dr Janusz Orlowski - Finanse publiczne III.doc

Finanse publiczne – wykład 3

Opracował Janusz Orłowski.

Zagadnienia:

1.     Nowe unormowania finansów publicznych – od 01.01.2006 r.

2.     System finansów publicznych wg. ustawy z 30.06.2005 r. – zagadnienia ogólne, deficyt i dług publiczny, sposoby finansowania deficytu, gospodarowanie środkami pochodzącymi z Unii Europejskiej.

3.     a) Środki publiczne a dochody publiczne.

b) Źródła i rodzaje dochodów publicznych.

c) Podatki i cła.

d) Funkcje podatków.

e) Zasady podatkowe.

f) Gospodarcze i społeczne funkcje podatków.

g) Granice opodatkowania.

h) Przyczyny i formy ucieczki przed podatkiem.

i) Sposoby przeciwdziałania ucieczce przed podatkiem.

4.     Wydatki publiczne.

5.     Budżet państwa:

a) Podstawowe zasady tworzenia.

b) Konstrukcja budżetu państwa.

c) Tryb prac nad budżetem.

d) Zagadnienia wykonywania budżetu.

Wykorzystana literatura:

1)     Owsiak S., Finanse publiczne. Teoria i praktyka, PWN, W-wa 2005, Rozdz. 5-8, 13-16.

2)     Pietrzak B., Polański Z., Woźniak B. (red.), System finansowy w Polsce, PWN, W-wa 2004, Rozdz. 12, 13, 17.

3)     Brzeziński B., Matuszewski W., Morawski W., Olesińska A., Prawo finansów publicznych, Toruń 1999 i późn.

4)     Głuchowski J., Budżet i procedura budżetowa, Wyd. Sejmowe, W‑wa 2001.

5)     Lux M., Prawo celne Unii Europejskiej, Wyd. BW, Szczecin 2005.

6)     Brzeziński B., Prawo podatkowe. Zarys wykładu, Toruń 1995.

7)     Wach K., Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej, Kraków 2005.

8)     Gaudemet P.M., Molinier J., Finanse publiczne, PWE, W-wa 2000.

Podstawy programowe:

- Jednostki tematyczne 6-11 Modułu I Finanse publiczne Priorytetu II – Działanie 2.1. Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i możliwości ustawicznego kształcenia w regionie, ZPORR.

- Wykaz zagadnień do sprawdzianu wiedzy USC, pkt 4, lit. b-c,

1.     Nowe unormowania finansów publicznych od dnia 01.01.2006 r.

Z dniem 01.01.2006 r. weszła w życie ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz. 2104). Z tą datą utraciła moc ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148 ze zm.). Należy jednak podkreślić, że zgodnie z art. 241 ustawy z 30.06.2005 r. przepisy wykonawcze wydane na podstawie poprzednio obowiązującej ustawy zachowują moc do czasu wejścia w życie przepisów wykonawczych do nowej ustawy w zakresie, w jakim nie pozostają w sprzeczności z jej przepisami, ale nie dłużej niż do dnia 30.06.2006 r. Z kolei wydane na podstawie dotychczasowych przepisów zarządzenia i rozporządzenia w sprawie emisji skarbowych papierów wartościowych zachowują moc i wyemitowane na ich podstawie obligacje są oferowane i wykupywane na zasadch w nich zawartych.

Podkreślenia godne jest także zastrzeżenie Prezydenta zgodnie z art. 122 ust. 4 Konstytucji, że podpisuje tę nową ustawę z uwzględ-nieniem wyroku TK z 09.11.2005 r. (M.P. Nr 69, poz. 962), w którym uznano przepisy art. 65 ust. 1, art. 66 i art. 67 za niezgodne z Konstytucją w zakresie dotyczącym Sądu Najwyższego, sądów powszechnych i administracyjnych oraz Trybunału Konstytucyjnego.

2.     System finansów publicznych w świetle ustawy z 30.06.2005 r. o finansach publicznych – zagadnienia ogólne, dług publiczny, gospodarowanie środkami pochodzącymi z Unii Europejskiej.

W nowej ustawie właściwie nie zmieniono koncepcji podmiotów tworzących sektor finansów publicznych (art. 4 ust. 1). Wyróżniono natomiast podsektory (art. 4 ust. 2):

- rządowy (organy władzy pyblicznej, kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, organy administracji rządowej, PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne, jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, państwowe fundusze celowe, państwowe szkoły wyższe, jednostki badawczo-rozwojowe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, państwowe instytucje kultury, Narodowy Fundusz Zdrowia, inne państwowe osoby prawne – dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest organ administracji rządowej albo inna jednostka zaliczana do podsektora rządowego;

- samorządowy (jednostki samorządu terytorialnego, ich organy i związki, jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, szkoły wyższe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, samorządowe instytucje kultury, inne samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego – dla których organem założyciel-skim lub nadzorującym jest jednostka samorządu terytorialnego);

- ubezpieczeń społecznych (Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze).

      Spośród nowych unormowań (por. wykł. 1 cz. 1) wypada wyróżnić:

- art. 37 ust. 4: wpływy ze zbycia akcji, udziałów i obligacji stanowią przychody budżetu państwa;

- art. 38: Jednostki sektora finansów publicznych (z wyłączeniem organów władzy, administracji, sądów itp. oraz jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gosp. pomocnicznych mogą lokować wolne środki: 1) w skarbowych papierach wartościowych, 2) w obligacjach emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, 3) na rachunkach bankowych w bankach mających siedzibę na terytorium RP;

- art. 41 ust. 1: Państwowe osoby prawne zaliczone do sektora finansów publicznych, sporządzają plany finansowe zgodnie z przepisami stanowiącymi podstawę ich utworzenia, z uwzględnieniem przepisów niniejszej ustawy;

- art. 42-43: należności pieniężne, do których nie stosuje się Ordynacji podatkowej – mogą być, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, umarzane, a ich spłata odraczana lub rozkładana na raty. Sposób i tryb takich ulg płatnicznych określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia (aktualnie zob. rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 stycznia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu umarzania, odraczania lub rozkładania na raty spłat należności pieniężnych, do których nie stosuje się przepisów ustawy – Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 6, poz. 54); rozporządzenie to, zgodnie z art. 241 ust. 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz. 2104) zachowuje moc do czasu wejścia w życie przepisów wykonawczych do tej ustawy, o ile jest z nią zgodne, nie dłużej jednak niż do 30 czerwca 2006 r.)

- art. 45 ust. 2 pkt 1): głównym księgowym jednostki sektora finansów publicznych może być osoba, która ma obywatelstwo państwa członkowskiego UE lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, chyba że przepisy odrębne uzależniają zatrudnienie w jednostce sektora finansów publicznych od posiadania obywatelstwa polskiego;

- art. 46 i 47 – zakres kontroli finansowej;

- art. 50 ust. 1: W urzędach w rozumieniu przepisów o służbie cywilnej, zadania związane z kontrolą finansową i audytem wewnętrznym przypisane kierownikowi jednostki, wykonuje dyrektor generalny (czyli tak, jak dotychczas);

- art. 58 – kto może zostać audytorem wewnętrznym;

- art. 62 ust. 1: Organem administracji rządowej właściwym w sprawach koordynacji kontroli finansowej i audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych jest Minister Finansów:

- art. 68 ust. 1 i 2: Łączną kwotę państwowego długu publicznego oblicza się jako wartość nominalną zobowiązań, przy wyłączeniu zobowiązań wzajemnych jednostek sektora finansów publicznych.

Przez wartość nominalną zobowiązania rozumie się wartość nominalną: 1) wyemitowanych papierów wartościowych; 2) zaciągniętej pożyczki, kredytu lub innego zobowiązania, to jest kwotę świadczenia głównego, należną do zapłaty w dniu wymagalności zobowiązania.

- art. 69 ust. 1 i 2: Minister Finansów sprawuje kontrolę nad sektorem finansów publicznych w zakresie przestrzegania zasady stanowiącej, iż państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 60% wartości rocznego produktu krajowego brutto. [Ta zasad wynika z art. 216 ust. 5 Konstytucji]. Minister Finansów sprawuje kontrolę nad stanem długu Skarbu Państwa w celu zapewnienia przestrzegania wskazanej wyżej zasady. Tu należy dodać, że zgodnie z art. 10 ust. 1 i 2 u.f.p.:

Przez państwowy dług publiczny rozumie się wartość nominalną zadłużenia jednostek sektora finansów publicznych ustaloną po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań pomiędzy jednostkami tego sektora.

Przez dług Skarbu Państwa rozumie się wartość nominalną zadłużenia Skarbu Państwa. [Tzn. jak dotychczas].

Stosownie zaś do art. 11 u.f.p.:

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:

1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne;

2) zaciągniętych kredytów i pożyczek;

3) przyjętych depozytów;

4) wymagalnych zobowiązań:

a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych,

b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych, będącą dłużnikiem.

Minister Finansów określa, w drodze rozporządzenia, szczegółowy sposób klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego, w tym do długu Skarbu Państwa, uwzględniając w szczególności podstawowe kategorie przedmiotowe i podmiotowe zadłużenia oraz okresy zapadalności.

[W tym zakresie aktualnie zob. rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 9 kwietnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego (Dz.U. Nr 38, poz. 364), a także: rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wartości zobowiązań zaliczanych do państwowego długu publicznego, długu Skarbu Państwa, wartości zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji oraz kwoty przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji (Dz.U. Nr 109, poz. 1244).]

- art. 71-78 u.f.p. normuje zasady finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, w tym zarządzanie wolnymi środkami.

- art. 87-94 normują zasady i tryb emisji skarbowych papierów wartościowych.

Skarbowy papier wartościowy, to zgodnie z art. 87 ust. 1 u.f.p., papier wartościowy, w którym Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru, i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. Istotne jest zastrzeżenie z art. 87 ust. 2 u.f.p., że skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawiane w granicach limitów określonych w ustawie budżetowej.

Skarbowe papiery wartościowe opiewające na świadczenia pieniężne mogą być emitowane lub wystawiane wyłącznie przez Ministra Finansów. Z kolei skarbowe papiery wartościowe opiewające na świadczenia niepieniężne, emituje minister właściwy do spraw Skarbu Państwa w porozumieniu z Ministrem Finansów.

Art. 87 ust. 6 u.f.p. stanowi, że Skarb Państwa odpowiada całym majątkiem za zobowiązania wynikające z wyemitowanych lub wystawionych skarbowych papierów wartościowych.

              Zgodnie z art. 88 u.f.p. skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawiane jako papiery wartościowe o pierwotnym terminie wykupu:

- krótszym niż rok (do 364 dni włącznie), do których zalicza się w szczególności bony skarbowe (krótkoterminowe skarbowe papiery wartościowe),

- nie krótszym niż rok (365 dni), do których zalicza się w szczególności obligacje skarbowe.

Art. 91-92 u.f.p. definiują bliżej obie wskazane wyżej kategorie:

Bon skarbowy jest krótkoterminowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywanym według wartości nominalnej, po upływie okresu, na jaki został wyemitowany.

Obligacja skarbowa jest papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju lub za granicą, oprocentowanym w postaci dyskonta lub odsetek. Jest ona sprzedawana na rynku pierwotnym: 1) z dyskontem, 2) według wartości nominalnej, 3) powyżej wartości nominalnej, a potem wykupywana po upływie okresu, na jaki została wyemitowana.

Art. 93 definiuje istotę skarbowego papieru oszczędnościowego.

Skarbowy papier oszczędnościowy jest skarbowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży osobom fizycznym. Nabywcami skarbowych papierów oszczędnościowych mogą być również stowarzyszenia, inne organizacje społeczne i zawodowe oraz fundacje wpisane do rejestru sądowego, a w przypadku nierezydentów, również wpisane do innego rejestru urzędowego, o ile warunki emitowania tak stanowią. Skarbowy papier oszczędnościowy może być wyłączony z obrotu na rynku wtórnym albo może być przedmiotem obrotu tylko pomiędzy osobami fizycznymi, o ile warunki emitowania tak stanowią.

Stosownie do art. 94 u.f.p. skarbowe papiery wartościowe zbywane są na rynku pierwotnym odpłatnie. Emisja następuje z dniem rozliczenia zaoferowanych do nabycia [w liście emisyjnym – art. 90 u.f.p.] skarbowych papierów wartościowych oraz w kwocie równej wartości nominalnej zbytych papierów wartościowych.

- Dział V u.f.p. został poświęcony problematyce środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej.

              Art. 5 ust. 3 u.f.p. do środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej zalicza:

1) środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych;

2) środki pochodzące z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności;

3) środki Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych “Sekcja Gwarancji”;

4) inne środki.

Stosownie do art. 200 u.f.p. środki powyższe są przeznaczane wyłącznie na cele określone w umowie międzynarodowej, przepisach odrębnych lub deklaracji dawcy oraz wydatkowane zgodnie z procedurami zawartymi w umowie międzynarodowej lub innymi procedurami obowiązującymi przy ich wykorzystaniu. Z kolei środki Eur. Fund. Orientacji i Gwarancji Rolnych “Sekcja Gwarancji” są przeznaczone wyłącznie na cele określone w przepisach UE dotyczących realizacji Wspólnej Polityki Rolnej i wydatkowane przez agencje płatnicze, o których mowa w odrębnych przepisach, zgodnie z ustalonymi w tych przepisach procedurami.

Wskazane wyżej środki z budżetu UE są gromadzone na wyodrębnionych rachunkach bankowych, prowadzonych w euro, i mogą być wydatkowane do wysokości kwot zgromadzonych na tych rachunkach. Przy wydatkowaniu tych środków stosuje się odpowiednio zasady rozliczania określone dla dotacji z budżetu państwa (art. 202 u.f.p.).

- Art. 204 u.f.p. wskazuje kompetencje i przedmiot kontroli (oceny) wykorzystania środków z budżetu UE.

- Art. 205 u.f.p. – sankcje wadliwego wykorzystania środków z budżetu UE (zwrot środków, wykluczenie prawa do ich otrzymania przez kolejne 3 lata).

- Art. 208 u.f.p. – upoważnienie dla Rady Ministrów do określenia warunków ulg w spłacie należności związanej z “Sekcją Gwarancji”.

- Art. 209-214 u.f.p. normują prefinansowanie programów i projektów współfinanso...