PERCEPCJA-(spostrzeganie) to proces aktywnej interpretacji danych zmysłowych z wykorzystaniem wskazówek kontekstualnych, nastawienia i wcześniej nabytej wiedzy. W wyniku percepcji dochodzi do rozpoznania obiektu np. przedmiotu.
RECEPCJA SENSORYCZNA- polega na odzwierciedleniu bodźców w receptorach, czyli narządach zmysłów. Stanowi konieczny warunek i pierwszy etap procesu spostrzegania.
Psychologia poznawcza bada i opisuje czynności identyfikacji obiektów w procesie spostrzegania, a także rozpoznaje czynniki mające wpływ na przebieg tego procesu.
Percepcja:
-procesy spostrzegania podlegają wpływom ze strony reprezentacji i trwałych struktur wiedzy
-zbiór procesów poznawczych, nie jest pojedynczym procesem
- stan narządów wewnętrznych;kontakt z środowiskiem poza organizmem
- nietrwałe umysłowe reprezentacje obiektów- spostrzeżenia
7.1 PODSTAWOWE WŁAŚCIWOŚCI PERCEPCJI
7.1.1 Recepcja sensoryczna i percepcja umysłowa
- stanowisko konstruktywistyczne- aktywność umysłu w poznaniu rzeczywistości, aktywne konstruowanie reprezentacji tych obiektów(top-down)- sprawdzić
- człowiek ->odczuwa, spostrzega znaczenie->stymulacja
- recepcja sensoryczna – proces pasywny
- percepcja umysłowa- aktywność umysłu
- spostrzeganie- proces konfrontacji danych zmysłowych z danymi umysłowymi
- podstawowy problem teorii spostrzeganie- próba opisu przemian relatywnie prostych danych zmysłowych w złożone reprezentacje umysłowej- sprawdzić
- bodziec- forma energii zdolna do zapoczątkowania procesu spostrzegania
- bodziec w procesie recepcji sensorycznej:
*dystalny- zewnętrzny
* proksymalny- kontakt, wewnętrzny
Wrażenie-najprostszy proces psychiczny, wyniku, którego dochodzi do odzwierciedlania w spostrzeganym umyśle pojedynczych właściwości rejestrowanych obiektów
Spostrzeżenie- całościowe odzwierciedlanie obiektów; składających się na ten obiekt bodźców dystalnych wywołujących przez nie wrażeń
- percepcja wymaga doznań zmysłowych w optymalnej dawce
- deprywacja sensoryczna- znaczne obniżenie poziomu stymulacji sensorycznej, które występuje przy eliminacji bodźców wzrokowych, słuchowych i dotykowych, prowadzi z reguły do wystąpienia halucynacji i urojeń
- selektywna uwaga- mechanizm powalający walczyć z przeciążeniem informacji
- bodźce zdegenerowane- niepełne, niekompletne, pojawiające się w nieoptymalnych warunkach czasowych lub przestrzeniowych, nie pozwala na pełną recepcję sensoryczną, działanie procesów „wyższych” wnioskowanie i interferencji
4.1.2 Naiwne koncepcje spostrzegania
- potoczne, ignorują problem przekładu danych
- rejestracja danych zmysłowych pełni formę przekaźnika informacji na drodze do kory mózgowej
- informacja- charakter zmysłowy
-założenie trwałych reprezentacji umysłowych w postaci odzmysłowej; prowadzi do przeładowania informacji
- uznanie słuszności metafory aparatu fotograficznego
7.1.3 Spostrzeganie a rozpoznawania wzorców
Rozpoznanie wzorców-, w jaki sposób identyfikuje się obiekty w swoim środowisku
TEORIE PROCESU IDENTYFIKACJI OBIEKTÓW
· Koncepcja modeli- spostrzegany egzemplarz jest porównywany do modelu wzorca, który reprezentuje nadrzędną kategorię
*pierwszy napotkany przedstawiciel wzorca
* prototyp
· Koncepcja cech- decyzja o rozpoznawaniu wzorca jest wynikiem porównania cech kategoryzowanych obiektu i cech wzorcowych
Bruner- proces spostrzegania, jako proces kategoryzacji
Empiryczne potwierdzenie
Posner i Mitchell ( eksperyment porównywania liter)
Wyniki
- proces rozpoznaia bodźców wymaga kategoryzacji
-długość czasu- więcej kategorii do sprawdzenia- system poznawczy
7.2. Spostrzeganie jak proces oddolny
Spostrzeganie jest to proces oddolny(bottom-up). Przebiega w kierunku od rejestracji wrażeń do identyfikacji obiektów. W poszczególnych etapach tego procesu biorą udział różnorodne struktury poznawcze.
Rejestracja wrażeń---------------------------àidentyfikacja obiektów
Wystąpienie bodźca dystalnego uruchamia cały mechanizm percepcji.
7.2.1 Odbiór i kodowanie wrażeń zmysłowych
- pomiar natężenia danego bodźca dystalnego(np. fotoreceptory- światło, komórki włoskowe narządów Cortiego)
Detektory cech- służą do detekcji(wykrywanie) elementarnych, poszczególnych właściwości bodźców. Różnią się złożonością strukturalną i funkcjonalną. Detektorami cech mogą być np. komórki zwojowe.
Badania nad detektorami cech- Hubel, Wiesel, Marr
Im bliżej kory mózgowej, tym detektory cech są bardziej złożone strukturalnie i bardziej złożone właściwości stymulacji są przez nie dekodowane.
Kora wzrokowa- płat potyliczny
Kora słuchowa- płat skroniowy
Badania nad detektorami bodźców akustycznych- Wollberg, Newman
Morfemy- elementarne jednostki znaczeniowe
„Należy, zatem stwierdzić, że odbiór i kodowanie wrażeń zmysłowych odbywa się za pomocą specyficznych układów komórek nerwowych, zwanych detektorami cech.
Recepcja sensoryczna polega na kodowaniu fizycznych charakterystyk bodźca dystalnego, związanych z intensywnością jego oddziaływania na bodziec zmysłu.
Percepcja umysłowa polega natomiast na identyfikowaniu bodźca poprzez integracją informacji, dotyczących jego właściwości.”
7.2.2Magazyny informacji sensorycznej
- przechowywanie przez krótki czas, po bezpośrednim wystąpieniu bodźca sensorycznego, efektów jego działania
- magazyn ikoniczny i magazyn echoiczny ( pamięć ultrakrótka)
- charakterystyka magazynu ikonicznego (na podstawie badań Sperlinga)- czas przechowywania informacji relatywnie krótki ( oscyluje między 500ms, a 1000ms), pojemność jest zmienna w czasie(początkowo rejestrowany niemal pełny materiał), ściśle sensoryczne kodowanie informacji.
- charakterystyka magazynu echoicznego ( badania Crowdera, Glucksberga, Cowana) – pojemność znacznie mniejsza niż pojemność magazynu ikonicznego, dłużej przechowuje informację
„System obrazowy jest holistyczny(całościowy, kompleksowy) i umożliwia równoległe przetwarzanie większej ilości danych w tym samym czasie. System werbalny jest parcjalny i wymaga szeregowego przetwarzania kolejnych bodźców słuchowych.”
Kodowanie w obu magazynach ma charakter ściśle sensoryczny i wykrywa jedynie fizyczne charakterystyki prezentowanych bodźców.
7.2.3 Spostrzeganie głębi
- obraz zarejestrowany na siatkówce jest dwuwymiarowy, a spostrzeżenie jego jest trójwymiarowe; jest to możliwe dzięki percepcji głębi( spostrzeganie absolutnego dystansu jak dzieli obserwatora od obiektu oraz względnego dystansu dzielącego poszczególne obiekty w polu wzrokowym od siebie)
- dzięki spostrzeżeniu głębi możliwe jest wyodrębnienie przedmiotu z tła
- spostrzeganie warunkuję percepcję przedmiotów, która jest warunkiem kategoryzowania i myślenia pojęciowego
- dwa rodzaje wskazówek umożliwiających szacowanie przez system poznawczy odległości w polu wzrokowym:
*wskazówki okulomotoryczne- wynikają ze zmiany położenia obserwatora względem obiektu lub różnych obiektów względem siebie.( akomodacja soczewki)
*wskazówki wizualne- dostępne niezależnie od ruchu obiektu w polu wzrokowym lub ruchu samego obserwatora:
~monokularne- wymagają użycia tylko jednego oka
~binokularne- korzystają z informacji zgromadzonych przez parę oczu(częstsze, łatwiejsze)
- siedem podstawowych informacji, którymi kieruje się system poznawczy w ocenie głębi pola percepcyjnego(wskazówki jednooczne):
*perspektywa liniowa- droga /\
*wielkość cienia rzucanego przez obiekt (zawodzi, gdy cienie rzucane w polu wzrokowym pochodzą z różnych źródeł i nakładają się na siebie- złudzenia)
*ocena kontrastu
* szczegóły powierzchni(zmiany faktury)
*ocena dystansu- porównywanie względnej pozycji obiektów w polu wzrokowym- można tu ulec złudzeniu Kanizsy.
*znajomość wielkości obiektu( zagadnieniem tym zajmował się Itellson- manipulacja wielkością, ta sama odległość.
6 wymienionych wskazówek ma charakter statyczny.
*związane z ruchem obiektów w polu wzrokowym, paralaksa ruchowa-na podstawie oceny przebytego dystansu, system poznawczy może wnioskować, który obiekt znajduje się bliżej, a który dalej.
-dwie dwuoczne wskazówki:
*konwergencja dwuoczna- działa podobnie jak wskazówka okulomotoryczna, wykorzystuje informację o napięciu mięśni sterujących ruchem gałek ocznych(bardziej intensywna praca w przypadku obiektów bliskich)
*każde oko odbiera nieco inną informację( inna pozycja- inny kąt)- wielkość tej różnicy przekładana jest przez system poznawczy na ocenę względnego dystansu pomiędzy obiektami w polu widzenia.
Wiedzenie stereooptyczne – zdolność do oszacowania względnego dystansu obiektów znajdujących się obok siebie w polu wzrokowym.
„Fizjologiczny mechanizm wiedzenia stereooptycznego-, Jeśli obiekt jest odległy, gałki oczne muszą się na nim skupić pod mniejszym, bardziej ostrym kątem alfa, podczas gdy w przypadku obiektu odległego gałki skupiają się pod bardziej rozwartym katem beta. Ponadto każda gałka oczna „widzi” obiekt nieco inaczej, ale w przypadku obiektu odległego ta różnica jest mniejsza. Mózg ocenia odległość obiektu biorąc pod uwagę zarówno kat konwergencji gałek ocznych, jak też rozbieżność informacji docierających do każdej z gałek.”
7.2.4 Identyfikacja obiektu
- proces ten składa się z kilku faz
- Humphreys i Bruce sugerują: proces odbywa się w sposób szeregowy, kolejne fazy nie mogą się rozpocząć bez ukończenia wcześniejszych stadiów, model skonstruowany zgodnie z założeniami klasycznych modeli wzrokowych)
FAZA I- recepcja danych zmysłowych
FAZA II-utworzenie odzwierciedlania stymulacji- reprezentacja obiektu w systemie poznawczym w formie zależnej od punktu obserwacji
FAZA III- klasyfikacja percepcyjna obiektu- (wygląd i struktura)
FAZA IV-klasyfikacja semantyczna- (funkcje i znaczenie obiektu)
FAZA V- klasyfikacja leksykalna- skojarzenie etykiety werbalnej
-potwierdzenie odrębności faz klasyfikacji percepcyjnej i semantycznej- badania Humphreys, Riddoch
- Silveri i Gainotti- wykazali zależność fazy leksykalnej od przebiegu poprzednich faz identyfikacji obiektów
- badanie fazy identyfikacji percepcyjnej- Marr- proces tworzenia reprezentacji obrazowej obiektów w umyśle przez detekcję określonych cech strukturalnych tych obiektów
- teoria identyfikacji obiektów poprzez wykrywanie ich geometrycznych komponentów strukturalnych zwanych geonami- Irving Biederman- kształty geometryczne wystarczą do opisania zróżnicowania w zakresie wszystkich obiektów rzeczywistych. system poznawczy dysponuje subsystemami, umożliwiającymi rozpoznanie kształtów dzięki zbieraniu informacji dotyczących rejestrowanych w polu wzrokowym linii, krawędzi i kątów, przy czym analizie podlegają cechy równoległości i symetrii.
Biederman- potwierdzenie tej teorii dzięki koncepcji rozpoznawania obiektów dzięki detekcji komponentów strukturalnych.
7.3 Spostrzeganie, jako proces odgórny
- spostrzeganie jest procesem odgórnym (top down)- identyfikacja obiektów w polu percepcyjnym możliwa dzięki konfrontacji reprezentacji percepcyjnej z danymi umysłowymi; gwarantują one stałość spostrzegania z jednej strony, z drugiej są przyczyną złudzeń i błędów percepcyjnych.
- dowody na odgórny charakter percepcji, badania nad: stałością spostrzegania, wpływem nastawienia na spostrzeganie, złudzeniami i błędami spostrzegania, wpływem kontekstu na spostrzeganie
- badania Jerome’a Brunera- akcentowania wpływu oczekiwań i nastawienia na proces spostrzegania, percepcja w szerszym kontekście badań nad osobowością, motywacją i czynnikami społecznymi
7.3.1 Stałość spostrzegania
- stałość percepcyjna- spostrzeżenie jakiegoś obiektu nie zmienia się, mimo zmiany warunków( doświadczeni- trwałe reprezentacje umysłowe).
- podstawowe stałości percepcyjne:
*stałość wielkości- obiekt ma tę samą wielkość, niezależnie od dystansu między obserwatorem, a obiektem.(eksperyment Itellsona)
*stałość kształtu-pozwala na korektę wrażeń związanych z względnym dystansem.
*stałość jasności i barw-odzwierciedlenie w ramach trwałych reprezentacji umysłowych właściwości wizualnych konkretnych obiektów.
7.3.2 Nastawienie
-nastawienie percepcyjne- wstępne przygotowanie umysłu do odbioru w procesie spostrzegania określonej informacji( człowiek przekonany o tym, ze zobaczy krawat, zobaczy go mimo, że rzeczywiście pokazana figura nie ma nic wspólnego z kwadratem)
- nastawienie może prowadzić do spostrzeżeń nieadekwatnych do rzeczywistości oraz do błędnej kategoryzacji.
- nastawienie może wynikać z głęboko zakorzenionej wiedzy, stereotypów i uprzedzeń
7.3.3 Złudzenia i błędy percepcji
- wiedza wcześniejsza i przygotowanie umysłu może zniekształcać sposób widzenia obiektów, czyli sposób interpretowania danych zmysłowych
- złudzenia: figury niemożliwe(możliwe do narysowania, ale nie do wyprodukowania)
7.3.4 Wpływ kontekstu na spostrzeganie
- ten sam układ bodźców może być różnie interpretowany w zależności od bodźców towarzyszących, to samo wrażenie zmysłowe może prowadzić to różnych spostrzeżeń
- eksperyment Stevena Palmera
7.4 Teorie percepcji
- Teorie strukturalne-( koncepcja asocjacjonistyczna, postaciowa)-zależności pomiędzy wrażeniami i spostrzeżeniami, rozważenia o prymacie całości lub części w procesie percepcji.
-teorie identyfikacji obiektów(teoria modeli, teoria cech)-pytanie o sposób rozpoznawania obiektów w polu percepcyjnym.
- dwukierunkowy(oddolny, odgórny) charakter procesu spostrzegania- (koncepcja obliczeniowa, koncepcja ekologiczna)
7.4.1 Teoria asocjacjonistyczna
- Głowna teza- spostrzeżenie to prosta suma wrażeń i powstaje jako ich połączenie.
- Wrażenia łączą się ze sobą w spostrzeżenia na zasadzie praw kojarzenia. Prawa kojarzenia:
*styczności wrażeń w czasie i przestrzeni -występowania w tym samym czasie, następstwo czasowe i przestrzenne
*podobieństwo
*wzajemny kontrast
- współwystępowanie wrażeń jest niezbędne, ale nie wystarczające do powstawania spostrzeżeń, spostrzeżenie wynika z łącznego występowania poszczególnych wrażeń
- problematyczne twierdzenie- teza jednoznacznej identyfikacji sumy wrażeń z konkretnym spostrzeżeniem- wrażenia takie same, spostrzeżenia różne np. kostka Neckera
- koncepcja głosi prymat części nad całością oraz wrażeń nad spostrzeżeniami; spostrzeżenia całkowicie zależne od wrażeń
- prosty mechanizm, proces oddolny, nie uwzględnia roli reprezentacji umysłowych w procesie percepcji
7.4.2 Teoria postaciowa
- prymat całości nad częścią- pierwotne spostrzeżenie, wtórne wrażenie(wynikają one z analizy tego co zostało spostrzeżone); zwolennicy- Max Wertheimer, Kurt Koffka, Wolfgan Kohler
-sumowaniem wrażeń nie da się wyjaśnić procesu percepcji, argumenty na rzecz tej tezy:
*zjawisko płynnego ruchu pozornego
*spostrzeganie konstelacji gwiazd, dopiero później jej elementów składowych(empirycznie Navon)
-5 zasad Maxa Wertheimera -system poznawczy w procesie spostrzegania wyodrębniania całości figury z tła różnorodnych wrażeń:
*bliskość przestrzenna
*kontynuacja(wspólny ruch obiektów w tym samym kierunku, nawet wyobrażony)
*Pregnancja- domknięcie
*zasada dobrej figury
- badania wykazały istnienie znacznych różnic indywidualnych w zakresie ulegania zasadzie prymatu percepcyjnego( jedni ludzie najpierw widza części, a inni całość)
KONKLUZJA- koncepcje strukturalne-asocjacjonistyczna i postaciowa mogą opisywać proces percepcji prawidłowo, w zależności od warunków percepcji oraz indywidualnych cech systemu poznawczego
7.43. Teoria wzorców
-proces identyfikacji obiektów przebiega na zasadzie porównywania obrazu percepcyjnego z jego umysłowym wzorcem
-wzorcze porównawcze- holistyczne, nie podlegają rozbiciu na elementy składowe...
olaholak