Karol XII usunal z tronu Augusta II. Wladca szwedzki zamierzal poczatkowo osadzic na tronie polskim syna Jana III, Jakuba Sobieskiego, gdy sie to jednak okazalo niemozliwe, przeforsowal elekcje wojewody poznanskiego, Stanislawa Leszczynskiego. Kiedy po klesce Szwedow pod Poltawa Piotr I wprowadzil znowu na tron Augusta II, Leszczynski nie stanal z nim do walki, lecz opuscil Polske i osiadl we Francji. Dopiero po smierci Augusta II wystapil ponownie jako kandydat do tronu i zostal wybrany przez ogromna wiekszosc szlachty w r. 1733. Austria i Rosja popieraly jednak syna Augusta II, a Rosja wyslala nawet przeciw Leszczynskiemu korpus woiska; byl to juz bowiem okres, kiedy o elekcji w Polsce decydowal wylacznie przetarg miedzynarodowy, a obce wojska wkraczaly do Polski bez przeszkod. Tak wiec Leszczynski, przybywszy do Gdanska, zostal tu oblezony przez Rosjan i zmuszony do powtornego wyjazdu za granice. Ziec jego, Ludwik XV, ofiarowal mu w dozywocie ksiestwo lotarynskie i sklonil do zrzeczenia sie korony polskiej w r. 1736. Rzadzil doskonale Lotaryngia, ale nie wyzbyl sie do konca zycia nadziei odzyskania korony polskiej. Umarl w Lotaryngii w r. 1766, pozostawiwszy po sobie w tym kraju najlepsza pamiec. Cialo jego pochowano w Bonsecours kolo Nancy. Byl to czlowiek gleboko wyksztalcony, przejety postepowymi ideami, rozumny, ambitny, ale bez energi i doswiadczenia wojskowego. Napisal wiele rozpraw politycznych, ktore przygotowywaly grunt pod spoleczno-polityczne reformy pozniejszego okresu Oswiecenia. Uchodzil tez za autora dziela pt. "Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy", ktore odwaznie domagalo sie reformy ustroju politycznego Polski oraz poprawy doli chlopow droga zamiany panszczyzny na czynsz, jak tez nadania im wolnosci osobistej.
Syn wojewody mazowieckiego Stanislawa Poniatowskiego i Konstancji Czartoryskiej, urodzil sie w r. 1732. Dzieki poparciu rodziny Czartoryskich oraz na wyrazne zyczenie carycy, Katarzyny II zostal obrany krolem w r. 1764. Jego elekcja rozpoczela okres czesciowej naprawy ustroju panstwa. Wszechwladny w Warszawie ambasador rosyjski Repnin podsycal umiejetnie niechec do krola roznych grup magnackich oraz opozycje roznowiercow, nie dopuszczajac w ten sposob powazniejszych reform. Przeciwko tej dzialalnosci zawiazala sie w 1768 roku konfederacja barska. Byl to ruch zbrojny o charakterze patriotycznym, dazacym do odzyskania suwerennosci. Konfederacja poniosla jednak kleske a jej ostateczny upadek zakonczyl sie pierwszym rozbiorem Polski w 1772r. W jego wyniku Rosja zajela kresy polnocno-wschodnie, Prusy odciely Polske od Baltyku, a Austria zagarnela znaczna czesc Malopolski zwanej odtad Galicja. Doszlo tez do dalszego oslabienia wladzy krola i wzmozonej kontroli zaborcow nad dzialalnoscia polityczna panstwa.Mimo zwyrodnialej demokracji dzieki ktorej wewnetrzni potentaci i oscienne panstwa mogly manipulowac szlachta na sejmach i sejmikach w swoich interesach, zdolano dzwignac nieco stan gospodarczy. Przeprowadzono tez szereg reform spoleczno-politycznych. Dzieki dzialalnosci krola i energicznych, swiatlych sil patriotycznych, powstala Komisja Edukacji Narodowej - centralna instytucja zajmujacej sie szkolnictwem na ktorej doswiadczeniach wzorowaly sie inne panstwa. Przeprowadzila ona reforme szkolnictwa, dzwignela z upadku Akademie Krakowska i przewodzila patriotycznemu ruchowi spolecznemu. Calkowita reforme ustroju panstwa mial dokonac sejm. Mimo energicznych destruktywnych staran sil zew...
Simoni