Sklepy cynamonowe - Bruno Schulz.pdf - Bruno Schulz - niunia102

The Project Gutenberg EBook of Sklepy cynamonowe, by Bruno Schulz

this or any other Project Gutenberg eBook.

This header should be the first thing seen when viewing this Project

Gutenberg file. Please do not remove it. Do not change or edit the

header without written permission.

Please read the "legal small print," and other information about the

eBook and Project Gutenberg at the bottom of this file. Included is

important information about your specific rights and restrictions in

how the file may be used. You can also find out about how to make a

donation to Project Gutenberg, and how to get involved.

**Welcome To The World of Free Plain Vanilla Electronic Texts**

**eBooks Readable By Both Humans and By Computers, Since 1971**

*****These eBooks Were Prepared By Thousands of Volunteers!*****

Title: Sklepy cynamonowe

Author: Bruno Schulz

Release Date: May, 2005 [EBook #8119]

[Yes, we are more than one year ahead of schedule]

[This file was first posted on June 16, 2003]

Edition: 10

Language: Polish

Character set encoding: Codepage 1250

*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK SKLEPY CYNAMONOWE ***

Produced by Pawel Sobkowiak--Scanned and proofread by

Polska Biblioteka Internetowa

BRUNO SCHULZ SKLEPY CYNAMONOWE

Spis tresci:

SIERPIE Ń NAWIEDZENIE PTAKI MANEKINY TRAKTAT O MANEKINACH ALBO WTÓRA

KSI Ę GA RODZAJU TRAKTAT O MANEKINACH Ci ą g dalszy TRAKTAT O MANEKINACH

Doko ń czenie NEMROD PAN PAN KAROL SKLEPY CYNAMONOWE ULICA KROKODYLI

KARAKONY WICHURA NOC WIELKIEGO SEZONU

SIERPIE Ń

1 W lipcu ojciec mój wyje Ŝ d Ŝ ał do wód i zostawiał mnie z matk ą i

starszym bratem na pastw ę białych od Ŝ aru i oszołamiaj ą cych dni letnich.

Wertowali ś my, odurzeni ś wiatłem, w tej wielkiej ksi ę dze wakacji, której

wszystkie karty pałały od blasku i miały na dnie słodki do omdlenia

mi ąŜ sz złotych gruszek. Adela wracała w ś wietliste poranki, jak Pomona z

ognia dnia roz Ŝ agwionego, wysypuj ą c z koszyka barwn ą urod ę sło ń ca--

l ś ni ą ce, pełne wody pod przejrzyst ą skórk ą czere ś nie, tajemnicze, czarne

wi ś nie, których wo ń przekraczała to, co ziszczało si ę w smaku; morele, w

których mi ąŜ szu złotym był rdze ń długich popołudni; a obok tej czystej

poezji owoców wyładowywała nabrzmiałe sił ą i po Ŝ ywno ś ci ą płaty mi ę sa z

klawiatur ą Ŝ eber ciel ę cych, wodorosty jarzyn, niby zabite głowonogi i

meduzy--surowy materiał obiadu o smaku jeszcze nie uformowanym i

jałowym, wegetatywne i telluryczne ingrediencje obiadu o zapachu dzikim

i polnym. Przez ciemne mieszkanie na pierwszym pi ę trze kamienicy w rynku

przechodziło co dzie ń na wskro ś całe wielkie lato: cisza drgaj ą cych

słojów powietrznych, kwadraty blasku ś ni ą ce Ŝ arliwy swój sen na

podłodze; melodia katarynki, dobyta z najgł ę bszej złotej Ŝ yły dnia; dwa,

trzy takty refrenu, granego gdzie ś na fortepianie, wci ąŜ na nowo,

mdlej ą ce w sło ń cu na białych trotuarach, zagubione w ogniu dnia

gł ę bokiego. Po sprz ą taniu Adela zapuszczała cie ń na pokoje, zasuwaj ą c

płócienne story. Wtedy barwy schodziły o oktaw ę gł ę biej, pokój napełniał

si ę cieniem, jakby pogr ąŜ ony w ś wiatło gł ę bi morskiej, jeszcze m ę tniej

odbity w zielonych zwierciadłach, a cały upał dnia oddychał na storach,

lekko faluj ą cych od marze ń południowej godziny. W sobotnie popołudnia

wychodziłem z matk ą na spacer. Z półmroku sieni wst ę powało si ę od razu w

słoneczn ą k ą piel dnia. Przechodnie, brodz ą c w złocie, mieli oczy

zmru Ŝ one od Ŝ aru, jakby zalepione miodem, a podci ą gni ę ta górna warga

odsłaniała im dzi ą sła i z ę by. I wszyscy brodz ą cy w tym dniu złocistym

mieli ów grymas skwaru, jak gdyby sło ń ce nało Ŝ yło swym wyznawcom jedn ą i

t ę sam ą mask ę --złot ą mask ę bractwa słonecznego; i wszyscy, którzy szli

dzi ś ulicami, spotykali si ę , mijali, starcy i młodzi, dzieci i kobiety,

pozdrawiali si ę w przej ś ciu t ą mask ą , namalowan ą grub ą , złot ą farb ą na

twarzy, szczerzyli do siebie ten grymas bakchiczny--barbarzy ń sk ą mask ę

kultu poga ń skiego. Rynek był pusty i Ŝ ółty od Ŝ aru, wymieciony z kurzu

gor ą cymi wiatrami, jak biblijna pustynia. Cierniste akacje, wyrosłe z

pustki Ŝ ółtego placu, kipiały nad nim jasnym listowiem, bukietami

szlachetnie uczłonkowanych filigranów zielonych, jak drzewa na starych

gobelinach. Zdawało si ę , Ŝ e te drzewa afektuj ą wicher, wzburzaj ą c

teatralnie swe korony, a Ŝ eby w patetycznych przegi ę ciach ukaza ć

wytwomo ść wachlarzy listnych o srebrzystym podbrzuszu, jak futra

szlachetnych lisic. Stare domy, polerowane wiatrami wielu dni, zabawiały

si ę refleksami wielkiej atmosfery, echami, wspomnieniami barw,

rozproszonymi w gł ę bi kolorowej pogody. Zdawało si ę , Ŝ e całe generacje

dni letnich (jak cierpliwi sztukatorzy, obijaj ą cy stare fasady z ple ś ni

tynku) obtłukiwały kłamliw ą glazur ę , wydobywaj ą c z dnia na dzie ń

wyra ź niej prawdziwe oblicze domów, fizjonomi ę losu i Ŝ ycia, które

formowało je od wewn ą trz. Teraz okna, o ś lepione blaskiem pustego placu,

spały; balkony wyznawały niebu sw ą pustk ę ; otwarte sienie pachniały

chłodem i winem. Kupka obdartusów, ocalała w k ą cie rynku przed płomienn ą

miotł ą upału, oblegała kawałek muru, do ś wiadczaj ą c go wci ąŜ na nowo

rzutami guzików i monet, jak gdyby z horoskopu tych metalowych kr ąŜ ków

odczyta ć mo Ŝ na było prawdziw ą tajemnic ę muru, porysowanego hieroglifami

rys i p ę kni ęć . Zreszt ą rynek był pusty. Oczekiwało si ę , Ŝ e przed t ę sie ń

sklepion ą z beczkami winiarza podjedzie w cieniu chwiej ą cych si ę akacyj

osiołek Samarytanina, prowadzony za uzd ę , a dwóch pachołków zwlecze

troskliwie chorego m ęŜ a z rozpalonego siodła, a Ŝ eby go po chłodnych

schodach wnie ść ostro Ŝ nie na pachn ą ce szabasem pi ę tro. Tak w ę drowali ś my

z matk ą przez dwie słoneczne strony rynku, wodz ą c nasze załamane cienie

po wszystkich domach, jak po klawiszach. Kwadraty bruku mijały powoli

pod naszymi mi ę kkimi i płaskimi krokami--jedne bladoró Ŝ owe jak skóra

ludzka, inne złote i sine, wszystkie płaskie, ciepłe, aksamitne na

sło ń cu, jak jakie ś twarze słoneczne, zadeptane stopami a Ŝ do niepoznaki,

do błogiej nico ś ci. A Ŝ wreszcie na rogu ulicy Stryjskiej weszli ś my w

cie ń apteki. Wielka bania z sokiem malinowym w szerokim oknie aptecznym

symbolizowała chłód balsamów, którym ka Ŝ de cierpienie mogło si ę tam

ukoi ć . I po paru jeszcze domach ulica nie mogła ju Ŝ utrzyma ć nadal

decorum miasta, jak chłop, który wracaj ą c do wsi rodzimej, rozdziewa si ę

po drodze z miejskiej swej elegancji, zamieniaj ą c si ę powoli, w miar ę

zbli Ŝ ania do wsi, w obdartusa wiejskiego. Przedmiejskie domki ton ę ły

wraz z oknami, zapadni ę te w bujnym i zagmatwanym kwitnieniu małych

ogródków. Zapomniane przez wielki dzie ń , pleniły si ę bujnie i cicho

wszelkie ziela, kwiaty i chwasty, rade z tej pauzy, któr ą prze ś ni ć mogły

za marginesem czasu, na rubie Ŝ ach niesko ń czonego dnia. Ogromny

słonecznik, wyd ź wigni ę ty na pot ęŜ nej łodydze i chory na elephantiasis,

czekał w Ŝ ółtej Ŝ ałobie ostatnich, smutnych dni Ŝ ywota, uginaj ą c si ę pod

przerostem potwornej korpulencji. Ale naiwne przedmiejskie dzwonki i

perkalikowe, niewybredne kwiatuszki stały bezradne w swych

nakrochmalonych, ró Ŝ owych i białych koszulkach, bez zrozumienia dla

wielkiej tragedii słonecznika.

2 Spl ą tany g ą szcz traw, chwastów, zielska i bodiaków buzuje w ogniu

popołudnia. Huczy rojowiskiem much popołudniowa drzemka ogrodu. Złote

ś ciernisko krzyczy w sło ń cu, jak ruda szara ń cza; w rz ę sistym deszczu

ognia wrzeszcz ą ś wierszcze; str ą ki nasion eksploduj ą cicho, jak koniki

polne. A ku parkanowi ko Ŝ uch traw podnosi si ę wypukłym garbem-pagórem,

jak gdyby ogród obrócił si ę we ś nie na drug ą stron ę i grube jego,

chłopskie bary oddychaj ą cisz ą ziemi. Na tych barach ogrodu niechlujna,

babska bujno ść sierpnia wyolbrzymiała w głuche zapadliska ogromnych

łopuchów, rozpanoszyła si ę płatami włochatych blach listnych, wybujałymi

ozorami mi ę sistej zieleni. Tam te wyłupiaste pałuby łopuchów wybałuszyły

si ę jak babska szeroko rozsiadłe, na wpół po Ŝ arte przez własne oszalałe

spódnice. Tam sprzedawał ogród za darmo najta ń sze krupy dzikiego bzu,

ś mierdz ą c ą mydłem, grub ą kasz ę babek, dzik ą okowit ę mi ę ty i wszelk ą

najgorsz ą tandet ę sierpniow ą . Ale po drugiej stronie parkanu, za tym

matecznikiem lata, w którym rozrosła si ę głupota zidiociałych chwastów,

było ś mietnisko zarosło dziko bodiakiem. Nikt nie wiedział, Ŝ e tam

wła ś nie odprawiał sierpie ń tego lata swoj ą wielk ą poga ń sk ą orgi ę . Na tym

ś mietnisku, oparte o parkan i zaro ś ni ę te dzikim bzem, stało łó Ŝ ko

skretyniałej dziewczyny Tłui. Tak nazywali ś my j ą wszyscy. Na kupie

ś mieci i odpadków, starych garnków, pantofli, rumowiska i gruzu stało

zielono pomalowane łó Ŝ ko, podparte zamiast brakuj ą cej nogi dwiema

starymi cegłami. Powietrze nad tym rumowiskiem, zdziczałe od Ŝ aru, ci ę te

błyskawicami l ś ni ą cych much ko ń skich, rozw ś cieczonych sło ń cem,

trzeszczało jak od nie widzianych grzechotek, podniecaj ą c do szału.

Tłuja siedzi przykucni ę ta w ś ród Ŝ ółtej po ś cieli i szmat. Wielka jej

głowa je Ŝ y si ę wiechciem czarnych włosów. Twarz jej jest kurczliwa jak

miech harmonii. Co chwila grymas płaczu składa t ę harmoni ę w tysi ą c

poprzecznych fałd, a zdziwienie rozci ą ga j ą z powrotem, wygładza fałdy,

odsłania szparki drobnych oczu i wilgotne dzi ą sła z Ŝ ółtymi z ę bami pod

ryjowat ą , mi ę sist ą warg ą . Mijaj ą godziny pełne Ŝ aru i nudy, podczas

których Tłuja gaworzy półgłosem, drzemie, zrz ę dzi z cicha i chrz ą ka.

Muchy obsiadaj ą nieruchom ą g ę stym rojem. Ale z nagła ta cała kupa

brudnych gałganów, szmat i strz ę pów zaczyna porusza ć si ę , jakby o Ŝ ywiona

chrobotem l ę gn ą cych si ę w niej szczurów. Muchy budz ą si ę spłoszone i

podnosz ą wielkim, hucz ą cym rojem, pełnym w ś ciekłego bzykania, błysków i

migota ń . I podczas gdy gałgany zsypuj ą si ę na ziemi ę i rozbiegaj ą po

ś mietnisku jak spłoszone szczury, wygrzebuje si ę z nich, odwija zwolna

j ą dro, wyłuszcza si ę rdze ń ś mietniska: na wpół naga i ciemna kretynka

d ź wiga si ę powoli i staje, podobna do bo Ŝ ka poga ń skiego, na krótkich

dziecinnych nó Ŝ kach, a z nap ę czniałej napływem zło ś ci szyi, z

poczerwieniałej, ciemniej ą cej od gniewu twarzy, na której jak malowidła

barbarzy ń skie wykwitaj ą arabeski nabrzmiałych Ŝ ył, wyrywa si ę wrzask

zwierz ę cy, wrzask chrapliwy, dobyty ze wszystkich bronchij i piszczałek

tej półzwierz ę cej-półboskiej piersi. Bodiaki, spalone sło ń cem, krzycz ą ,

łopuchy puchn ą i pyszni ą si ę bezwstydnym mi ę sem, chwasty ś lini ą si ę

błyszcz ą cym jadem, a kretynka, ochrypła od krzyku, w konwulsji dzikiej

uderza mi ę sistym łonem z w ś ciekł ą zapalczywo ś ci ą w pie ń bzu dzikiego,

który skrzypi cicho pod natarczywo ś ci ą tej rozpustnej chuci, zaklinany

całym tym n ę dzarskim chórem do wynaturzonej, poga ń skiej płodno ś ci. Matka

Tłui wynajmuje si ę gospodyniom do szorowania podłóg. Jest to mała, Ŝ ółta

jak szafran kobieta i szafranem zaprawia te Ŝ podłogi, jodłowe stoły,

ławy i szlabany, które w izbach ubogich ludzi zmywa. Raz zaprowadziła

mnie Adela do domu tej starej Mary ś ki. Była wczesna poranna godzina,

weszli ś my do małej izby niebiesko bielonej, z ubit ą polep ą glinian ą na

podłodze, na której le Ŝ ało wczesne sło ń ce, jaskrawo Ŝ ółte w tej ciszy

porannej, odmierzanej przera ź liwym szcz ę kiem chłopskiego zegara na

ś cianie. W skrzyni na słomie le Ŝ ała głupia Mary ś ka, blada jak opłatek i

cicha jak r ę kawiczka, z której wysun ę ła si ę dło ń . I jakby korzystaj ą c z

jej snu, gadała cisza, Ŝ ółta, jaskrawa, zła cisza, monologowała, kłóciła

si ę , wygadywała gło ś no i ordynarnie swój maniacki monolog. Czas Mary ś ki

- czas wi ę ziony w jej duszy, wyst ą pił z niej straszliwie rzeczywisty i

szedł samopas przez izb ę , hała ś liwy, hucz ą cy, piekielny, rosn ą cy w

jaskrawym milczeniu poranka z gło ś nego młyna-zegara, jak zła m ą ka, sypka

m ą ka, głupia m ą ka wariatów.

3 W jednym z tych domków, otoczonym sztachetami br ą zowej barwy, ton ą cym

w bujnej zieleni ogródka, mieszkała ciotka Agata. Wchodz ą c do niej,

mijali ś my w ogrodzie kolorowe szklane kule, tkwi ą ce na tyczkach, ró Ŝ owe,

zielone i fioletowe, w których zakl ę te były całe ś wietlane i jasne

ś wiaty, jak te idealne i szcz ęś liwe obrazy zamkni ę te w niedo ś cigłej

doskonało ś ci baniek mydlanych. W półciemnej sieni ze starymi

oleodrukami, po Ŝ artymi przez ple śń i o ś lepłymi od staro ś ci,

odnajdowali ś my znany nam zapach. W tej zaufanej starej woni mie ś ciło si ę

w dziwnie prostej syntezie Ŝ ycie tych ludzi, alembik rasy, gatunek krwi

i sekret ich losu, zawarty niedostrzegalnie w codziennym mijaniu ich

własnego, odr ę bnego czasu. Stare, m ą dre drzwi, których ciemne

westchnienia wpuszczały i wypuszczały tych ludzi, milcz ą cy ś wiadkowie

wchodzenia i wychodzenia matki, córek i synów--otworzyły si ę bezgło ś nie

jak odrzwia szafy i weszli ś my w ich Ŝ ycie. Siedzieli jakby w cieniu

swego losu i nie bronili si ę --w pierwszych niezr ę cznych gestach

wydalinam swoj ą tajemnic ę . Czy Ŝ nie byli ś my krwi ą i losem spokrewnieni z

nimi? Pokój był ciemny i aksamitny od granatowych obi ć ze złotym

deseniem, lecz echo dnia płomiennego drgało i tutaj jeszcze mosi ą dzem na

ramach obrazów, na klamkach i listwach złotych, cho ć przepuszczone przez

g ę st ą ziele ń ogrodu. Spod ś ciany podniosła si ę ciotka Agata, wielka i

bujna, o mi ę sie okr ą głym i białym, centkowanym rud ą rdz ą piegów.

Przysiedli ś my si ę do nich, jakby na brzeg ich losu, zawstydzeni troch ę

t ą bezbronno ś ci ą , z jak ą wydali si ę nam bez zastrze Ŝ e ń , i pili ś my wod ę z

sokiem ró Ŝ anym, napój przedziwny, w którym znalazłem jakby najgł ę bsz ą

esencj ę tej upalnej soboty. Ciotka narzekała. Był to zasadniczy ton jej

rozmów, głos tego mi ę sa białego i płodnego, bujaj ą cego ju Ŝ jakby poza

granicami osoby, zaledwie lu ź nie utrzymywanej w skupieniu, w wi ę zach

formy indywidualnej, i nawet w tym skupieniu ju Ŝ zwielokrotnionej,

gotowej rozpa ść si ę , rozgał ę zi ć , rozsypa ć w rodzin ę . Była to płodno ść

niemal samoródcza, kobieco ść pozbawiona hamulców i chorobliwie wybujała.

Zdawało si ę , Ŝ e sam aromat m ę sko ś ci, zapach dymu tytoniowego, dowcip

kawalerski mógł da ć impuls tej zaognionej kobieco ś ci do rozpustnego

dzieworództwa. I wła ś ciwie wszystkie jej skargi na m ęŜ a, na słu Ŝ b ę , jej

troski o dzieci były tylko kapryszeniem i d ą saniem si ę nie zaspokojonej

płodno ś ci, dalszym ci ą giem tej opryskliwej, gniewnej i płaczliwej

kokieterii, któr ą nadaremnie do ś wiadczała m ęŜ a. Wuj Marek, mały,

zgarbiony, o twarzy wyjałowionej z płci, siedział w swym szarym

bankructwie, pogodzony z losem, w cieniu bezgranicznej pogardy, w którym

zdawał si ę wypoczywa ć . W jego szarych oczach tlił si ę daleki Ŝ ar ogrodu,

rozpi ę ty w oknie. Czasem próbował słabym ruchem robi ć jakie ś

zastrze Ŝ enia, stawia ć opór, ale fala samowystarczalnej kobieco ś ci

odrzucała na bok ten gest bez znaczenia, przechodziła triumfalnie mimo

niego, zalewała szerokim swym strumieniem słabe podrygi m ę sko ś ci. Było

co ś tragicznego w tej płodno ś ci niechlujnej i nieumiarkowanej, była

n ę dza kreatury walcz ą cej na granicy nico ś ci i ś mierci, był jaki ś heroizm

kobieco ś ci triumfuj ą cej urodzajno ś ci ą nawet nad kalectwem natury, nad

insuficjencj ą m ęŜ czyzny. Ale potomstwo ukazywało racj ę tej paniki

macierzy ń skiej, tego szału rodzenia, który wyczerpywał si ę w płodach

nieudanych, w efemerycznej generacji fantomów bez krwi i twarzy. Weszła

Łucja, ś rednia, z głow ą nazbyt rozkwitł ą i dojrzał ą na dzieci ę cym i

pulchnym ciele o mi ę sie białym i delikatnym. Podała mi r ą czk ę lalkowat ą ,

jakby dopiero p ą czkuj ą c ą , i zakwitła od razu cał ą twarz ą , jak piwonia

przelewaj ą ca si ę pełni ą ró Ŝ ow ą . Nieszcz ęś liwa z powodu swych rumie ń ców,

które bezwstydnie mówiły o sekretach menstruacji, przymykała oczy i

płoniła si ę jeszcze bardziej pod dotkni ę ciem najoboj ę tniejszego pytania,

gdy Ŝ ka Ŝ de zawierało tajn ą aluzj ę do jej nadwra Ŝ liwego panie ń stwa. Emil,

najstarszy z kuzynów, z jasnoblond w ą sem, z twarz ą , z której Ŝ ycie zmyło

jakby wszelki wyraz, spacerował tam i z powrotem po pokoju, z r ę kami w

kieszeniach fałdzistych spodni. Jego strój elegancki i drogocenny nosił

pi ę tno egzotycznych krajów, z których powrócił. Jego twarz, zwi ę dła i

zm ę tniała, zdawała si ę z dnia na dzie ń zapomina ć o sobie, stawa ć si ę

biał ą pust ą ś cian ą z blad ą sieci ą Ŝ yłek, w których jak linie na zatartej

mapie pl ą tały si ę gasn ą ce wspomnienia tego burzliwego i zmarnowanego

Ŝ ycia. Był mistrzem sztuk karcianych, palił długie, szlachetne fajki i

pachniał dziwnie zapachem dalekich krajów. Z wzrokiem w ę druj ą cym po

dawnych wspomnieniach opowiadał dziwne anegdoty, które w pewnym punkcie

urywały si ę nagle, rozprz ę gały i rozwiewały w nico ść . Wodziłem za nim

t ę sknym wzrokiem, pragn ą c, by zwrócił na mnie uwag ę i wybawił mnie z

udr ę ki nudów. I w samej rzeczy zdawało mi si ę , Ŝ e mrugn ą ł na mnie

oczyma, wychodz ą c do drugiego pokoju. Pod ąŜ yłem za nim. Siedział nisko

na małej kozetce, z kolanami krzy Ŝ uj ą cymi si ę niemal na wysoko ś ci głowy,

łysej jak kula bilardowa. Zdawało si ę , Ŝ e to ubranie samo le Ŝ y,

fałdziste, zmi ę te, przerzucone przez fotel. Twarz jego była jak

tchnienie twarzy--smuga, któr ą nieznany przechodzie ń zostawił w

powietrzu. Trzymał w bladych, emaliowanych bł ę kitnie dłoniach portfel, w

którym co ś ogl ą dał. Z mgły twarzy wyłoniło si ę z trudem wypukłe bielmo

bladego oka, wabi ą c mnie figlarnym mruganiem. Czułem do ń nieprzepart ą

sympati ę . Wzi ą ł mnie mi ę dzy kolana i tasuj ą c przed mymi oczyma wprawnymi

dło ń mi fotografie, pokazywał wizerunki nagich kobiet i chłopców w

dziwnych pozycjach. Stałem oparty o niego bokiem i patrzyłem na te

delikatne ciała ludzkie dalekimi, niewidz ą cymi oczyma, gdy fluid

niejasnego wzburzenia, którym nagle zm ę tniało powietrze, doszedł do mnie

i zbiegł mi ę dreszczem niepokoju, fal ą nagłego zrozumienia. Ale

tymczasem ta mgiełka u ś miechu, która si ę zarysowała pod mi ę kkim i

Sklepy cynamonowe - Bruno Schulz.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: