wielki_kryzys.pdf

Wielki Kryzys 1

Spis treści

1 Teorie cykli koniunkturalnych.......................................................................................................... 2

1.1 Szkoła austriacka....................................................................................................................... 3

1.2 Keynesizm................................................................................................................................. 3

1.3 Automatyczne stabilizatory....................................................................................................... 3

1.4 Marksizm................................................................................................................................... 4

1.5 Kalecki.......................................................................................................................................4

1.6 Keynesizm a ortodoksja neoliberalna i monetarna....................................................................4

1.7 Podobieństwa względem sytuacji w 2008 roku.........................................................................5

2 Czarny Czwartek............................................................................................................................... 5

2.1 Tło historyczne.......................................................................................................................... 5

2.2 Przebieg..................................................................................................................................... 5

2.3 Skutki Czarnego Czwartku........................................................................................................6

1 Materiał pochodzi z Wikipedii

Wielki Kryzys :: 1 Teorie cykli koniunkturalnych

Wielki kryzys, określany też mianem wielkiej depresji – najprawdopodobniej największy kryzys

gospodarczy w XX wieku, który, według większości historyków, miał miejsce w latach 1929-1933

i objął, zgodnie z opinią większości ekspertów, praktycznie wszystkie kraje (oprócz ZSRR) oraz

praktycznie wszystkie dziedziny gospodarki.

Kryzys rozpoczął się w Stanach Zjednoczonych, po tzw. czarnym czwartku (a według niektórych

źródeł już kilka miesięcy wcześniej), czyli po tzw. panice na giełdzie nowojorskiej na Wall Street

24 października 1929, kiedy to, zgodnie z zachowanymi informacjami, gwałtownie spadły ceny

praktycznie wszystkich akcji, pociągając za sobą łańcuch bankructw i zadłużenia, które

rozprzestrzeniły się stopniowo na prawie wszystkie kraje (oprócz wspomnianego ZSRR). Skutkiem

kryzysu była też utrata pracy przez miliony ludzi – w USA bezrobocie sięgnęło, według dostępnych

danych, 1/3 siły roboczej. Spadek produkcji przemysłowej sięgnął w niektórych krajach 50%

(Polska, USA), a szczególnie silnie odczuło kryzys rolnictwo. Wolumen handlu światowego zmalał

z 3 miliardów (ówczesnych) dolarów w roku 1929 do mniej niż jednego miliarda w roku 1933.

Poprawa sytuacji gospodarczej nastąpiła w 1933 r. ([CK86]), w Polsce dopiero po 1935

r.[potrzebne źródło]

Skutkiem wielkiego kryzysu, według oceny większości historyków ([JT91]), było m.in. dojście

Hitlera do władzy w Niemczech. W Stanach Zjednoczonych skutki kryzysu zostały złagodzone

przez tzw. Nowy Ład Gospodarczy (ang. New Deal), czyli program reform ekonomiczno-

społecznych wprowadzonych w USA przez prezydenta Roosevelta w latach 1933-1939 –

popularność zyskała wtedy doktryna ekonomiczna keynesizmu zakładająca interwencję państwa w

gospodarce, która przez wiele lat dominowała potem w teorii i praktyce gospodarczej krajów

kapitalistycznych.

W Polsce interwencjonizm państwowy wprowadzono na szerszą skalę dopiero w roku 1935 po

śmierci Józefa Piłsudskiego, kiedy to Eugeniusz Kwiatkowski został wicepremierem

odpowiedzialnym za gospodarkę ([ZLJT62]). Co prawda Kwiatkowski był już uprzednio ministrem

przemysłu i handlu w latach 1926-1930, ale ze względu na jego nieortodoksyjne ("etatystyczne")

poglądy został on w latach 1931-1935 odsunięty na "boczny tor" (na relatywnie podrzędne

stanowisko dyrektora Państwowych Fabryk Związków Azotowych w Chorzowie i Mościcach koło

Tarnowa). Do roku 1935 polityka gospodarcza Polski polegała głównie na sztucznym

utrzymywaniu wysokiego (przedkryzysowego) kursu złotówki, co powodowało, zgodnie z opinią

ekonomistów, malejącą konkurencyjność polskich wyrobów za granicą i na zmniejszaniu podaży

pieniądza w miarę spadku produkcji (PKB), co powodowało dalsze tendencje deflacyjne,

pogłębiające jeszcze bardziej kryzys na skutek spadku popytu (podczas deflacji konsumenci

oczekują dalszych obniżek cen, więc wstrzymują się z zakupami, powodując tym samym dalsze

ograniczenie podaży i PKB oraz wyższe bezrobocie). Podczas gdy Polska dbała głównie o silną

walutę, Niemcy hitlerowskie i ZSRR, gdzie wprowadzono wcześniej etatyzm (w ZSRR w jego

skrajnej postaci tzw. socjalistycznej gospodarki planowej), rozbudowywały szybko swój przemysł i

silnie zbroiły się.

1 Teorie cykli koniunkturalnych

Strona 2 z 6

Wielki Kryzys :: 1 Teorie cykli koniunkturalnych

1.1 Szkoła austriacka

Karol Menger, jeden z głównych przedstawicieli szkoły austriackiej ([CM1871]) uważał, że cykle

koniunkturalne nie są nierozerwalnie związane z kapitalistyczną gospodarką wolnorynkową, i że są

one jedynie i wyłącznie skutkiem interwencji państwa w podaż pieniądza. Ekonomiści tej szkoły,

tacy jak Ludwig von Mises, wskazują na rolę stóp procentowych jako ceny kapitału w kierowaniu

decyzjami inwestycyjnymi.

Według niektórych ekonomistów podejście takie jest niezgodne z praktyką biznesu, który

podejmując decyzje inwestycyjne kieruje się nie tyle bieżącymi stopami procentowymi, a

wysokością spodziewanych zysków. Przedstawiciele szkoły austriackiej twierdzą, że argument ten

nie ma znaczenia, ponieważ gracze rynkowi nigdy nie posiadają doskonałej wiedzy, w związku z

czym nie mogą zasadniczo w racjonalny sposób przewidzieć zmian stóp procentowych, a co za tym

idzie (wg postulatów tej szkoły ekonomicznej) cyklicznych zmian w gospodarce, które one

powodują przez odkształcenie struktury alokacji kapitału.

1.2 Keynesizm

Innego zdania co do cykli koniunkturalnych jest keynesizm, którego zwolennicy uważają, iż jeśli

gospodarka znajduje się w stanie recesji (kryzysu), to operuje na poziomie niepełnego zatrudnienia,

to interwencja państwa ma sens, i (odpowiednio przeprowadzona) powinna doprowadzić do

zwiększenia PKB oraz zatrudnienia, to jest do likwidacji cyklicznego (koniunkturalnego)

bezrobocia, nawet za cenę podwyżki podatków i zwiększenia deficytu co ogranicza inwestycje

sektora prywatnego.

1.3 Automatyczne stabilizatory

Według Keynesa w prawidłowo zarządzanej gospodarce istnieją tzw. automatyczne stabilizatory,

które powodują, iż dochody są bardziej stabilne niż PKB, a więc tym samym moderują wpływ cykli

koniunkturalnych, zarówno w fazie wzrostu gospodarczego (niedopuszczenie do "przegrzania"

gospodarki) oraz w fazie recesji (niedopuszczenie do sytuacji, w której recesja przechodzi w

depresję – patrz cykl koniunkturalny). Do tych automatycznych stabilizatorów zaliczamy:

1. Progresywny podatek od wynagrodzeń: Powoduje on wolniejsze zmiany w dochodzie

(dokładnie dochodzie będącym do dyspozycji) niż zmiany w PKB, poprzez automatyczne

"przechodzenie" podatników do wyższych stawek podatku (podczas fazy wzrostu) bądź też

niższych (podczas recesji). Tak więc progresywny podatek od wynagrodzeń działa "wbrew

kierunkowi cyklu koniunkturalnego" (countercyclical), moderując tym samym jego

przebieg.

2. Podatek od zysków osiąganych przez spółki: Działa on podobnie jak progresywny podatek

od wynagrodzeń, jako iż zyski spółek zmieniają się szybciej niż PKB. Podczas fazy wzrostu

gospodarki owe zyski rosną szybciej niż PKB, a podczas recesji spadają szybciej niż PKB.

Tak więc podatek od tych zysków rośnie szybko w fazie ekspansji gospodarki, pozwalając

Strona 3 z 6

Wielki Kryzys :: 1 Teorie cykli koniunkturalnych

tym samym na zmniejszenie deficytu budżetu i jednocześnie zwalniając tempo wzrostu PKB

(tzw. "fiscal drag", czyli "fiskalne zwolnienie" wzrostu gospodarczego). Z kolei podczas

fazy recesji wpływy budżetu państwa z tego tytułu szybko maleją, przez co rośnie deficyt

budżetu (albo maleje jego nadwyżka), co zmusza rząd do prowadzenia ekspansywnej

polityki gospodarczej, wiodącej (przynajmniej w teorii) do przezwyciężenia recesji.

3. Zasiłki dla bezrobotnych: Stymulują one gospodarkę podczas fazy recesji (stabilizując popyt

poprzez stabilizację dochodów ludności), a podczas fazy wzrostu, kiedy na skutek

zwiększonego zatrudnienia rząd wypłaca ich mniej, zwalniają one niejako tempo wzrostu

dochodów ludności, zapobiegając tym samym "przegrzaniu" gospodarki. Jednocześnie

powodują one wzrost deficytu budżetu podczas fazy recesji, zmuszając tym samym rząd do

podjęcia ekspansywnej polityki fiskalnej, a podczas fazy wzrostu zmniejszają one deficyt

budżetu (albo zwiększają jego nadwyżkę), powodując tym samym bardziej restryktywną

politykę fiskalną, niedopuszczającą do "przegrzania" gospodarki.

1.4 Marksizm

Szkoła marksowska uważa za Karolem Marksem, iż cykle koniunkturalne są zjawiskiem, które

musi zachodzić w wolnorynkowej (to jest czysto kapitalistycznej) gospodarce, ze względu na

skłonność kapitalistów do nadinwestowania (w celu maksymalizacji zysków) przy jednoczesnym

ograniczaniu płac realnych, a wiec przy ograniczaniu popytu. Stąd nadmiernie zwiększona (w celu

maksymalizacji zysku) produkcja nie może znaleźć zbytu, co jest początkiem kryzysu. Kiedy

kapitaliści zaakceptują, iż zwiększona produkcja nie znajduje zbytu, to zmniejszają oni produkcję,

pogłębiając jednocześnie kryzys. Wyjście z kryzysu następuje dopiero na skutek zwiększonych

inwestycji, ale z opóźnieniem, jako iż park maszynowy (ogólnie środki produkcji) są wymieniane

dopiero po ich zupełnym zużyciu (fizycznym bądź moralnym).

1.5 Kalecki

Michał Kalecki uważał, iż we współczesnym kapitalizmie rządy nie mogą sobie pozwolić na

tolerowanie wysokiego bezrobocia (działał on w okresie przed upadkiem ZSRR, kiedy to na

Zachodzie rzeczywiście rządy nie mogły sobie pozwolić na tolerowanie bezrobocia, jako iż na

Wschodzie prowadzona była wówczas dość konsekwentnie polityka pełnego zatrudnienia). Tak

więc Kalecki winił rządy za recesje: miały one być spowodowane przez naciski ze strony kapitału,

który winił niskie bezrobocie, a więc i relatywnie wysokie płace realne za niskie zyski. Jednakże

wyższe bezrobocie i niższe płace realne oznaczały w praktyce niższy popyt (aggregate demand), a

wiec i recesję.

1.6 Keynesizm a ortodoksja neoliberalna i monetarna

Neoklasyczny i monetarny liberalizm nie zgadza się z Keynesem, szczególnie jeśli chodzi o

zdolność państwa (rządu) do kierowania gospodarką w taki sposób, aby uniknąć cyklicznych

kryzysów, a nawet aby tylko osłabić ich negatywne skutki ("złagodzić ich przebieg"). Przykładowo

Strona 4 z 6

Wielki Kryzys :: 1 Teorie cykli koniunkturalnych

tacy laureaci nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii jak Milton Friedman oraz Edmund Phelps

uważają, iż krzywa Phillipsa ma w dłuższym czasie postać linii pionowej, czyli że w dłuższym

czasie zwiększona inflacja nie wpłynie na spadek bezrobocia, które na skutek manipulacji ze

zwiększonym popytem wróci do jego "naturalnego" poziomu, ale przy wyższym poziomie cen.

Jednakże ich argumentacja oparta jest głównie na analizie stagflacji to jest jednoczesnej wysokiej

inflacji i wysokiego bezrobocia z początku lat 70. Stagflacja z początku lat 70. wywołana została

przez inflacyjne (to jest na kredyt) finansowanie wojny w Wietnamie (a dopuszczanie istnienia

deficytu w celu zwiększenia inwestycji publicznej jest zdaniem Keyns'a dopuszczalne) i kolejne

kryzysy ("szoki") energetyczne (spowodowane poparciem Zachodu dla Izraela) oraz próbą

przegrzania gospodarki (zwiększenia popytu, zatrudnienia oraz PKB w sytuacji, gdy PKB był

niemożliwy do zwiększenia w krótkim czasie, gdyż gospodarka USA pracowała wówczas "pełną

parą"). Taka próba zwiększenia PKB w fazie ekspansji musiała skończyć się więc wysoką inflacją

przy niezmienionym realnym PKB (to jest PKB liczonym w cenach stałych) i zwiększeniem stopy

bezrobocia.

1.7 Podobieństwa względem sytuacji w 2008 roku

Wielu historyków i ekonomistów podjęło się badania podobieństw między wielkim kryzysem i

obecnym załamaniem gospodarki globalnej. Przykładowo, John Paul Rossi, historyk z The Behrend

College, filii Pennsylvania State University, uważa że obecna sytuacja jest powtórzeniem błędów,

które doprowadziły do załamania z lat 20.

2 Czarny Czwartek

2.1 Tło historyczne

W roku 1929 gospodarka światowa znalazła się w dużych kłopotach. Kraje europejskie z trudem

odbudowywały swoje gospodarki po I wojnie światowej. Od kilku lat największe potęgi kolonialne

prowadziły między sobą wojny celne destabilizując handel światowy.

Na Nowojorskiej Giełdzie Papierów Wartościowych w tym samym czasie narastała bańka

spekulacyjna. Wzrost akcji spowodował podniesienie wartości aktywów należących do inwestorów

giełdowych. Banki udzieliły wielu kredytów pod zastaw przewartościowanych akcji. Za pożyczki

inwestorzy kupowali kolejne akcje i bańka coraz bardziej się nadymała. W tym okresie ani spółki

akcyjne, ani banki nie podlegały publicznemu nadzorowi. Wiele spółek, których akcje notowały

ogromny wzrost, było w rzeczywistości nic nie wartych i prowadziło niepewne interesy.

2.2 Przebieg

Jednak w końcu liczba nowych inwestorów wchodzących na giełdę okazała się niewystarczająca do

podtrzymania wzrostu. Dnia 24 października roku 1929 rozpoczęła się gwałtowna wyprzedaż. Im

Strona 5 z 6

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: