UE z dziennych.doc

Prawo Unii Europejskiej

zagadnienia egzaminacyjne

[ Piotrek ]

1.       Pojmowanie określeń „prawo europejskie”, „prawo Wspólnot Europejskich”, „prawo Unii Europejskiej”.

Prawo europejskie è ogół norm prawnych wyprowadzonych z różnych aktów prawnych, w szczególności umów międzynarodowych i wyróżnionych ze względu na kryterium obowiązywania – tak rozumiane prawo europejskie stanowione jest w ramach Rady Europy, OBWE, a także UE [pojęcie stosunkowo najobszerniejsze].

Prawo Wspólnot Europejskich è prawo aktualnie 2 organizacji międzynarodowych  - Wspólnoty Europejskiej i Euroatomu [ do 2002r. obowiązywał Traktat o EWWiS] – organizacje te mają przymiot podmiotowości  w prawie międzynarodowym, a zatem  i zdolność traktatową. Tak rozumiane prawo wspólnotowe obejmuje : prawo traktatowe i prawo wtórne  - pochodne [stanowione na podstawie Traktatów przez instytucje wspólnotowe].

Prawo UE è obejmuje prawo wspólnotowe, a ponadto regulacje przyjęte przez państwa członkowskie WE, w ramach współpracy międzyrządowej, przy ograniczonym udziale instytucji wspólnotowych. Zgodnie ze stanowiskiem doktryny prawo UE opiera się o 3 filary.

Prawo UE konstytuują :

a.)      

b.)     członkowskie, a w kilku przypadkach państwa członkowskie i wspólnoty.

c.)     Tzw. ogólne zasady prawa i prawa podstawowe – niektóre z nich wynikają z tekstów prawa traktatowego , inne zaś są rezultatem orzecznictwa ETS i zgodnego stanowiska doktryny [oznacza to, że tzw. prawo sędziowskie, właściwie system common law, w ograniczonym stopniu współkształtuje treść prawa UE]. Prawo UE nie można  więc sprowadzać do prawa pisanego pojmowanego w myśl koncepcji pozytywizmu [prawo to łączy w sobie dominujące elementy pozytywistyczne z niektórymi aspektami common law].

d.)     Akty prawa stanowionego przez instytucje wspólnot i Unii zgodnie z procedurami przewidzianymi prawem traktatowym. Formy tych aktów, ich nazwy i cechy prawa są różne w  przypadku 3 filarów.

Wstrzymanie prac nad TKE przekreśliło szanse ujednolicenia prawnych form aktów prawa pochodnego. Prawo UE w zakresie „a” i „b”  nazywane jest tzw. prawem pierwotnym, a w zakresie „c” prawem pochodnym [wtórnym].

W systemie prawa UE brak jest wieloszczeblowej hierarchii źródeł prawa. W konsekwencji, w oparciu o kryterium mocy prawnej wyróżnia się jedynie z grupy aktów. Akt prawa pochodnego niezgodny z prawem pierwotnym  - nieważny od początku [ex tunc].

2.       Rada Europy – charakter prawny, cele statutowe.

Rada Europy jest pozawspólnotową organizacją międzynarodową o charakterze niegospodarczym. O członkostwo w RE może się ubiegać każde państwo, pod warunkiem, że [1] akceptuje zasadę państwa prawa, [2] przestrzega praw człowieka i podstawowych wolności oraz [3] posiada wolę i możliwość współpracy w realizacji celów Rady.

Cele Rady Europy :

- ochrona praw człowieka i demokracji pluralistycznej,

- popieranie kształtowania się i rozwoju europejskiej tożsamości kulturowej i zwalczanie wszelkich form nietolerancji,

- poszukiwanie sposobów rozwiązywania problemów nurtujących społeczeństwa  [mniejszości, ksenofobia, nietolerancja, ochrona środowiska, bioetyka, AIDS, narkotyki etc.] oraz zachowanie warunków życia Europejczyków,

- niesienie pomocy państwom Europy Centralnej i Wschodniej we wprowadzaniu i utrwalaniu reform politycznych i ustawodawczych  poprzez liczne programy współpracy.

Najważniejszymi organami Rady Europy są :

- Komitet Ministrów ==> organ decyzyjny,

- Zgromadzenie Parlamentarne ==> organ doradczy,

- Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych ==> organ konsultacyjny,

- Sekretariat ==> organ pomocniczy.

3.       Ogólny charakter przedmiotu regulacji Europejskiej Konwencji o Ochronie praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Konstrukcja Konwencji.

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności określa niezbywalne prawa i wolności, na które każda jednostka może się powoływać, jednocześnie zobowiązuje państwa do przestrzegania ich wobec każdej osoby poddanej ich jurysdykcji. Konwencja ta tworzy również najbardziej efektywny mechanizm kontroli przestrzegania praw człowieka praw człowieka i podstawowych wolności poprzez ustanowienie Trybunału Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu, do którego mogą być wnoszone skargi państwowe i indywidualne o naruszenie EKPC.

Część pierwsza Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności zawiera katalog praw i wolności człowieka, część druga , dotycząca działania Europejskiej Trybunału Praw Człowieka – zawiera przepisy proceduralne.

Katalog praw i wolności człowieka zawarty w EKPC obejmuje :

- prawo do życia [art.2],

- zakaz tortur [art.3],

- zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej [art.4],

- prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego [art.5],

- prawo do rzetelnego procesu sądowego [art.6],

- zakaz karania bez podstawy prawnej [art. 7],

- prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego [art.8],

- wolność myśli, sumienia i wyznania [art.9],

- wolność wyrażania opinii [art.10],

- wolność zgromadzeń i stowarzyszania się [art. 11],

- prawo do zawarcia małżeństwa [art.12],

- prawo do skutecznego środka odwoławczego w przypadku naruszenia zagwarantowanych praw i wolności człowieka [art.13],

- zakaz dyskryminacji przy korzystaniu z zagwarantowanych praw i wolności [art.14].

W/w katalog poszerzono postanowieniami dołączonych do EKPC protokołów dodatkowych , w których zawarto zapisy dotyczące w szczególności : [1] ochrony prawa własności, [2] prawa do nauki, [3] wolnych i demokratycznych wyborów, [4] zakazu więzienia za długi, [5] prawa swobodnego wyboru miejsca zamieszkania i poruszania się, [6] zakazu stosowania kary śmierci, [7] ochrony pewnych praw cudzoziemców, [8] możliwości odwołania się do sądu w przypadku stwierdzenia odpowiedzialności karnej, [9] zakazu orzekania dwa razy w tej samej sprawie.

4.       Przedmiot, warunki formalne dopuszczalności skargi do Trybunału w Strasbourgu.

Mocą postanowień EKPC utworzono Europejski Trybunał Praw Człowieka, który zapewnia przestrzeganie zobowiązań wynikających z tej konwencji. Do Trybunału mogą być wnoszone tzw. skargi międzypaństwowe, czyli skargi państwa strony konwencji przeciwko innemu państwu stronie konwencji, jak i skargi indywidualne wnoszone przez ofiary naruszenia przez państwo stronę konwencji postanowień EKPC.

EKPC ustanawia następujące warunki dopuszczalności skargi indywidualnej :

o        skarga może być złożona przez pokrzywdzonego, czyli bezpośrednią ofiarę naruszenia EKPC, nie dopuszcza się więc actio popularis ani skarg składanych na rzecz innych osób, nie ma też podstaw do abstrakcyjnego rozpatrywania przez Trybunał zgodności prawa krajowego z EKPC,

o        skarga nie może być anonimowa,

o        skarga może być złożona dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych przewidzianych prawem wewnętrznym,

o        skarga musi być wniesiona w ciągu 6 miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji w sprawie,

o        skarga nie może być co do istoty identyczna ze sprawą już rozpatrzoną przez Trybunał ani ze sprawą, która została poddana innej międzynarodowej procedurze dochodzenia lub rozstrzygnięcia, jeżeli skarga nie zawiera nowych, istotnych informacji,

o        skarga nie może być w sposób oczywisty nieuzasadniona ani stanowić nadużycia prawa do skargi,

o        skarga zasadniczo nie może dotyczyć naruszenia EKPC, które miało miejsce bądź przed ratyfikacją EKPC przez dane państwo członkowskie lub przed terminem zawartym w rządowej deklaracji o uznaniu prawa do skargi indywidualnej [dopiero Protokół nr 11 do EKPC uniezależnił prawo do skargi od uznania państwa – stron, aktualnie prawdo do skargi istnieje niejako automatycznie].

Trybunał może w każdej fazie postępowania uznać, iż skarga z wyżej wymienionych przyczyn jest niedopuszczalna, i wówczas odrzuca skargę.

5.       Przykłady [tytuły] umów z systemu RE [6], których Polska jest stroną.

5.1.  Europejska Konwencja o kontroli nabywania i posiadania broni palnej przez osoby fizyczne, sporządzona w Strasburgu dnia 28 czerwca 1978 r. (Dz. U. z dnia 30 września 2005 r.)

5.2.  Konwencja o praniu, ujawnianiu, zajmowaniu i konfiskacie dochodów pochodzących z przestępstwa, sporządzona w Strasburgu dnia 8 listopada 1990 r.(Dz. U. z dnia 18 marca 2003 r.)

5.3.  Konwencja Ramowa o ochronie mniejszości narodowych, sporządzona w Strasburgu dnia 1 lutego 1995 r. (Dz. U. z dnia 15 marca 2002 r.)

5.4.  Konwencja o zwalczaniu przekupstwa zagranicznych funkcjonariuszy publicznych w międzynarodowych transakcjach handlowych, sporządzona w Paryżu dnia 17 grudnia 1997 r. (Dz. U. z dnia 26 marca 2001 r.)

5.5.  Europejska Konwencja o wykonywaniu praw dzieci, sporządzona w Strasburgu dnia 25 stycznia 1996 r. (Dz. U. z dnia 7 grudnia 2000 r.)

5.6.  Europejska Konwencja o statusie prawnym dziecka pozamałżeńskiego, sporządzona w Strasburgu dnia 15 października 1975 r. (Dz. U. z dnia 1 października 1999 r.)

6.       Geneza Wspólnot Europejskich.

Termin integracja [integratio – odnowienie, uzupełnienie] oznacza proces tworzenia całości z części lub włączania pewnych elementów w całość. W toku upływu czasu kształtowały się różne koncepcje integracji, określające modele i cele procesów zjednoczeniowych, i tak były to np. koncepcja federalizmu [federalne państwo związkowe], konfederalizmu [związek państw] i funkcjonalizmu [uznaje prymat gospodarki nad polityką].

Pierwszymi przedsięwzięciami integracyjnymi były : podpisanie 14 maja 1947r. przez Belgię, Holandię i Luksemburg konwencji o unii celnej [unia celna --> polega na zlikwidowaniu ceł i ograniczeń w obrotach handlowych wew. unii i wprowadzeniu jednolitych, wspólnych taryf w odniesieniu do państw trzecich].

Następnie w 1948r. 16 państw utworzyło Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej [w zw. z środkami uzyskanymi w toku realizacji planu Marshalla]. Dalsze działania doprowadziły do przygotowania Statutu Rady Europy [podpisany w 1949r.]

Za oficjalny początek procesu kształtowania się struktur wspólnotowych jest uznawany dzień 9 maja 1950 r., w którym francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman przedłożył projekt utworzenia ponadnarodowego ugrupowania gospodarczego, kontrolującego produkcję węgla i stali w państwach członkowskich. Działania te zaowocowały podpisaniem 18 kwietnia 1951 r. w Paryżu, przez przedstawicieli 6 negocjujących państw [Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN, Włochy] Traktatu ustanawiającego EWWiS. Wspólnocie nadano osobowość prawną, a jej zdolność do czynności prawnych w państwach członkowskich odpowiadała zdolności najbardziej uprzywilejowanych krajowych osób prawnych.

W myśl postanowień Traktatu celem EWWiS było przyczynianie się do rozwoju gospodarczego, wzrostu zatrudnienia i poziomu życia w państwach członkowskich przez ustanowienie wspólnego rynku węgla i stali.

W czasie prac na projektem TEWWiS wysunięto propozycje dotyczące poszerzenia integracji europejskiej na inne dziedziny współdziałania państw. Odnosiły się one do ustanowienia Europejskiej Wspólnoty Obronnej i Europejskiej Wspólnoty Politycznej.

EWO --> wiąże się z tzw. planem Plevena, dotyczyła powołania armii europejskiej dowodzonej przez Euroepjskiego Ministra Obrony – projekt ten, jak również EWP poniósł fiasko.

Kolejne projekty integracyjne ograniczały się więc do spraw gospodarczych. Traktat ustanawiający EWG i Traktat ustanawiający EWEA zostały podpisane w Rzymie 25 marca 1957r.

Wykonywanie zadań powierzonych każdej z WE miały zapewnić jej cztery instytucje : Zgromadzenie, Rada, Komisja i Trybunał Sprawiedliwości – przewidziano też ustanowienie organu doradczego wspierającego Radę i Komisję – Komitetu Ekonomiczno – Społecznego.

7.       Rozwój instytucjonalny Wspólnot Europejskich w kierunku UE.

Równocześnie z TEWG i TEWEA [1957r.]została przyjęta Konwencja o niektórych wspólnych instytucjach WE ==> Zgromadzenie miało odtąd stanowić wspólną instytucję w EWG i EWEA, a także zastąpić działające dotychczas Wspólne Zgromadzenie EWWiS. Na tych samych zasadach wspólną instytucją trzech Wspólnot stał się Trybunał. Charakter wspólnego organu uzyskał też Komitet Ekonomiczno Społeczny. Odrębnymi instytucjami pozostała zatem Rada w EWG i EWEA oraz Specjalna Rada Ministrów w EWWiS, a także Komisje EWG i EWEA oraz Wysoka Władza w EWWiS.

30 marca 1962r. Zgromadzenie przemianowano na Parlament Europejski.

8 kwietnia 1965r. w Brukseli podpisano Traktat ustanawiający jednolitą Radę i jednolitą Komisję Wspólnot Europejskich, tzw. traktat o fuzji [wszedł w życie w 1967r.] – jego celem było osiągnięcie dalszego postępu w zakresie unifikacji trzech WE.

Powstanie Rady Europejskiej ==> geneza jej powstania wiąże się z organizowanymi w latach sześćdziesiątych spotkaniami szefów państw i rządów państw członkowskich WE. Zgodnie z Deklaracją londyńską z 1977r. oraz z Uroczystą Deklaracją o UE przyjętej w 1983r. Rada Europejska była tworem o charakterze politycznym, a do jej zadań należało określanie kierunków rozwoju procesów integracyjnych i politycznych wytycznych dla działań WE. Miała ona też rozważać możliwość poszerzania integracji na nowe dziedziny współpracy państw członkowskich i zajmować wspólne stanowisko w sprawach dotyczących stosunków zagranicznych.

Pierwsze bezpośrednie i powszechne wybory do Parlamentu Europejskiego odbyły sięw 1979r. na podstawie Decyzji Rady z 1976r., do której załączono Akt dotyczący wyborów przedstawicieli do PE przez bezpośrednie, powszechne głosowanie [z tymże możliwość przeprowadzenia takich wyborów przewidziano już w traktatach założycielskich WE].

Na początku lat 70tych ustalono, iż celem państw członkowskich Wspólnot jest utworzenie UE, obejmującej całokształt ich stosunków. W 1983r. na podstawie Projektu Aktu Europejskiego [tzw. plan Genschera-Colombo] uchwalono Uroczystą Deklarację o Unii Europejskiej.

W 1986r. podpisano w Hadze Jednolity Akt Europejski, który tworzył prawnomiędzynarodowe podstawy Rady Europejskiej i EWP, ponadto poszerzył zakres kompetencji PE w procesie stanowienia prawa przez WE oraz wzmocnił pozycję KE, a także zawierał postanowienia przewidujące utworzenie SPI przy ETS.

8.       Utworzenie UE; traktatowe cele UE.

Celem WE i EWP określonym w Jednolitym Akcie Europejskim było osiąganie postępu na drodze tworzenia UE. Unia miała być zatem kolejnym etapem w rozwoju integracji europejskiej. Zakresem prac przygotowawczych objęto również utworzenie Unii Gospodarczej i Pieniężnej oraz Unii Politycznej.

Traktat o Unii Europejskiej został podpisany w Maastricht w 1992r. Na jego mocy ustanowiono Unię Europejską i określono jej podstawowe cele. UE nie zastępowała WE, które zachowały organizacyjną odrębność i prawnomiędzynarodową podmiotowość. Ukształtowano ją jako strukturę współpracy odmienną od tradycyjnych organizacji międzynarodowych i nie nadano jej podmiotowości w prawie międzynarodowym.

Celem UE było zapewnienie trwałego i zrównoważonego postępu gospodarczego i społecznego oraz ustanowienie unii gospodarczej i pieniężnej. Miała też realizować wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa , obejmującą ukształtowanie wspólnej polityki obronnej oraz rozwijać współpracę w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, a także wzmacniać ochronę praw i interesów obywateli państw członkowskich poprzez wprowadzenie obywatelstwa Unii. Celem UE było ponadto zachowywanie i rozwijanie acquis communautaire [wspólnotowego dorobku prawnego] dla zapewnienia efektywności funkcjonowania  mechanizmów i instytucji WE. Wszystkie cele UE  miały być osiągane z poszanowaniem zasady subsydiarności i wykorzystaniem ram instytucjonalnych.

9.       Charakter prawny Wspólnot oraz Unii. Argumenty „za” i „przeciw” podmiotowości prawnomiędzynarodowej UE.

Organizację międzynarodową ogólnie definiuje się jako zrzeszenie państw i innych podmiotów prawa  międzynarodowego , krajowych osób prawnych lub osób fizycznych z różnych państw, utworzone celem realizowania zadań określonych w statucie. Z prawnego punktu widzenia zasadnicze znaczenie ma podział na dwie kategorie organizacji międzynarodowych :

- Organizacje międzypaństwowe,

- Organizacje pozarządowe.

Unię Europejską należy bez wątpienia analizować w świetle kryteriów organizacji międzypaństwowej, należą do nich bowiem państwa, a podstawą działalności są umowy międzynarodowe.

Zasadniczą kwestią z perspektywy funkcjonowania organizacji międzynarodowych jest fakt posiadania przez nie bądź nie podmiotowości prawno-międzynarodowej. Zgodnie z opinią doradczą MTS z 1949r. organizacje międzypaństwowe zasadniczo mają podmiotowość prawną, jeżeli na podstawie ich statutu można dojść do wniosku, że dla osiągnięcia swoich celów mogą zawierać umowy z państwami trzecimi, mają prawo korzystania z przywilejów  i immunitetów, prawo czynnej i biernej legacji oraz mają zdolność do czynności prawnych [mogą podejmować czynności prawnomiędzynarodowe]. Przy czym w stosunku do zakresu tej podmiotowości wytworzyły się dwa kierunki:

a.)     Doktryna domniemania kompetencji [implied powers] – kompetencje organizacji wynikają również  z zadań postawionych przed organizacją.

b.)     Doktryna domniemania praw wynikających z natury rzeczy – organizacji powinny przysługiwać wszystkie prawa będące atrybutem pomiotu prawa międzynarodowego, z wyjątkiem wyraźnych ograniczeń określonych w statucie.

Istotne jest również pojęcie organizacji ponadnarodowej [szczególnie w kontekście WE] à rozumie się tu bowiem szczególny rodzaj organizacji międzypaństwowej, która :

- w wyniku zakresu i rozrostu jej kompetencji [zob. implied powers] tworzy samodzielny, autonomiczny porządek prawny, różny od prawa międzynarodowego i od prawa krajowego jej państw członkowskich, w szczególności uniezależnia się od umowy międzynarodowej ją tworzącej, która nabywa – równolegle – cech konstytucji organizacji,

- stanowi prawo pochodne [wtórne] szczególnego rodzaju – stosowane bezpośrednio w sferze wewnętrznej państw członkowskich – charakteryzujące się – jeśli wynika to z tego prawa – skutkiem bezpośrednim w sferze prawa krajowego państw członkowskich i pierwszeństwem wobec tego prawa.

UE została ustanowiona na mocy art. 1 TUE à „Unię stanowią Wspólnoty Europejskie, uzupełnione politykami  i formami współpracy przewidzianymi w Traktacie. Jej zadaniem jest kształtowanie w sposób spójny i solidarny stosunków między Państwami Członkowskimi oraz między narodami” UE obejmuje zatem dwa obszary strukturalne o różnym charakterze prawnym :

·         Dwie Wspólnoty Europejskie [WE – dawną EWG i EWEA], które „stanowią” Unię,

·         „polityki i formy współpracy” przewidziane w TUE [Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa oraz Współpraca Policji i Sądów w Sprawach Karnych].

Zasadnicza różnica między tymi dwoma obszarami strukturalnymi UE polega na tym, że WE rządzą się specyficznym reżimem wspólnotowym [a związany z tym obszarem zasób prawny określa się jako prawo wspólnotowe – ...