Romantyzm - charakterystyka epoki.pdf - Romantyzm - aramanda

B. Dopart, Wprowadzenie, w: Romantyzm, t. V, cz. 1, red. A. Skoczek, Bochnia-Krakw 2003, s. 7-77.

Romantyzm uchodzi za jeden z najbardziej zagadkowych momentw w historii,

literatury, sztuki i Ňycia umysþowego. Nie bez racji. JuŇ samo pytanie, czym byþ romantyzm,

daje przystħp licznym wĢtpliwoĻciom. NiepewnoĻę co do istoty tego zjawiska rzuca z kolei

cieı na sposb myĻlenia o jego genezie, przebiegu i nastħpstwach. Nie zawsze i nie wszħdzie

romantyzm odrywa siħ wyraŅnie od swych oĻwieceniowych korzeni i odcina od

nieromantycznego tþa; ten rwĢcy prĢd raz po raz znika nam z oczu jak rzeka ginĢca w

podziemnej cieĻni. Pozbawione wglĢdu w prħŇnĢ dynamikħ i organicznĢ jednoĻę

romantyzmu, badania naukowe grzħznĢ w encyklopedycznym rozgardiaszu, Ņrdþowa postaę

zjawiska bywa mylona z formami tradycji romantycznej, a potocznymi przywoþaniami

wyrazu i pojħcia rzĢdzi zastraszajĢca dowolnoĻę. JeŇeli - jak zwykliĻmy sĢdzię - romantyzm

zachowuje wyjĢtkowe znaczenie dla naszej ĻwiadomoĻci i pamiħci narodowej, moŇemy za

baþagan myĻlowy w tym zakresie ponosię nieoczekiwanie wysokie koszty. W tym samym

stopniu: za zwykþy baþagan, za omszaþe stereotypy, za niedowarzone nowatorstwo.

Skoro romantyzm wydaje siħ punktem wyjĻcia do gorĢcej dyskusji, czego potrzeba,

aby powstaþ trafny w zaþoŇeniach i prawomocny jego obraz? NaleŇy trzymaę siħ sprawdzonej

wiedzy, stroniĢc od martwych prawd. Trzeba Ļmiaþo zrywaę z zastarzaþymi bþħdami, ale nie

stajĢc ponad przeszþoĻciĢ z arogancjĢ i niefrasobliwoĻciĢ tzw. czþowieka nowoczesnego.

Zanim oddamy siħ áodnawianiu znaczeı", skĢdinĢd pasjonujĢcej grze dzisiejszej mentalnoĻci

z romantycznym dziedzictwem, pamiħtajmy o twardym jĢdrze historycznych realiw, symboli

i pojħę. Niech nam siħ nie zdaje, Ňe wþadamy naszĢ przeszþoĻciĢ, naszĢ toŇsamoĻciĢ i

pamiħciĢ, jakby to byþa zabawa iluzjami w wirtualnym Ļwiecie.

W niniejszej ksiħdze dochodzi do gþosu przeĻwiadczenie o moŇliwoĻci okreĻlenia

istoty i zbudowania syntezy romantyzmu w oparciu o humanistykħ w peþni nowoczesnĢ, lecz

pozbawionĢ uprzedzeı i zawħŇeı. Chodzi zatem o wykazanie swoistoĻci i jednoĻci tego prĢdu

kulturalnego bez tþumienia jego wewnħtrznego zrŇnicowania; o szkicowanie szerokiego

kontekstu bez baþamutnych spekulacji o pochodzeniu zjawisk kultury; o rwnĢ miarħ dla dziĻ

aktualnych i jakoby przedawnionych treĻci romantycznych; wreszcie o sprawiedliwe

spojrzenie na specyfikħ narodowĢ i na uniwersalne wartoĻci romantyzmu polskiego. I jeszcze

jedno ku przestrodze. PowiadajĢ niektrzy, iŇ romantyzm moŇna jedynie odczuę i przeŇyę.

Trudno przystaę na takĢ opiniħ. Romantyzm moŇna i trzeba zrozumieę, pod warunkiem, Ňe

naukowa racjonalnoĻę nie skupia siħ na powierzchni rzeczy. Racjonalny opis romantycznego

Ļwiata wzruszeı i wyobraŇeı nie moŇe zanadto oddalię siħ od takich doĻwiadczeı jak

marzenie poetyckie, dar uobecniania sobie przeszþoĻci, estetyczna

ekstaza i wspþudziaþ w metafizycznych intuicjach poetw, artystw, myĻlicieli.

W krajach, ktre daþy mu poczĢtek, romantyzm pojawia siħ od lal I797-I79S (Niemcy.

Anglia, wkrtce i Dania), gdzie indziej owocuje Ļwietnie nawet poczĢwszy od lat

dwudziestych XIX wieku, i Polska. Francja. Rosja. Stany Zjednoczone Ameryki Pþnocnej).

Pierwsi likwidatorzy i przeĻmiewcy romantyzmu, jak Heinrich Heine czy Alfred de Musset,

wschodzĢ na harc juŇ w latach trzydziestych. Po WioĻnie Ludw prĢd ten czħĻciej bywa

pastwĢ epigonw, niŇ Ňywotnym anachronizmem, z lat zaĻ piħędziesiĢtych pochodzĢ

arcydzieþa postromantycznczne na miarħ Cypriana Norwida i Charles'a Baudelaire'a. Wielki,

twrczy romantyzm zamknĢþ siħ z grubsza w 1. poþowie stulecia dziewiħtnastego, ale do jego

zrozumienia potrzeba trzykrotnie dþuŇszego ciĢgu czasu. Jeno dzieje zrosþy siħ bowiem z

rozwojem trzech innych tendencji kulturalnych, ktre wsplnie wyznaczyþy charakter tzw.

Ļrodkowe) nowoŇytnoĻci.

PoniewaŇ klasycyzm. sentymentalizm, realizm zwykle obserwuje siħ w skali jednego

okresu literackiego (w Polsce odpowiednio oĻwiecenia i pozytywizmu), na ogþ uchodzi

uwagi, Ňe te prĢdy miaþy dþugie trwanie i ze hien czasu wydobyþ z nich szeroka gamħ

moŇliwoĻci. Klasycyzm osiĢgnĢþ apogeum w paıstwie Ludwika XIV. gdzieĻ miħdzy 1660 a

1685 rokiem, pŅniej zaĻ. utraciwszy pierwotne podstawy poznawczo-estetyczne, z

powodzeniem szukaþ nowego gruntu w wieku XVIII i XIX. Sentymentalizm jest wyraŅnie

starszy od PodrŇy sentymentalnej powieĻci Lawrence'a SterneÓa z 1768 r., od ktrej

zaczerpnĢþ swe miano; zresztĢ, idĢc tropami prozy emocjonalnie intensywnej, zabrnħlibyĻmy

gþħboko w wiek XVII. Z kolei dzieje powieĻci mieszczaıskiej, wyznaczajĢcej gþwny tor

europejskiego realizmu, zaczynajĢ siħ nie pŅniej niŇ okoþo r. 1740. Literaturze - od polowy

w. XVIII wyraŅnie juŇ wielonurtowej - odpowiadajĢ prawem subtelnego podobieıstwa lub

wyraŅnej analogii zjawiska z dziedziny sztuki. PrzeobraŇony klasycyzm Alexandra Pope'a,

Andr Chniera, Fryderyka Schillera i Johanna Wolfganga Goethego ma potħŇny muzyczny

kontrapunkt w twrczoĻci Chrisopha Wilibalda Glucka. Josepha Haydna, Wolfganga

Amadeusza Mozarta; ma plastyczne pendant w obrazach i rzeŅbach Jacqgues'a-Louisa

Davida. Antona Rafaela Mengsa. Jacoba Carstensa, Antonia Canovy: przejawia

powinowactwa z architektonicznym neoklasycyzmem palladiaıskim bĢdŅ awangardowym.

Sentymentalizm Edwarda Yunga Jamesa Macphersona, LawrenceÓa SterneÓa, HoraceÓa

Walpole'a, dalej Jana Jakuba Rousseau. Denisa Diderota czy Burzy i Naporu tworzy wielka

wsplnotħ estetyczna z neogotykiem budowli i ogrodw, z malarstwem Jean-BaptisteÓa

Greuze'a, Francisca Goi. Johanna Heinricha Fsslego czy Giambattisty Piranesiego. takŇe z

muzycznym ástylem afektowanymÑ. Wczesny realizm HenryÓego Fieldinga. Samuela

Richardsona. Alain-Rengo LesageÓa moŇna ujmowaę þĢcznie z przedstawieniami malarskimi

Wiliama Hogartha i Jean-BaptisteÓa Chardina oraz. pewnymi tendencjami kultury popularnej.

Trzeba to uwydatnię: romantyzm ksztaþtuje siħ w Ļrodowisku kultury spluralizowanej

wyraŅnie, i od dawna. Procesy przeobraŇeı i zrŇnicowaı literatury i sztuki miaþy w stuleciu

osiemnastym liczne, waŇne przyczyny. W toku francuskiego sporu ánowoŇytnikwÑ ze

ástaroŇytnikamiÑ (ok. 1685-1715) stopniowo kruszy siħ przeĻwiadczenie o jednorodnoĻci i

niezmiennoĻci poezji jako praktyki odniesionej do systemu niepodwaŇalnych reguþ, w

antycznej dawnoĻci znajdujĢcej kryteria perfekcji, zrodzonej z jedynej tradycji staroŇytnoĻci.

Teraz toruje sobie drogħ idea postħpu kultury, reguþy zaczynajĢ ciĢŇyę, a przyszþoĻę zdaje siħ

kusię nieznanĢ peþniĢ piħkna. Wieczyste esencje rzeczy, niewzruszony þad Ļwiata tracĢ

godnoĻę jedynej idei, ktrej warto poĻwiħcaę pracħ poetycko-artystycznĢ; wartoĻci

poznawczej i estetycznej nabywa rzeczywistoĻę aktualna i Ňycie bieŇĢce. Zmartwychwstaje

wyobraŅnia Ļredniowieczna z caþĢ tradycjĢ chrzeĻcijaıstwa, rycerstwa i etnicznych

odrħbnoĻci wewnĢtrzeuropejskich. OŇywa daleka przeszþoĻę kulturowa Pþnocy, prawo

obywatelstwa zyskuje kultura ludu. Oprcz wiedzy filozoficznie prawomocnej warta uwagi

staje siħ ludzka subiektywnoĻę: emocje, ulotne stany wewnħtrzne, postrzeŇenia zmysþowe. Jak

zauwaŇyþ Ian Watt, dokonuje siħ przemiana bez precedensu w zakresie literacko-

artystycznych przedstawieı rzeczywistoĻci: przejĻcie od obrazowania pozazmysþowego

porzĢdku Ļwiata do áportretowania Ňycia w czasieÑ.

Pluralizacja XVIII-wiecznej kultury byþa zwrotnie sprzħŇona z niespjnoĻciĢ

ĻwiatopoglĢdowa europejskiego oĻwiecenia. Ma symboliczna wymowħ fakt. Ňe twrca

najwczeĻniejszego programu filozoficznego epoki. John Locke (List o tolerancji, 1689).

uformowaþ tez pierwszego oĻwieceniowego dysydenta - lorda Shaftesbury'ego. Za tym

ostatnim podaŇy nowatorska angielska estetyka i czħĻę myĻli moralnej, zaĻ na kontynencie

znajdzie on kontynuatorw w osobach m.in. Rousseau i Diderota, Johanna Gottfrieda

Herdera. Johanna Josepha Winckelmanna. Schiilera. Goethego. Wilhelma von Humboldta. W

ciĢgu stulecia zostanĢ za kwestionowane wszystkie kluczowe idee. odziedziczone po wieku

XVII i wypracowane przez samych oĻwieconych (by wymienię teorie prawa naturalnego,

koncepcje wszechogarniajĢcej metody poznania, doktrynħ postħpu, racjonalnoĻę jħzyka, role

nauk i sztuk w cywilizacji i wartoĻę cywilizacji samej, jednoĻę natury ludzkiej,

kosmopolityzm), a pojħcia kluczowe dla wieku Ļwiateþ okryty siħ cieniem wieloznacznoĻci.

Wraz z wystĢpieniem Jana Jakuba Rousseau - indywidualnoĻci twrczej ogarniajĢcej

literaturħ, estetykħ i teoriħ kultury, antropologie, pedagogikħ i filozofiħ polityczna - ujawnia

siħ w peþni, na tle Ļrodowiska paryskich encyklopedystw, zaistniaþy podziaþ kultury

intelektualnej oĻwieceniowych elit i gþwny konflikt ĻwiatopoglĢdowy tej fazy nowoŇytnoĻci.

Konflikt organicyzmu z mechanicyzmem. RŇnicowanie siħ literatury i sztuki idzie rwnieŇ

w parze z postħpujĢca modyfikacjĢ i kontrastowaniem doĻwiadczenia spoþecznego jednostek i

grup ludzkich. Powszechna i gþħboka przemianħ Ļrodowiska Ňyciowego przynosi rewolucja

przemysþowo-urbanistyczna. siħgajĢca swymi konsekwencjami nawet tam. gdzie

industrializacja jeszcze siħ nie rozpoczħþa, lecz naznaczyþa juŇ ekonomiczno-socjologiczne

warunki egzystencji. Na masowa skale zmieniajĢ siħ sposoby zarobkowania, nowe sĢ Ņrdþa

bogactwa narodw: ksztaþtujĢ siħ; wielkie skupiska ludnoĻci z odpowiednimi formami Ňycia

miejskiego: traci na znaczeniu gospodarstwo rodzinne i tradycyjna wiħŅ wewnĢtrz

podstawowej komrki spoþecznej pojawiajĢ siħ nie znane wczeĻniej antagonizmy i

przetasowania w strukturze zbiorowoĻci. WkraczajĢ do rzeczywistoĻci potħŇne noĻniki

energii - kopaliny, para, elektrycznoĻę. Maszyny i operacje techniczne zmieniajĢ rzeŅbħ

terenu i Ļrodowisko akustyczne. Stopniowo rozwiewa siħ metafizyczny czar natury,

przechowywany w mitach, w poezji i w sztuce, w gustach i lekach ludu: przyroda staje siħ

wymiernym materiaþem aktywnoĻci cywilizacyjnej ludzi o nowoczesnej umysþowoĻci.

Cielesny kosmos przestaje byę jedynym Ņrdþem piħkna zmysþowego: na wraŇliwoĻę

estetycznĢ zaczynajĢ wywieraę wpþyw twory technologiczne. RoĻnie liczba wynalazkw, a

wraz z tym skala wygd, potrzeb konsumpcyjnych i niebezpieczeıstw cywilizacyjnych.

NiezaleŇnie od Ļrodowiska, z ktrego siħ wywodzĢ, romantycy stajĢ wobec wszelkich

skutkw wyboru miħdzy naturĢ a kulturĢ, naturĢ a cywilizacjĢ, miastem a wsiĢ.

UnikajĢc naiwnych, radykalnych genealogii i analogii miedzy Ļwiatem polityki a

kultura (takich jak koncepcja wywodzĢca caþy romantyzm z rewolucji francuskiej). przyznaę

wypada, iŇ w tej fazie nowoŇytnoĻci zjawiska polityczne trwale i wyraŅnie goszczĢ na

obszarach kreacji i komunikacji symbolicznej. Pod wpþywem XVII-wiecznych dyskusji

polityczno-ustrojowych. za przykþadem angielskiej .Ñchwalebnej rewolucjiÑ narastajĢ

tendencje republikaıskie i demokratyzacyjne zarazem na pþaszczyŅnie filozoficznej. w sferze

ideologicznej i przez realnĢ presjħ emancypacyjnĢ stanu trzeciego. I chociaŇ rzĢdy

republikaıskie okazujĢ siħ jedynie przejĻciowymi eksperymentami dziejowymi - do czasu -

rewolucja mieszczaıska burzy krok po kroku spoþeczne podstawy monarchii stanowej.

WartoĻci takie jak wolnoĻę - rwnoĻę - braterstwo albo wolnoĻę -praworzĢdnoĻę -

przedsiħbiorczoĻę gromadzĢ pod swymi sztandarami nie tylko republikanw bĢdŅ liberaþw, a

przestrzeı swobd i inicjatyw- realnie siħ rozszerza: z drugiej strony po nowe Ļrodki siħga

stara tyrania i nowy absolutyzm ze swa biurokracjĢ i drabinĢ rang. ze swĢ zawodowĢ armiĢ,

aparatem przymusu i kontroli, nierzadko z oĻwieceniowa retoryka. TþumiĢc aspiracje

nowoczesnej indywidualnoĻci, angaŇujĢc siħ w konflikty miedzy grupami spoþecznymi,

zadajĢc gwaþt niepodlegþoĻci i toŇsamoĻci narodowej, silne paıstwo szeroko otwiera wrota

represjom i przemocy. Tak siħ dzieje zwþaszcza w przypadku nowych mocarstw, w ktrych

militarno-biurokratyczna prħŇnoĻę nie idzie za wysoko rozwiniħtĢ cywilizacjĢ. Te rŇne od

starych potħg, od Anglii i Francji, potencje Austrii. Prus i Rosji rozszarpaþy Polskħ. Niewiele

lal po zakoıczeniu wojny amerykaıskiej (l775-1783) Europa stawaþa siħ arena walk o

suwerennoĻę narodowa. Po sprawie polskiej nastħpowaþy sprawy irlandzka,

poþudniowosþowiaıska, niemiecka, wþoska, grecka, belgijska, wħgierska... W okresie Wiosny

Ludw walki narodowe poþĢczĢ siħ -nie zawsze wħzþem przymierza - z rewolucjĢ socjalnĢ;

dla wielu romantykw bħdzie to czas ideowej prby.

Okoþo polowy XVIII w. zaznacza siħ mocna cezura w dziejach nowoŇytnych. Procesy

mentalne, kulturalne. spoþeczno-cywilizacyjne czy polityczne, dla ktrych ta data stanowi

punkt wyjĻcia albo punkt zwrotny, zdominujĢ ĻrodkowĢ nowoŇytnoĻę, tj. epokħ rozciĢgajĢcĢ

siħ. przy kilkakrotnej zmianie swego oblicza, aŇ do przeþomu wiekw XIX i XX. W

dziedzinie kultury symbolicznej uwagħ przykuwa w tej epoce przede wszystkim

ĻwiatopoglĢdowa alternatywa mechanicyzmu i organicyzmu oraz dynamiczny splot czterech

tendencji literacko-artystycznych: klasycystyczne, sentymentalne,. realistycznej oraz tej

najpŅniejszej, romantycznej.

Termin jest bardzo dawny. We francuszczyŅnie Ļredniowiecznej wyrazy romans,

romant oznaczaþy epikħ; rycerskĢ, peþnĢ cudownych zdarzeı, przygd i amorw, romance zaĻ

stanowiþ okreĻlenie drobnych utworw pieĻniowych. W formie przymiotnikowej nabiera

nowoŇytnego znaczenia estetycznego w poþowie XVII wieku, najpierw notowany we Francji i

w Anglii, z czasem coraz popularniejszy na gruncie angielskim i niemieckim.

W ciĢgu pþtorawiecza - oznajmia Raymond Immerwahr - moŇna wyodrħbnię trzy szerokie dziedziny

zastosowania badanego terminu, Pierwsza z nich obejmuje (...) jakoĻci samej popularnej literatury oraz

zachowania i sposobu myĻlenia ludzi znajdujĢcych siħ pod jej przemoŇnym wpþywem (...): fikcyjnoĻę,

wizyjnoĻę. ekstrawagancja, niepraktycznoĻę. Drugim zakresem, rozwiniħtym na dþugo przed koıcem w. XVII

byþ pejzaŇ, gdzie jakoĻci uwaŇane za romantyczne wkrtce objħþy sobĢ tak rŇne aspekty, jak spokojne piħkno

pastoralne, egzotycznĢ bujnoĻę natury, dzikĢ nieregularnoĻę, wyniosþy majestat i nieokieþznana grozħ. Trzecia

domena pojawia siħ w poþowie w. XVIII. kiedy to tacy pisarze, jak Thomas Warton. biskup Richard Hurd. James

Bleir i dr Samuel Johnson zaczynajĢ posþugiwaę siħ okreĻleniem romantyczny Ç odniesieniu do Ļredniowiecza,

czyli tej epoki historycznej, ktra dala poczĢtek romansom.

(R. Immerwahr. s. 267-2Mi)

Niemiecka recepcja terminu, w ktrej uczestniczyþy osobistoĻci na miarħ Christopha

Martina Wielanda. Herdera czy Schillera. przydaje cechħ romantycznoĻci m.in. wzniosþemu,

lecz niedojrzaþemu marzycielstwu oraz erotyce, wyprawom wyobraŅni w Ļredniowiecze i

krainy egzotyczne, a takŇe þĢczy romantycznoĻę z estetykĢ malowniczoĻci, ározmaitoĻciÑ (tj.

þĢczenia cech rŇnorodnych) i wzniosþoĻci. OdrŇnia siħ romantyczny gust. styl. obyczaj.

Za sprawĢ romantykw z krwi i koĻci - zwþaszcza pisarzy i krytykw niemieckich -

zasb terminw i ich znaczeı spiesznie siħ bogaci. WchodzĢ w uŇycie nazwy

áromantycznoĻęÑ (niem. die Romantic, fr. la romantique) i romantyzm (der Romantismus, le

romantisme). Zyskuje wþasne miano romantyk (der Romantiker to wynalazek Novalisa

Friedricha Hardenberga), pojawiajĢ siħ okreĻlenia árodzaj romantycznyÑ i ászkoþa

romantycznaÑ, z zamiarem stosownego przeobraŇania Ňycia rodzi siħ specyficzny czasownik

áromantyzowaęÑ (romanisieren).

Jeszcze gorzej z definicjĢ zjawiska. Na pytanie, czym jest romantyzm, udziela siħ po

prostu zbyt wielu odpowiedzi. Rzecznicy i bystrzy obserwatorzy, Ļwiadomi, iŇ romantyzm

stanowi zjawisko rzeczywiĻcie odrħbne i nowe, przeĻcigajĢ siħ w propozycjach odnoĻnie do

jego swoistoĻci. Komentatorzy stojĢcy na zewnĢtrz niego albo zwyczajnie idĢcy za popħdem

mody na romantyzm, þĢczĢ z nim wszystko, co byþo i jest nieklasyczne, nie dbajĢc o

czytelnoĻę obrazu aktualnej literatury i o precyzje pojħę. Tħ wieloznacznoĻę podsycaþy

zresztĢ niektre manifestacje samoĻwiadomoĻci romantykw - gdy mianowicie utoŇsamiali

oni romantyzm albo ze Ļredniowieczem (szerzej niŇ dziĻ rozumianym, bowiem termin

árenesansÑ nic funkcjonowaþ jeszcze), albo z tradycja wielkich twrcw o formacji

nieklasycznej (jak Dante i Petrarca, Cervantes. Calderon czy Szekspir), albo wþaĻnie z

rozmaitoĻciĢ nieklasycznej literatury wspþczesnej (tak wiħc Friedrich Schlegel rzucaþ myĻl.

iŇ romantyzm to sentymentalna zawartoĻę w fantastycznej formie bĢdŅ opieraþ jednoĻę

romantycznej metody estetycznej na wspþmanifestowaniu siħ idealizmu i realizmu).

Opozycjħ klasycznoĻę - romantycznoĻę wykþadano na wiele sposobw: u starszego ze

Schleglw, Augusta Wilhelma, bħdzie ona powiĢzana z przeciwstawieniem poezji perfekcji -

poezji niewyczerpanego pragnienia, z kontrastowymi parami áorganiczny - mechaniczny",

ámalarski Î rzeŅbiarskiÑ. Inne pamiħtne okreĻlenia romantyzmu tworzĢ jego zrosty z literatura

narodowa, z liberalizmem w literaturze i sztuce (Victor Hugo) oraz z ánajnowszym i

najbardziej wspþczesnym wyrazem piħkna", ze ásztukĢ nowoczesnĢ" (formuþy Charlesa

Baudelaire'a) Z wyjĢtkiem Anglikw, niechħtnie dyskutujĢcych nad pojħciem romantyzmu i

uwaŇajĢcych je za problem kontynentalny. Europejczycy mnoŇyli poglĢdy na to zjawisko

przy okazji kaŇdej z rozlicznych debat. Wþadysþaw Tatarkiewicz. wielki znawca idei i pojħę

estetycznych, nazwaþ dobitnie definiowanie romantyzmu ározpaczĢ semantyka .

Naukowa wiedza o romantyzmie stanħþa od razu przed podstawowymi dylematami.

JuŇ Rudolf Haym (Die roniantische Schule, 1870) uznaþ za romantykw twrcw z tzw.

krħgu jenajskiego, tj. Schleglw, Novalisa i Johanna Ludwiga Tiecka, a pominĢþ w swym

obrazie grupħ heidelberska. ktra z romantyzmem ochoczo siħ utoŇsamiaþa. Innymi sþowy, od

poczĢtku staþo siħ kwestia spornĢ, kim byli romantycy i czym byþ romantyzm. Pojawiþy siħ

trzy nierozerwalnie poþĢczone problemy: czym siħ rŇni romantyzm od nieromantycznych

tendencji w wczesnej kulturze: jakie wyznaczniki romantyzmu i co zespala tak rŇnorakie

jego manifestacje; jakĢ wskazaę wsplnĢ pþaszczyznħ dla przejaww romantyzmu w

literaturze, sztuce, Ňyciu umysþowym, obyczajowoĻci, w polityce etc. Od poczĢtku

rozumiano, Ňe romantyzm gþħboko przeobraziþ literaturħ i sztukħ, ale nie zniwelowaþ jej

rŇnorodnoĻci, oraz Ňe przekroczyþ on granice gier symbolicznych i eksperymentw

myĻlowych, poþĢczyþ siħ z Ňyciem realnym, wpþynĢþ szeroko na indywidualne postawy i

naznaczyþ Ňycie zbiorowe.

WymykajĢcy siħ romantyzm usiþowano osaczyę roŇnymi sposobami. Nauki

poszukiwaþy jego atrybutw w wyosobnionych dziedzinach (aktw (romantyzm w literaturze,

sztuce, filozofii, ĻwiadomoĻci naukowej, obyczaju, polityce, wiħzi zbiorowej), prbowaþy go

teŇ rozpatrywaę w pewnej, rozmaicie rozumianej caþoĻci (romantyzm jako zjawisko

umysþowe, prĢd kulturalny, ruch kulturowy). ZmiennĢ modlĢ wyznaczano teŇ klucz do

romantyzmu; przypomnijmy na nasz uŇytek propozycje najwaŇniejsze. lak wiec niektrzy

badacze skupiajĢ siħ na sferze antropologicznej, tj. zmierzajĢ do okreĻlenia centralnego

doĻwiadczenia egzystencjalnego romantykw, traktujĢc ich kulturħ jako Ļrodek odkrywania

ich wþasnego ájaÑ i kreowania wþasnego istnienia (np. Albert Bguin, Romano Guardini). Inni

Ļwietni znawcy przedmiotu, jak Meyer H. Abrams czy Albert Grard, przywiĢzujĢ szczeglnĢ

wagħ do estetycznych przekonaı i decyzji przedstawicieli tego prĢdu kulturalnego. a takŇe do

roli wyobraŅni i do rangi kreacji literacko-artystycznej w wczesnej kulturze. Licznych

zwolennikw zgromadziþo poszukiwanie specyfiki romantyzmu na pþaszczyŅnie

ĻwiatopoglĢdowej. ImajĢ siħ oni roŇnych metod: komponujĢ sieę naczelnych idei (Arthur

Lovejoy), tworzĢ katalog gþwnych problemw (Paul van Tieghem) lub tabelħ powszechnych

kategorii (Henry H. Remak), odsþaniajĢ fundamentalna metaforħ ĻwiatopoglĢdowĢ (np.

dynamiczny organicyzm Morse'a Peckhama). Rozpowszechnienie definicji ostatniego typu

Ļwiadczy, jak przemoŇne byþo w XX wieku - i pozostaje nadal - przeĻwiadczenie

utoŇsamiajĢce kulturħ z formami ĻwiadomoĻci. Ale kultura jest czymĻ wiħcej. Stanowi ona

przejaw wielopþaszczyznowoĻci bytu ludzkiego, narzħdzie przeistaczania Ļwiata w godne

czþowieka Ļrodowisko Ňyciowe, wykwit formalnego "geniuszu czþowieka. A poniewaŇ z

powyŇszĢ teza romantycy zgodziliby siħ bez oporw, za szczeglnie wart uwagi typ okreĻleı

romantyzmu trzeba by uznaę definicje integralne (Fritz Strich. Zygmunt Lempicki, Ren

Wellek), ujmujĢce þĢcznie antropologiczny, poznawczy i estetyczny sens romantycznej

kreacji.

Romantyzm - charakterystyka epoki.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: