20.10.2009r.
Jan Kasprowicz
Biografia:
Jan Kasprowicz urodził się we wsi Szymborze na Kujawach 12 grudnia 1860 roku. Był pierwszym dzieckiem Piotra i Józefy z Kloftów. Ojciec poety, Piotr Kasprowicz, był człowiekiem niewykształconym, nie umiał pisać ani czytać. Był także mało zaradny, z trudem przychodziło mu utrzymanie rodziny. Dlatego też do ich domu coraz częściej zaglądała bieda i Kasprowiczowie zaczęli szukać pracy najemnej u bogatszych gospodarzy lub w cukrowni w niedaleko położonych Mątwach.
W najwcześniejszych latach życia poety to jego matka była pierwszą nauczycielką. Gdy młody Jan ukończył naukę w miejscowej szkole, rodzice idąc za namowami nauczycieli postanowili oddać syna do pruskiego gimnazjum w Inowrocławiu. Był to rok 1870. Była to z pewnością decyzja trudna dla rodziców Jana, gdyż brak wystarczających środków finansowych nie pozwolił im na stancję w mieście. Dlatego drogę do szkoły i z powrotem musiał poeta pokonywać pieszo każdego dnia. Pokonywanie tej odległości, często w złej pogodzie, miało wpływ na jego zdrowie oraz wyniki w nauce. Nie należał do najwybitniejszych uczniów, jego wyniki w nauce były przeciętne. Jako syn chłopa był niejednokrotnie obiektem drwin swoich kolegów.
Gimnazjum, do którego uczęszczał młody Kasprowicz było niemieckie. W tego typu szkołach uczniowie odbierali wykształcenie klasyczne i humanistyczne. Czytali w oryginale m. in. Ajschylosa, Sofoklesa, Ksenofonta jak również Wergiliusza i Horacego. W czasie egzaminu obowiązywała znajomość Biblii i tradycji judeo – chrześcijańskiej. Lekcje języka ojczystego i polskiej literatury były nadobowiązkowe. W czasie ich trwania czytano m. in. Kochanowskiego, Krasickiego jak również utworu polskich romantyków.
Gdy Kasprowicz był w przedostatniej klasie konflikt z nauczycielem Niemcem zmusił go do opuszczenia gimnazjum w Inowrocławiu. Przeniósł się stamtąd do gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu. Jednak i tu nie obyło się bez problemów. Kilkakrotnie zmieniał szkołę, gdyż ciągle dochodziło do konfliktów z niemiecką kadrą nauczycielską. Młody Kasprowicz otwarcie manifestował swą polskość, co nie podobało się władzom szkolnym. Był w szkołach w Poznaniu, Opolu, Raciborzu a później znowu w Poznaniu, gdzie jako dwudziestoczteroletni mężczyzna, zdobył maturę (rok 1884).
W tym samym roku rozpoczął studia na uniwersytecie lipskim. Były to studia filozofii i literatury. Jednak już po roku przeniósł się do Wrocławia. Jego sytuacja materialna była wciąż trudna. Otrzymywał pomoc od Józefa Kościelskiego, ziemianina i poety mieszkającego niedaleko Inowrocławia, który od najmłodszych lat Kasprowicza interesował się jego osobą. Pomoc ta nie była wystarczająca i ledwo wystarczała na podstawowe utrzymanie.
Jan Kasprowicz ożenił się z kilka lat od siebie starszą Teodozją Szymańską, jednak małżeństwo to zakończyło się rozwodem i popełnieniem przez Teodozję samobójstwa. W życiu zawodowym zaczęło się układać odrobinę lepiej. Nawiązał w tym okresie współpracę z krajowymi czasopismami. W okresie studiów miał miejsce początek jego kontaktów z ruchem socjalistycznym, w szczególności z grupą młodzieżową, tzw. „ikaryjczykami”. Byli to utopijni socjaliści niemieccy. Ich poglądy w tym okresie życia poety były mu bliskie: antyklerykalizm i demokratyzm społeczny. W 1887 roku na ślad grupy „ikaryjczyków” wpadła policja niemiecka. W grupie aresztowanych i oskarżonych osób znalazł się Kasprowicz. Został skazany na pół roku więzienia. Po odbyciu kary jeden z galicyjskich działaczy ludowych i wydawca, Bolesław Wysłouch, zaproponował mu przeniesienie się do Lwowa. Miał tam objąć stanowisko redaktora w „Kurierze Lwowskim”. Poeta przyjął tę propozycję i wyjechał do Lwowa.
W 1888 roku wydana została we Lwowie pierwsza książka Kasprowicza Poezje pod patronatem Teodora Tomasza Jeża. Jego list pełen pochwał i życzeń skierowanych do autora został zamieszczony na początku książki jako przedmowa. Ten debiutancki tom ukazywał poetę jako postać prospołeczną. Dominowała w nim liryka programowa, wiersze retoryczne o akcentach radykalnych i buntowniczych. Młodzieńcza twórczość poety była „echem poromantycznego epigonizmu, przypominała Ujejskiego, Lenartowicza, Asnyka i Konopnicką”.
Poezje były zamknięciem pierwszego okresu twórczości Kasprowicza. Początek lat dziewięćdziesiątych był dla poety wejściem w nowy etap życia zawodowego. Przebywając w środowisku intelektualnym Galicji i Lwowa zmieniało się jego życie artystyczne. W jego utworach z tego okresu zaczęły pojawiać się elementy impresjonizmu i symbolizmu. W okresie przejściowym miedzy tymi dwoma etapami jego twórczości powstały trzy tomiki jego wierszy: „Anima lachrymans”, „Miłość”, „Krzak dzikiej róży”. W pierwszym z tych tomów widoczne były ślady dawnej postawy poety, postawy prospołecznej. W drugim zaczęła się ujawniać tendencja do ukazywania rozdarcia między dobrem a złem, prawdą a kłamstwem, grzechem a niewinnością. Każdy kolejny utwór czy też cały tomik wierszy ukazywał proces zmieniania się samego poety i jego poglądów.
W roku 1893 Kasprowicz powtórnie się ożenił z Jadwigą Gąsowską, z którą miał dwie córki, Annę i Janinę. Rok 1899 przyniósł wydarzenie, które na zawsze zmąciło spokój poety. W domu Kasprowiczów pojawił się Stanisław Przybyszewski, sąsiad Kasprowicza z czasów pobytu na Kujawach. Jadwiga zakochała się w gościu, którego wcześniej nie znała i zostawiła dla niego męża i dzieci. Wydarzenie to nigdy nie zostało bezpośrednio opisane w żadnym z utworów, jednak w hymnach odnaleźć możemy nawiązanie do tych dramatycznych wydarzeń (aluzja do „pramatki Grzechu, jasnowłosej Ewy, z gadziną u swych białych stóp”).
Podstawą utrzymania dla poety była nadal praca publicystyczna. Z demokratyczno – ludowego „Kuriera Lwowskiego” przeniósł się do narodowo – demokratycznego „Słowa Polskiego”. Praca dziennikarska wyczerpywała jego siły i zdrowie. W roku 1904 nastąpiła zmiana w jego życiu. Uzyskał stopień doktora na Uniwersytecie Lwowskim na podstawie rozprawy o liryce Lenartowicza. Cztery lata później objął katedrę literatury porównawczej, która utworzona została specjalnie dla niego w związku z jego wieloletnią działalnością przekładową. Obejmowała ona największe dzieła literatury od antyku aż do współczesności. Były to m. in. tragedie Ajschylosa, Eurypidesa, dramaty Marlowe’a, Szekspira, dzieła Goethego, Shelleya oraz pisarzy mu współczesnych: Maeterlincka, Rimbauda, Sudermanna, dzieła o tematyce filozoficznej. W latach 1921 – 1922 był rektorem tej uczelni.
Kasprowicz w roku 1911 po raz kolejny ożenił się. Jego żoną została poznana we Włoszech Maria Bunin, córka carskiego generała. Napisała pamiętnik o swoim życiu małżeńskim Moje życie z nim (1932 – 1934). W czasie wojny i w okresie odzyskania niepodległości uczestniczył w działaniach o charakterze narodowym. Był zwolennikiem państw koalicji. Razem z Żeromskim, który przebywał wtedy w Zakopanem, uczestniczył w akcjach skierowanym przeciwko aktywistom po stronie państw centralnych. W 1920 roku w czasie plebiscytu na Warmii i Mazurach uczestniczył w agitacji na rzecz przyłączenia tych ziem do Polski. Trzy lata później na stałe osiadł w Tatrach w wilii „Harenda” położonej pomiędzy Poroninem a Zakopanem. Willa ta po śmierci poety została przekształcona w jego muzeum.
W 1924 roku pogorszeniu uległo zdrowie poety. Coraz częściej w rozmowach z nim pojawiał się temat śmierci, o której mówił ze spokojem i jakby bez lęku. Zmarł 1 sierpnia 1926 roku w swym domu na „Harendzie”. Pogrzeb poety odbył się 4 sierpnia zaś pochowany został w grobowcu obok domu.
Przemiany w twórczości:
I okres twórczości
Poeta występuje tutaj jako rzecznik skrzywdzonych i poniżonych. Na tematykę jego twórczości w tym okresie z pewnością wpłynęło jego chłopskie pochodzenie. W jego utworach dominowała tematyka społeczna, podejmował m. in. kwestię biedy chłopa i jego położenia. Z tego czasu pochodzi cykl sonetów Z chałupy i wiersz W chałupie.
II okres twórczości (przełom modernistyczny)
Na tym etapie swojej twórczości Kasprowicz pod wpływem poezji modernistycznej nie był już tzw. „społecznikiem”. Stał się poetą typowym dla epoki dekadenckiej. Rok 1898 uważa się za przełomowy w jego twórczości. Właśnie w tym roku powstał tomik jego utworów zatytułowany Krzak dzikiej róży. Do cech tego okresu twórczości zaliczyć możemy:
- Bunt wobec Boga i katastrofizm w Hymnach
- Zrezygnowanie z tematyki społecznej
- Niechętna i pogardliwa postawa poety wobec społeczności, której dawniej był obrońcą (niechęć wybitnej jednostki do tłumu)
- Zastąpienie wcześniejszego naturalizmu symbolizmem i ekspresjonizmem
III etap twórczości (postawa franciszkańska)
W tym okresie twórczości poety miała miejsce kolejna przemiana. Z buntującego się przeciwko Bogu artysty stał się głosicielem filozofii św. Franciszka. Nowa postawa poety zostaje ujawniona w tomiku wierszy Księga ubogich. Etap ten przynosi nie tylko pogodzenie się z Bogiem i franciszkańską postawę wobec bliźnich, ale także uwielbienie przyrody i jej piękna. Poeta głosi również kult człowieka prostego i jego mądrości.
W tym okresie Kasprowicz osiada w Poroninie. Należy wymienić następujące tytuły z tego okresu:
- Hymn św. Franciszka z Asyżu
- Chwile
- Księga ubogich
- Mój świat
Wykaz publikacji:
Cykle wierszy:
- Obrazki natury- Ze Szląska- Z chałupy- Obrazy i obrazki chłopskie- Obrazy, gawędy i opowiadania
- Z swojskiej flory- Z więzienia
Wydane tomiki wierszy:
- Miłość- Anima lachrymans i inne poezje- Krzak dzikiej róży- Ginącemu światu- Salve Regina- Księga ubogich- Mój świat
Poematy:
- Giordano Bruno (1884)- Aryman i Oromaz (1884)- Wojtek Skiba- Z motywów biblijnych (cykl)- Miłość- Z gór (cykl)- Bunt Napierskiego- Uczta Herodiady
Dramaty:
- Świat się kończy
Proza poetycka:
- O bohaterskim koniu i walącym się domu
„W chałupie” – analiza i interpretacja:
Utwór ten, należący do cyklu „Obrazki natury”, podejmuje temat życia chłopskiego na wsi, i dlatego przy jego omawianiu warto zwrócić uwagę na fakty z biografii Kasprowicza. Poeta sam był synem chłopa, analfabety, pochodził z rodziny wielodzietnej. Dlatego w swoich utworach często powracał do lat dzieciństwa, opisywał polską wieś i trudne warunki na niej panujące.
Wiersz „W chałupie” jest przykładem utworu wykorzystującego poetykę naturalizmu. Naturalizm zakładał ukazywanie rzeczywistości w sposób drobiazgowy i dokładny, obiektywny, dbanie o szczegóły, zmniejszenie roli narratora do minimum. Tak właśnie opisana jest w utworze wiejska chałupa. Podmiot liryczny w sposób drobiazgowy opisuje poszczególne jej elementy, podkreślając ich brzydotę. Unika wyrażania swojego stosunku do opisywanej rzeczywistości, jedynie beznamiętnie ją opisuje w formie liryki pośredniej. Celem takiego zabiegu jest wstrząśnięcie czytelnikiem, zaszokowanie go obrazem brzydoty i nędzy, wzbudzenie w nim współczucia i litości. Utwór w swojej budowie językowej jest zbliżony do prozy, składa się z pięciu strof bezrymowych o miarowym rytmie. Dodatkowo niewielka ilość środków artystycznych ma podkreślać ubóstwo opisywanego miejsca.
Pierwsza zwrotka przedstawia widok chałupy z zewnątrz. Okno, przez które zagląda do wnętrza podmiot liryczny jest zapowiedzią tego, co znajduje się w środku: ubóstwa i brzydoty – „Szyba stłuczona, która zapchano szmatami”. Ganek jest zaniedbany („poszczerbione doniczki”). Na zewnątrz pada deszcz, jest szaro, pogoda jest ponura. Dominuje kolorystyka szarości.
Druga i trzecia zwrotka przedstawiają wnętrze izby, w której panuje ogromne ubóstwo. Widać zapadłe ściany, gliniane zabrudzone talerze, blaszane garnki, zardzewiałe wiadro, na stole resztki skromnej wieczerzy. Izba spowita jest w ciemności, oświetla ją tylko „mdławe światełko”, które pada „w zmrok zadymionej izdebki”, podkreślając ubóstwo oraz brzydotę tego miejsca.
W zwrotce czwartej i piątej poznajemy mieszkańców ubogiej chałupy: są to siedzące na ławie dwie kobiety, prawdopodobnie matka i córka. Starsza kobieta wygląda na więcej lat niż ma w rzeczywistości, o resztkach urody z lat młodzieńczych świadczy tylko „Oko niebieskie, ostatnią
Paląc się jeszcze pięknością...”
Ma czarne, krótko obcięte włosy, jest zmęczona ciężką pracą i życiem. Młoda natomiast ma szesnaście lat, jest ładna, ukazana w trakcie snu. „Śni o paniczu z fabryki”. Podmiot liryczny przedstawia również krótko jej opis w czasie snu. Wsunęła łokieć pod głowę, z jej piersi opadła koszula, światło padające na jej twarz podkreśliło jej różane policzki, czasem się uśmiechnęła. Przedstawiona sytuacja, która rozgrywa się u nędznej izbie, pokazuje beznadziejność losu dziewczyny i nędzę egzystencji jej i jej matki. Z drugiej strony widać ogromny erotyzm tej sceny – dziewczyna nie śni o księciu z bajki, ale o konkretnym mężczyźnie, który ją „ukradkiem pochwycił / i udo przycisnął kolanem” – z którym miała już doświadczenia erotyczne. Erotyzm podkreślają także jej czerwone usta oraz pełne piersi. Widoczny jest wyraźny kontrast pomiędzy starością matki a zwierzęcą młodością i erotyzmem córki.
Jak już wcześniej wspomniano, wiersz ten jest ukształtowany w formie liryki pośredniej, w postaci suchego opisu. W ostatniej zwrotce pojawiają się jednak elementy liryki bezpośredniej – bezpośredni zwrot do adresata wiersza w formie wykrzyknienia „Patrzaj!” Podmiot liryczny chce więc unaocznić adresatowi zaistniałą sytuację, uświadomić mu tragizm kobiet i ich ubóstwa.
Dodatkowym kompozycyjnym ukształtowaniem jest występująca po każdej strofie przerzutnia „dysonans / nędzy”. Zastosowanie tego środka poetyckiego ma wpłynąć na tragizm sceny, na jej dramatyczność. Negatywny wydźwięk słowa „nędza”, powtarzanego pięciokrotnie, pozostawia czytelnika w ponurym nastroju – świat przedstawiony w utworze jest ponury, przykry, źle uporządkowany – i stąd właśnie ów akcentowany dzięki przerzutni „dysonans”.
„Z chałupy” - wiadomości wstępne
Z chałupy to cykl czterdziestu sonetów autorstwa Jana Kasprowicza, wydany po raz pierwszy w 1887 roku. Jest to jedno z pierwszych opublikowanych dokonań poety.
Z chałupy wraz z W chałupie (1885 rok), Chrystusem (1890 rok) i Z chłopskiego zagonu (1891 rok) to dzieła przypadające na pierwszy etap twórczości Kasprowicza, w którym dominującym tematem był sprzeciw wobec krzywdzie społecznej. Poeta sam pochodził ze wsi i doskonale znał panujące tam realia. Postanowił zatem przedstawić reszcie społeczeństwa położenie najuboższych jego członków – wykorzystywanych, poniżanych i oszukiwanych chłopów. Sposób w jaki to uczynił jest jednak wyjątkowy. Kasprowicz nie pokazał biednej polskiej wsi z gorzką ironią, która z czasem przeradza się w gniew. Poeta z pełnym przekonaniem podkreśla już w pierwszym sonecie fakt, iż wywodzi się ze wsi i zawsze do niej będzie należał.
Co ciekawe, Kasprowicz, chcąc wykazać krzywdy społeczne, postanowił posłużyć się sonetem, gatunkiem przeznaczonym dla wzniosłych tematów. On natomiast usiłował wykorzystać tę wzniosłą formę do opisania brzydoty, zacofania i niesprawiedliwości panującej na polskiej wsi. Jak pisze Tomkowski: Poezji znajdziemy w tych tomach raczej niewiele. Sonet, najbardziej liryczny z gatunków, pod piórem Kasprowicza zamienia się w reportaż społeczny, bywa portretem postaci albo lakonicznym epitafium.
Nowością było również posłużenie się w sonecie takimi kierunkami artystycznymi jak naturalizm i realizm. Kasprowicz w ten właśnie sposób chciał jak najdokładniej oddać obraz wsi.
Interpretacja
Najpopularniejszymi sonetami ze zbioru są I, XV oraz XXXIX.
Pierwszy z nich to dokładny i skrupulatny opis zewnętrzny kujawskiej wsi. Widzimy tu: chaty, wiśniowy sad, siwe wierzby przy stodołach. Jednak nie jest to piękny widok, ponieważ po bliższym przyjrzeniu się widać również walący się płot, chude krowy, brud. Z fotograficzną dokładnością zostały opisane dziewczyny w kujawskich kolorowych strojach, które stanowią kontrast wobec ogólnego ubóstwa i szarości. Ich obecność oraz piękno powoduje, że odbiorca na chwilę zapomina o szarości i zachwyca się wiejskim bogactwem kulturowym. Podmiot liryczny w pełni identyfikuje się z obrazem, ponieważ wychował się właśnie na tej wsi. Wspomnienie dzieciństwa powoduje, że na jego policzkach pojawiają się łzy. Nie są to wyłącznie łzy wzruszenia, ale i rozpaczy spowodowanej nędznym widokiem: Hej! czy przyjdzie czas, co łzy te spłoszy?!...
Sonet XV opowiada historię kobiety, zmuszonej po śmierci męża do wyprzedaży gospodarstwa. Przez jakiś czas dawała sobie radę sama, lecz nadszedł okres nieurodzaju, a przez brak plonów nie była w stanie spłacić podatków. Zrozpaczona bohaterka wyprawiła swoje nieletnie córki do pracy u innych gospodarzy, a sama pożegnała się z ukochaną ziemią i ruszyła w tułaczkę. Wdowa imała się dorywczymi pracami w okolicznych wsiach, lecz z biegiem czasu traciła witalność. Nie widząc innego wyjścia postanowiła: Trza pójść w żebry, trza żyć z łaski boskiej. Jednak niedługo po tym ludzie znaleźli ją martwą, leżącą na ziemi.
W sonecie XXXIX zapoznajemy się z losami pewnego zdolnego młodzieńca. Bohaterem jest chłopak, który mimo wszelkich nieprzychylności zamierza się uczyć. Zimą, aby dojść do szkoły musiał stawiać czoła zamieciom śnieżnym i brnąć przez milę po kolana w białym puchu, ubranym w cieniutki surducik. Każdego wieczora spędzał mnóstwo czasu na odrabianiu lekcji, nie przejmując się zimowym chłodem. Latem, w czasie wakacji, pomagał przy wypasaniu krów, lecz nie zapominał o nauce: A pod pachą Homery, Wirgile. Otoczenie nie ułatwiało mu życia, wyśmiewając się z niego, lecz on nic sobie z tego nie robił. Wreszcie dorósł i ku radości swojej i rodziców wybrał się do stolicy, gdzie czekała na niego wiedz głęboka rzeka. Pewnego dnia napisał do domu list: „Kochani rodzice!... Skończę... bieda... dużo do roboty...”. Niedługo po tym zmarł na gruźlicę.
Problematyka
Kasprowicz postawił sobie za cel pokazać wszelkie bolączki trapiące polską wieś w epoce modernizmu. Dlatego też pierwszym i najważniejszym tematem cyklu jest bieda, obecna w każdym sonecie. Bohaterowie sonetów w radzeniu sobie z ubóstwem są zupełnie osamotnieni, nie mogą liczyć na pomoc państwa, a jedynie na przychylność innych chłopów, którzy alba przyjmą do pracy przy żniwach, albo wrzucą nieco grosza do żebraczej czapki. Poeta wykazał, że polska wieś wcale się nie zmieniła dzięki reformie uwłaszczeniowej. Co gorsza, spowodowała ona jeszcze gorszą sytuację chłopów pozostawiając ich na łasce i niełasce urzędników. Widać to na przykładzie sonetu XV, gdzie niezdolna do zapłacenia podatków kobieta musiała odsprzedać swoją ziemię i wyruszyć w tułaczkę.
Kasprowicz zwrócił również uwagę na najmłodsze pokolenie, któremu uniemożliwiono lub utrudniono dostęp do edukacji. Sonet XXXIX właśnie o tym opowiada. Bohater narażał własne zdrowie, by codziennie pokonywać milę do szkoły, w której był wyróżniającym się uczniem. Chłopak bardzo się starał i snuł marzenia o Warszawie. Kiedy wreszcie wyjechał do stolicy na naukę szybko zorientował się, że życie w wielkim mieście nie jest łatwe. Aby się utrzymać musiał ciężko pracować, aby nie wylecieć ze szkoły musiał dużo się uczyć, wreszcie jego organizm tego nie wytrzymał. Widzimy tutaj kolejny problem. Wyzysk panujący w miastach wobec wywodzących się ze wsi ludzi, chcących zarobić na chleb. Jest to również krytyka systemu edukacji, który zmusił młodzieńca co katorżniczej pracy zamiast umożliwić mu warunki do pobierania nauki.
Sam Kasprowicz jest świetnym przykładem, że polska wieś była w stanie wydać wielkie talenty. On jednak miał więcej szczęścia niż bohater sonetu XXXIX, ale doskonale był tego świadomy.
Analiza
Sonet to utwór poetycki, który ma jasno i wyraźnie określone wymagania formalne. Zawsze musi składać się z dwóch czterowersowych strof o powtarzających się rymach (ABAB ABAB lub ABBA ABBA) oraz dwóch tercyn o odmiennych rymach (CDC DCD lub CDE CDE). Według wzoru pierwsze dwie strofy powinny zawierać część opisowo-narracyjną sonetu, a pozostałe dwie refleksyjno-liryczną.
Biorąc pod uwagę ten idealny wzór, prawdziwym sonetem z omawianych trzech, możemy nazwać jedynie Sonet I. jedynie w nim bowiem mamy do czynienia z klasycznym podziałem na część opisową i refleksyjną. W pierwszej widzimy obraz wsi: Chaty rzędem na piaszczystych wzgórkach, w drugiej natomiast mamy do czynienia z odniesieniem się podmiotu lirycznego do tego opisu: Szare chaty! nędzne chłopskie chaty! / Jak się z wami zrosło moje życie.
W pozostałych dwóch sonetach brakuje części refleksyjnej. Artysta skupił się bardziej na ukazaniu losów sowich bohaterów, pozostawiając je bez komentarza.
Jeśli chodzi o rymy, to klasyczne wzory zostały zachowane we wszystkich sonetach, lecz tylko w przypadku pierwszych dwóch strof. Rymują się one w sposób prosty – ABBA, ABBA. Natomiast kolejne strofy, trzecia i czwarta, w każdym z omawianych sonetów rymują się w inny sposób. W sonecie I mamy do czynienia z rymami typu ABC, ABC, w XV ABB, CAC, w XXXIX zaś ABB, ACC.
Zastosowane w sonetach środki artystyczne miały na celu nadać utworom walorów realistycznych i naturalistycznych. Dlatego też pojawiają się takie epitety jak: chude krowy, szare chaty, nędzne chłopskie chaty. Dzięki temu, a także brakiem części refleksyjnej, komentarza odautorskiego, sonety są przykładem typowych utworów naturalistycznych. Ich głównym zadaniem miało być wstrząśnięcie czytelnikiem, a nie wprawienie w go zachwyt. Poecie zależało na współczuciu, a nie na podziwie.
chahaviah