Postępowanie karne (proces karny) - zespół norm prawnych regulujących działalność zmierzającą do realizacji prawa karnego materialnego. Jego głównym celem jest ustalenie, czy zaistniał czyn zabroniony mający postać przestępstwa, a następnie wykrycie jego sprawcy i pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej.
Normy postępowania karnego określają prawa i obowiązki organów procesowych (sądu, prokuratora - w postępowaniu przygotowawczym), stron i innych uczestników tego postępowania oraz warunki i formy ich działania, które muszą mieć określoną formę zawierającą się w ramach określanych przez ustawę.
ZASADY PROCESOWE
1.Zasada prawdy materialnej (obiektywna)
zgodnie z tą zasadą wszelkie rozstrzygnięcia organów procesowych powinny być oparte na prawdziwych ustaleniach faktycznych, na rzeczyswistym przebiegu zdarzenia. (odtworzenie kształtu i przebiegu zdarzenia)
Wyjątki:
Prawo osoby najbliższej oskarżonego do odmowy składania zeznań w charakterze świadka art. 182 kpk
Zakaz przesłuchania w charakterze świadka kto mógłby wyjawić tajemnicę zawodową, państwową art. 178§ 1 kk, a także duchownego w przypadku tajemnicy spowiedzi art. 178 § 2 kpk – ustawodawca chroni wyznanie religijne
Zakaz przesłuchania adwokata, który udzielał pomocy prawnej oskarżonemu
Zakaz zmiany na gorsze reformationis in peius - jeżeli oskarżony zaskarży wyrok, a nie ma apelacji z drugiej strony np. prokurator to wyrok nie zmieni się na gorszy
2.Zasada prawdy formalnej (sądowej) –
nie ma trwałości, sąd nie troszczy się o to co ustalił na podstawie dowodów czy zeznań świadków jest rzeczywiście prawdą. Sąd stwierdza fakty w oparciu o dowody. Możliwości dopuszczania dowodów z urzędu. Strony mają prawo do wnioskowania o dopuszczenie dowodów do procesu.
Art. 335 kpk dobrowolne poddanie się karze na posiedzeniu z wniosku prokuratora;
Art. 387 kpk dobrowolne poddanie się karze na rozprawie
W obu przypadkach zapada wyrok bez przeprowadzenia postępowania dowodowego.
3.Zasada swobodnej oceny dowodów –
to norma ogólna zgodnie z którą sąd i inne organy postępowania dokonują ustaleń faktycznych w oparciu o przeprowadzone dowody. Dowody oceniane są swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego. Ta zasada opiera się na swobodnej ale kontrolowanej ocenie dowodów.
- ocena dowodów podlega kontroli sądu odwoławczego
Przy ocenie dowodów wyróżnia się 2 ważne aspekty:
Aprioryczna ocena dowodów – art. 170 kpk oceniamy dowód czy mamy zamiar go dopuścić do postępowania.
Art. 170. § 1. Oddala się wniosek dowodowy, jeżeli:
1) przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne,
2) okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy,
3) dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności,
4) dowodu nie da się przeprowadzić,
5) wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania.
Aposterioryczna ocena dowodów – sąd ocenia wiarygodność przesłuchanego świadka w świetle zgromadzonych dowodów (dlatego sąd wzywa świadka osobiście, a nie czyta jego protokół zeznań z postępowania przygotowawczego)
Np. ekshumacja zwłok (a prokurator słyszał, że zwłoki skremowano) dowód oddalony – nie da się ekshumować zwłok skremowanych. Na oddalenie wniosku dowodowego nie służy zażalenie
4.Zasada prawa do obrony i domniemania niewinności –
konstytucyjne prawo (art. 42 ust 2 Konst) i procesowe (art. 6 kpk), oskarżony jest podmiotem, a nie przedmiotem.
Obrona materialna – zespół przepisów kpk , które dają możliwość oskarżonemu osobistego odpierania zarzutów (m.in. ma prawo do uczestniczenia we wszystkich czynnościach procesowych)
Obrona formalna – prawo do korzystania z pomocy obrońcy (prawnika, adwokata, aplikanta adwokackiego)
Funkcja obrony – spoczywa na organach procesowych, zasada obiektywizmu
Oskarżony ma prawo do obrony z urzędu – w przypadku wykazania swojej ubogości art. 78 kpk- obrona z mocy prawa ubogich, wtedy Skarb Państwa płaci art. 6 kpk, lub w przypadkach kiedy jest to konieczne (art. 79 i 80 kpk)
Można mieć jednocześnie obrońcę z urzędu jak i obrońcę z wyboru.
Nemo se ipsum accusare tenetur – (nikt nie ma obowiązku dostarczać dowodów przeciw sobie) art. 74 § 1 kpk. Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.
Obrońcę muszą mieć oskarżeni, którzy: (art. 79 i 80 kpk)
- są nieletni
- istnieje wątpliwość co do stanu ich poczytalności
- głuchy, niemy, niewidomy
- z uwagi na okoliczności utrudniające obronę (prokurator, sąd stwierdza że zachodzi taka okoliczność)
- jeżeli przed sądem okręgowym jest oskarżony o zbrodnię, bądź jest pozbawiony wolności.
A jeżeli nie wybiorą sami, to otrzymują z urzędu obrońcę.
Art. 81 kpk – prezes sądu właściwego do rozpoznawania sprawy wyznacza obrońcę.
5.Zasada Skargowości
Wzszcęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu. Skarga stanowi warunek wszczęcia postępowania oraz rozstrzygnięcia przez sąd.
Rodzaje skarg:
- zasadnicze -warunkujące postępowanie zasadnicze, np. Akt oskarżenia, pozew cywilny, warunkowe umorzenie
- skargi etapowe- warunkujące odpowiedni etap postępowania sądowego np; apelacja, kasacja
-incydentalne rozpoczynają odpowiednie postępowanie w związku z wydaniem incydentalnej decyzji, np. Zażalenie w przedmiocie tymczasowego aresztowania.
Funkcje skargi
Zasadnicza spełnia funkcje
- Bilansu (podsumowanie zgromadzonego w postępowaniu materiału
- Informacyjną – (art. 385 kpk) ao odczytany, a za zgoda obecnych stron bez odczytania uzasadnienia do ao, czasami również odpowiedź oskarżonego do ao
- Impulsu procesowego, inicjującą – konieczność istnienia skargi, bez niej nie ma postępowania
- Programowa (akt oskarzenia określa zakres rozpoznania sprawy
Skarga wiąże w:
- zakresie podmiotowym –wobec danego oskarżonego
-zakresie przedmiotowym – jest określone przestępstwo określone w ao z kk, podstawa faktyczna procesu, czynu sąd nie może zmienić tylko kwalifikację prawną
ne bis in idem – nie dwa razy o to samo
prawomocnie zakończone postępowanie wobec jednej osoby nie może toczyć się jeszcze raz, a jak się zaczęło to trzeba zastosować art. 17 § 1 pkt 7 kpk
res iudicata – powaga rzeczy osądzonej (prawomocność materialna) nie można skazać o to samo tej samej osoby
6. Zasada Kontradyktoryjności
(zasada sporności) dyrektywa zgonie z którą proces może być prowadzony w formie sporu równouprawnionych stron przed bezstronnym arbitrem. Zasada ta opiera się na rozdzieleniu funkcji procesowych – oskarżenia, obrony i orzekania.
Cechą tej zasady jest trójpodmiotowy proces, w którym występuje strona czynna (oskarżyciel, powód) strona bierna (oskarżony)
7. Zasada ścigania z urzędu
norma ogólna zgodnie z którą wszczęcie i kontynuowanie postępowania karnego jest wyrazem realizacji interesu ogólnospołecznego (państwa) ,
-nie wymaga inicjatywy pokrzywdzonych.
-Skargę do sądu wnosi prokurator.
-Moze być nawet wbrew woli pokrzywdzonego.
TRYBY ŚCIGANA: (o tym jaki tryb decyduje ustawa)
1. z urzędu, (z oskarżenia publicznego) obowiązuje w zdecydowanej większości przestępstw. Po uzyskaniu informacji uprawniony organ musi wszcząć postępowanie nawet jeśli nie zgadza się na to pokrzywdzonych
2, na wniosek – dla jego uruchomienia konieczny jest wniosek osoby pokrzywdzonej , a poz złozeniu wniosku postępowanie toczy się z urzędu. Moze taki wniosek złożyć zarówno pokrzywdzony jak i inna osoba
3. Prywatnoskargowy, akt oskażenia wnosi i popiera sam pokrzywdzony. Prywatna skarga. Np przestępstwo znieważenia, zgwalcenia, pomówienia.
8. Zasada jawności:
dyrektywa zgodnie, z która: proces powinien odbywać się jawnie wobec osób postronnych (jawność zewnętrzna) i z udziałem stron procesowych i ich przedstawicieli (jawność wewnętrzna).
Tajność określa ustawa, obligatoryjne wyłączenie jawności - art. 360 kpk, gdy:
- prywatki są jawne, ale art. 359 pkt 2 kpk, o pomówienie lub znieważenie
- mogłoby wywołać zakłócenie spokoju publicznego,
- obrażać dobre obyczaje,
- ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy,
- naruszyć ważny interes prywatny.
- sąd wyłącza jawność całości lub części rozprawy także na żądanie osoby, która złożyła wniosek o ściganie.
- sąd może wyłączyć jawność całości albo części rozprawy, jeżeli choćby jeden z oskarżonych jest nieletni lub na czas przesłuchania świadka, który nie ukończył 15 lat.
Art. 359 kpk
Niejawna jest rozprawa, która dotyczy:
1) wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środka zabezpieczającego,
2) sprawy o pomówienie lub znieważenie; na wniosek pokrzywdzonego rozprawa odbywa się jednak jawnie.
Wyrok jest zawsze ogłaszany jawnie, a uzasadnienie może być ogłoszone niejawnie
Mężowie zaufania – oskarżony może wskazać 2 osoby które mogą pozostać na Sali, a jeżeli jest więcej oskarżonych to po jednej osobie, mogą też wskazać te osoby oskarżyciel publiczny, prywatny
Jeżeli sprawa dotyczy tajemnicy państwowej to nie ma instytucji mężów zaufania
9. Zasada bezpośredniości:
dyrektywa zgodnie, z która organy procesowe powinny stykać się z przeprowadzanymi dowodami.
Dowody z pierwszej ręki (np.. świadek naoczny zdarzenia, a nie ten co słyszał o zdarzeniu)
- Istnieje zasada pierwszeństwa dowodów pierwotnych przed dowodami pochodnymi
Dowód pierwotny to np. oryginał dyplomu, narzędzie zbrodni
Dowód pochodny to np. kopie dokumentów, odpisy, protokół oględziny narzędzia zbrodni, miejsca zdarzenia.
10 Zasada lojalności
Jeżeli prokurator bądź sad nie poinformuje stron postępowania o prawach i obowiązkach to nie wywołuje to negatywnych skutków dla strony
gosicka