Smoki.pdf

Smoki

Smoki to mityczne, magiczne stworzenia. Obecne w mitologii, folklorze i kulturze w ciągu

niemal całej znanej historii ludzkości, występowały we wczesnej tradycji Babilonu,

Egiptu, Grecji, Rzymu, Germanów, Skandynawów, mieszkańców Wysp Brytyjskich a

także Słowian. Większość legend przedstawia smoki jako krwiożercze, bezlitosne

potwory, siejące przerażenie, zniszczenia a przede wszystkim śmierć. Jednak w wielu

miejscach bardzo je lubiano i darzono wielkim szacunkiem.

Kiedyś smoki uważano za dobroduszne istoty, powiązane z żywiołami wody i powierza.

Ich wijące się, wężowate ciało symbolizowało dobroczynną wodę, skrzydła zaś -

życiodajne powietrze. Stworzenia te łączono z zamieszkującymi niebiosa bogami oraz

władcami. Z czasem wizerunek smoka uległ zmianie. Zaczęto przypisywać mu wyłącznie

złe cechy. W Starym Testamencie groźne błyskawice porównywano do wijących się węży

i smoków. Żydzi prawdopodobnie przejęli ten obraz z mitologii Babilonu. Poznali tam

legendę o władczyni słonego oceanu, bogini Tiamat - smoczycy znanej jako Królowa

Ciemności, o łbie i przednich łapach lwa, tylnych łapach orła, pierzastych skrzydłach i

pokrytym łuską ciele, którego nie mogła ugodzić żadna broń. Ostatecznie Tiamat została

pokonana dopiero przez boga słońca Marduka, który z jej ciała, według mitu "Enuma

elisz" ("Kiedy w górze", czyli starobabilońskiego poematu o stworzeniu świata) stworzył

niebo i ziemię. Skandynawski bóg piorunów Thor zadał śmiertelny cios wężowi Midgardu,

ogromnemu smokowi oplatającemu swym cielskiem całą Ziemię. Uległ jednak jego

jadowi. Śmierć w walce ze smokiem spotkała także jednego z najstarszych bohaterów

mitologii angielskiej, Beowulfa.

Od Hebrajczyków obraz smoka jako złej istoty przejęli chrześcijanie. W średniowieczu

zaczęto utożsamiać smoki z biblijnym wężem, który doprowadził do wygnania ludzi z

raju, toteż w sztuce i literaturze stały się symbolem grzechu, zła, pogaństwa, pokusy,

wszelkiej nikczemności a czasem samego diabła (na przykład archanioł Michał potykał

się z Lucyferem w smoczej postaci). Tradycyjne zmagania rycerza ze smokiem stały się

więc walką pomiędzy dobrem a złem. Wielu chrześcijańskich świętych miało do

czynienia z tymi potworami. Niewątpliwie najsłynniejszym z nich jest patron rycerstwa,

święty Jerzy. Jak głosi legenda, święty Jerzy podróżował niedaleko Sileny w Libii, kiedy

dowiedział się o żyjącym w pobliskim jeziorze smoku, który nie pozwalał mieszkańcom

miasteczka korzystać z ich jedynego źródła wody jeżeli każdego dnia nie dostarczyli mu

młodej dziewczyny na pożarcie. Całe armie wojów poległy próbując pokonać potwora. W

dniu, w którym zjawił się święty Jerzy miało zostać ofiarowane ostatnie dziewczę w

krainie - królewska córka. Jerzy uratował ją od śmierci zabijając smoka jednym

pchnięciem włóczni.

Zwycięstwo świętego Jerzego było otoczone szczególnym podziwem [jeżeli w ogóle

miało miejsce ;)], zwłaszcza po tym, jak w czternastym wieku został uznany za patrona

Anglii. Smoki zaczęto łączyć z rycerskością; każdy szanujący się rycerz miał na koncie

śmierć kilkunastu smoków. W cyklu legend o królu Arturze, Lancelot i Tristan, dwaj

najznamienitsi spośród wszystkich rycerzy Okrągłego Stołu, byli wielkimi pogromcami

smoków. Według tradycji, takim to właśnie odważnym duszom, rwącym się by dowieść

swej chrześcijańskiej wiary i odwagi, zawdzięczamy ostatnie wyginięcie smoków.

Jednak nie dla wszystkich mieszkańców zachodniej Europy smoki były złymi i okropnymi

stworzeniami. Celtowie uważali smoka za symbol niezależności i potęgi wodza, którego

nazywano Pendragonem - "najwyższym smokiem". Tak tytułowano na przykład króla

Artura. Do dzisiaj czerwony smok jest godłem narodowym Walijczyków. Germanowie

najeżdżający Anglię w VI wieku na królewskim sztandarze umieszczali białego smoka,

który i dla nich oznaczał najwyższą władzę. Potem angielscy królowie uczynili ze smoka

symbol walki i umieszczali go na swych bojowych proporcach. Pod takim znakiem

podczas krucjaty walczył słynny Ryszard Lwie Serce.

A teraz po dość długim wprowadzeniu przyszedł czas na równie długą :) charakterystykę

smoków.

Opisy wyglądu smoków są raczej konsekwentne, niezależnie od źródła informacji.

Przedstawiane były zazwyczaj jako ogromne węże (nazwa smoka w wielu europejskich

językach pochodzi od greckiego słowa drakon, którym pierwotnie określano każdego

dużego węża; wyraz ten spokrewniony jest ze słowem derkomai - "patrzeć", "widzieć

dokładnie", gdyż smokom przypisywano wyjątkowo bystry wzrok) obleczone w trudny do

przebicia łuskowy pancerz. Miały jedną parę nóg (wtedy nazywane były wywernami;

bazyliszek to wywerna z głową koguta) lub dwie oraz skrzydła podobne do skrzydeł

nietoperza. Większość miała trójkątne łby (na kształt klina), długie, ostre pazury oraz

jadowite kły. Niektóre posiadały także rogi i widlasty albo haczykowaty, potężny ogon.

Wspólną cechą dla prawie wszystkich smoków jest umiejętność latania i ich palący

oddech. Ogromne ogniste kule, jakimi potwory mogły w każdej chwili zionąć, mogły nie

tylko zabić rycerza, ale również zrównać z ziemią całe kraje.

Nawet po śmierci smoki nie traciły swoich niezwykłych, magicznych właściwości i mogły

okazać się bardzo niebezpieczne. Krew smoka miała po dotknięciu powodować

natychmiastowy zgon. Smocze zęby posadzone w ziemi, rodziły uzbrojonych i

walecznych wojowników, o czym przekonał się m.in. Jaznon podczas wyprawy po Złote

Runo (współczesne angielskie wyrażenie "sowing dragon`s teeth" - dosłownie "sianie

smoczych zębów" - oznacza wywoływanie wojny). Ten, kto zjadł serce lub napił się

smoczej krwi, rozumiał mowę zwierząt lub zdobywał inne przydatne i potężne moce.

Wykonana ze smoczej skóry zbroja była lekka, wygodna i odporna na ciosy. Nic więc

dziwnego, że stanowiła doskonałą (i pożądaną) ochronę dla noszącego ją człowieka.

Smoki słynęły z mądrości, magicznych umiejętności oraz znały wiele języków. Potrafiły

też przepowiadać przyszłość. Ale były także próżne, drażliwe, podstępne i strasznie

chciwe. Chociaż tym potworom pieniądze i inne kosztowności nie były do niczego

potrzebne, słynęły z zachłanności i posiadania nieprzebranych stosów złota, srebra,

kamieni szlachetnych i innych skarbów (smoki morskie zdecydowanie wolały perły).

Często wśród tych bogactw można było znaleźć wiele potężnych artefaktów. Wierzono,

że smok zna dokładnie swój skarbiec i potrafi natychmiast zauważyć - i gwałtownie

zareagować - gdy zniknie choćby jedna moneta. Jak to zauważył Tolkien w "Hobbicie

czyli tam i z powrotem", "smoki co prawda nie umieją właściwie używać bogactw, ale

znają zazwyczaj swoje skarby z dokładnością do jednego łuta, tym bardziej jeżeli od

dawna je posiadają".

Smoki zamieszkiwały wielkie jaskinie, kratery wulkanów albo jeziora i oceany. Choć

żywiły się głównie trzodą i bydłem często zdarzało się, że pożerały ludzi, co

spowodowało, że tą bestię kojarzono z przebiegłym, okrutnym i żarłocznym stworzeniem.

Jednak odwrotnie niż w Europie, w Chinach smok wciąż jest wcieleniem łagodności,

dobroci i mądrości. Sprawia to oczywiście, że także chińskie opowieści o smokach są

zupełnie inne od europejskich. Podobnie jak w różnych kulturach przypisywano im

rozmaity charakter, zależnie od lokalnych warunków naturalnych. Podobnie tworzono ich

obraz - smoki utożsamiano ze zwierzętami mającymi największe w danym miejscu

znaczenie. I tak np. smoki w Indiach przypominają słonie a w Chinach jelenie. Według

definicji pochodzącej z encyklopedii ułożonej około 1660 roku: "Smok jest największym

spośród stworzeń pokrytych łuską. Ze łba przypomina wielbłąda, z rogów - jelenia, z

oczu - zająca, z uszu - byka, z szyi - węża, z korpusu żabę, z łusek karpia, z pazurów -

orła, z łap tygrysa. Ma 81 łusek, co jak 9 pomnożone przez 9 jest wyjątkowo szczęśliwą

liczbą, jego głos przypomina dźwięk gongu. [...] Jego oddech ma postać obłoczków, które

czasem przemieniają się w deszcz, czasem w ogień. [...] Kocha piękne klejnoty i jadeit.

Ubóstwia jaskółcze mięso, lęka się żelaza, rośliny mong, stonóg, liści Chluby Indii i

jedwabiu ufarbowanego na pięć różnych kolorów. Pragnąc deszczu należy mu złożyć w

ofierze jaskółkę, kiedy chce się powstrzymać powódź - żelazo, pobudzić go można za

pomocą rośliny mong".

Liczne smoki chińskie nigdy nie spowodowały tragicznych kłopotów. Nie porywały

dziewic, nie pożerały bydła, nie walczyły z rycerzami, toteż nie trzeba było ich zabijać. W

przeciwieństwie do smoków europejskich, były uroczymi radosnymi stworzeniami

przynoszącymi ze sobą dostatek i powodzenie. Napotykano je w rzekach, jeziorach a

nawet w kroplach deszczu. W odróżnieniu od swych zachodnich kuzynów, smoki ze

Wschodu nie zieją ogniem ani nie mają skrzydeł, chociaż zwykle za sprawą magii

potrafią latać.

Oczywiście wśród smoków Dalekiego Wschodu zdarzały się złe i drapieżne wyjątki.

Rozłoszczone potrafiły wypić całą wodę w okolicy wywołując suszę. Atakowały także

swoich starych nieprzyjaciół i pożerały kawałek lub całą tarczę słoneczną, którą i tak

prędzej czy później musiały wypluć.

Szczególną cześć oddawano smokom za czasów dynastii Ching w latach 1644 - 1912.,

kiedy cesarze podróżowali łodziami w kształcie smoków, siedzieli na tronach w kształcie

smoków, jedli przy stołach w kształcie smoków, spali w łożach w kształcie smoków itd.

Pomimo iż Chińczycy mieli z tych sympatycznych zwierząt wiele pożytku i radości -

zdarzało się, że wykorzystywali je w kuchni lub w medycynie. Ze smoka, który spadł do

ogrodów pałacowych za panowania cesarza Ho, około 100 r. p.n.e., ugotowano

wyjątkowo smaczną zupę, którą karmiono samego władcę i jego ministrów.

Chińczycy nadal wierzą, że smoki przynoszą szczęście. Można je zobaczyć prawie

wszędzie, nie tylko w samych Chinach, ale także w chińskich dzielnicach na całym

świecie. Motywy ze smokiem dekorują ściany restauracji, papierowe lampiony i ubrania.

Posągi ze smokiem stoją na straży świątyń. Warto wiedzieć, że w Chinach każdy kolejny

rok nosi nazwę z jednego z 12 zwierząt. Rok księżycowy podporządkowany jest

określonemu zwierzęciu, od którego pochodzi nazwa roku. W horoskopie chińskim dobór

zwierząt nie jest przypadkowy. Stare legendy i opowieści Wschodu głoszą, że Budda tuż

przed opuszczeniem świata materialnego urządził ucztę, na którą zaprosił wszystkie

zwierzęta. Na tę ucztę pierwszy przybył agresywny Szczur, a tuż po nim pracowity

Bawół. Następnie przybiegł uśmiechnięty Tygrys, za którym cicho podążał poważny Kot.

Niedługo po nich pojawił się wspaniały i pewny siebie Smok, torujący drogę

przebiegłemu i syczącemu Wężowi. Dopiero później przygalopował piękny, wysmukły i

utalentowany Koń, a za nim nieśmiała i delikatna Koza. Za Kozą przybyła rozbawiona,

szczęśliwa i pełna kokieterii Małpa oraz nadęty i dumny Kogut. Na samym końcu zjawili

się zawsze wierny Pies i mało przebiegła, ale sumienna Świnia. Budda był z tego dumny

i nagrodził przybyłe na ucztę zwierzęta w ten sposób, że oddał im we władanie kolejne

lata i w ten sposób określił władców dwunastoletniego cyklu.

Chińczycy są przekonani, że człowiek ma cechy zwierzęcia, w roku którego się urodził.

Rok smoka przypadał m.in. w 1964, 1976, 1988 i 2000. Osoba urodzona w tym znaku

jest aktywna, dynamiczna, wytrwała i obdarzona silnym charakterem (ja też jestem

smokiem :-)). Nowy rok obchodzi się przez miesiąc. Najważniejszym dniem jest Święto

Lampionów. Ludzie dekorują domy lampionami i biorą udział w ulicznych pochodach ze

sztucznymi ogniami. Paradę prowadzi olbrzymi smok. Ma on bambusową konstrukcję

pokrytą jedwabiem i papierem. Około 20 mężczyzn schowanych w środku wykonuje

smoczy taniec.

Chińczycy uważają, że wśród chmur przebywa czterech smoczych królów,

zapewniających urodzaj wszystkim stronom świata, pomniejsi zaś smoczy władcy

czuwają nad każdym strumieniem, rzeką czy studnią. Smoki dbają też, aby z chmur

spadał życiodajny deszcz (niektórzy ludzie ustawiają posążki smoków na dachach jako

ochronę przed pożarem), opiekują się również słońcem. Podobno smoki były pierwszymi

cesarzami Chin.

Na początku artykułu wspomniałam, że smok był obecny także w kulturze Słowian. I

rzeczywiście - smoka ze słowiańskich podań nazywano żmijem. Był to przypominający

węża potwór, mieszkający na bagnach i przełomach rzek. Znamy go głównie z podań

ruskich. Właściwie brak jest legend opisujących polskie smoki, choć pamięć o żmiju

zachowała się w nazwie miejscowości Żmigród, położonej w Wielkopolsce. Nasz słynny

smok wawelski po raz pierwszy pojawił się w kronice Wincentego Kadłubka. Opisano w

niej walkę, jaką stoczyli z potworem synowie Grakcha, czyli legendarnego Kraka.

Prawdopodobnie kronikarz zmyślił tę historię, wzorując się na legendzie o Aleksandrze

Wielkim, który walczył ze smokiem podczas pobytu w Indiach. Postać dzielnego

szewczyka Kuby dodano dopiero pod koniec XVI wieku.

***

Nie wiadomo skąd wzięły się opowieści o smokach. Niektórzy sądzą, że początek dały

im odnalezione kości dinozaurów, które ludzka fantazja przyoblekła w ciała potężnych

istot. Bardziej prawdopodobne jest to, iż smoki są po prostu wytworem wyobraźni mugoli,

ale źródłem inspiracji były dla ludzi stworzenia, które przed wieloma tysiącami lat żyły na

Ziemi. Jak zauważyła Hermiona, legendy opierają się na faktach. I miała rację.

Niewykluczone, że smoki mają także prehistoryczny rodowód. Paleontolog Kenneth

Oakley wysunął przypuszczenie, że chiński smok przypomina wyglądem prehistoryczne

ssaki z Chin i Mongolii, na przykład ma rogi podobne do rogów dawnych jeleni, Liczne

skamieniałości, znajdowane na obszarze Siwalik, ciągnącym się u podnóża gór od

Kaszmiru do Nepalu, mogły zainspirować relacje o ogromnych smokach, które według

Apolloniosa z Tyany powszechnie występowały w północnych Indiach. Ślady dinozaurów,

zachowane w czerwonym piaskowcu z triasu w dolinie Renu, mogły być źródłem legendy

o Zygfrydzie, który zabił smoka Fafnira. Angielskie słowo dragon jest przekładem

łacińskiego terminu używanego w średniowieczu na określenie ziejącego ogniem,

latającego gada z niemieckiego mitu.

W 1750 roku dodano do Zasad Tajności Międzynarodowej Konfederacji Czarodziejów

artykuł, który nałożył na władze czarodziejskiego świata obowiązek zacierania śladów

pozostawionych przez smoki. Przedstawiciele władz używają zaklęć, aby mugole

zapomnieli o widzianych smokach. Czasami zdarzają się jednak niedociągnięcia. Nawet

Scamander, autor książki "Fantastyczne zwierzęta i jak je znaleźć" szczegółowo opisuje

incydent z Ilfracombe z 1932 roku, kiedy to zielony smok walijski sterroryzował

plażowiczów; Scamander ostatecznie stwierdził, że czarodzieje mogą sobie

pogratulować sprawności, z jaką zacierają ślady. Jednak w Wielkiej Brytanii można

znaleźć wiele informacji o relacjach ze smokami. Między dwoma wzgórzami w pobliżu

Cadbury w Devonie mieszkał kiedyś "ognisty smok". Sir Maurice de Berkely z Bisterine w

Hampshire zabił jednego z tych "siejących grozę" stworzeń, wyróżniającego się

upodobaniem do... mleka. Innemu odrąbano łeb, gdy spał na słońcu z nastroszonymi

łuskami. Zachowały się także relacje o walce dwóch smoków, czarnego i czerwonego w

cętki, którą widziano w piątek 25 września 1449 roku niedaleko Little Cornard w

hrabstwie Suffolk. Smok z pięcioma głowami spowodował wielkie zamieszanie w

Christchurch w Dorset. Bestia ze Szkocji pożarła dziewięć dziewic. Znane są również

smoki Knucker i Laidley Worm, a w Walii określa się je mianem carrog.

Istnieje nawet osiemnastowieczna opera buffo Smok z Wantley oparta na balladzie o

smoku wydrukowanej w Wit and Mirth w 1699 roku. Ostatecznie smok z Yorkshire zginął

z powodu potężnego kopniaka, zadanego przez "wściekłego rycerza" More`a z More

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: