PODSTAWY PRAWA ROLNEGO
SPIS TREŚCI
1. Polityka rolna. Metody i instrumenty realizacji polityki rolnej.
2. Prawo jako instrument realizacji polityki rolnej.
3. Prawo rolne - wyodrębnienie, definicja, tendencje rozwoju, źródła, cechy szczególne.
4. Podstawowe kategorie pojęciowe i konstrukcje teoretyczne prawa rolnego.
5. Etapy rozwoju polityki rolnej i prawa rolnego.
6. Wspólna polityka rolna i wspólnotowe prawo rolne.
7. Pojęcie nieruchomości rolnej.
8. Pojęcie gospodarstwa rolnego.
9. Przeniesienie własności nieruchomości rolnych według kodeksu cywilnego.
10. Przeniesienie własności nieruchomości rolnych w świetle ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego.
11. Pojęcie gospodarstwa rodzinnego w świetle ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego.
12. Zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego, tryby i sposoby.
13. Dziedziczenie gospodarstwa rolnego - ogólna charakterystyka, znaczenie wyroku Trybunału z 2001 r.
14. Dziedziczenie ustawowe gospodarstwa rolnego, gdy spadek został otwarty do 13 lutego 2001 r.
15. Testamentowe dziedziczenie gospodarstwa rolnego.
16. Zapis gospodarstwa rolnego.
17. Zbycie spadku obejmującego gospodarstwo rolne.
18. Dział spadku obejmującego gospodarstwa rolne, tryby i sposoby.
19. Dziedziczenie wkładu gruntowego.
20. Przeciwdziałanie nieformalnemu obrotowi nieruchomościami rolnymi.
21 .Dzierżawa gruntów rolnych.
22. Zmiana generacji inter vivos w rolnictwie, ogólna charakterystyka form prawnych, przekazanie
za rentę strukturalną, umowa z następcą.
23. Status prawny Agencji Nieruchomości Rolnych.
24. Formy prawne gospodarowania nieruchomościami z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa
- sprzedaż, dzierżawa, zamiana, przekazanie.
25. Księgi wieczyste a ewidencja gruntów.
26. Systemy ewidencyjne w rolnictwie związane z realizacją Wspólnej Polityki Rolnej.
27. Prawna ochrona gruntów rolnych - podstawowe kierunki.
28. Ochrona zasobów gruntów rolnych.
29. Przeciwdziałanie degradacji gruntów rolnych.
30. Rekultywacja i zagospodarowanie gruntów.
31 .Prawna koncepcja rolnictwa ekologicznego.
32. Scalanie gruntów- postępowanie i zasady scalania.
33. Pojęcie rolnika.
34. Grupy producentów rolnych.
35. Rolnicze spółdzielnie produkcyjne - członkostwo, przedmiot działalności, wkłady, praca.
36. Ewolucja ubezpieczenia społecznego rolników.
37. Zakres podmiotowy i przedmiotowy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
38. Przesłanki uzyskania emerytury rolniczej, tzw. wcześniejszej emerytury rolniczej oraz renty inwalidzkiej rolniczej.
39. Wysokość emerytury i renty inwalidzkiej rolniczej.
40. Społeczno-zawodowe organizacje rolników.
41. Związki zawodowe rolników.
42. Izby rolnicze.
43. Prawne instrumenty kształtowania rynku rolnego - ogólna charakterystyka.
44. Umowa kontraktacji.
45. Regulacja branżowych rynków rolnych.
46. Agencja Rynku Rolnego.
47. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
48. Programy objęte Programem rozwoju obszarów wiejskich.
49. Płatności bezpośrednie.
WYKAZ SKRÓTÓW
KC – Kodeks Cywilny,
KPC – Kodeks Postępowania Cywilnego
PR – Polityka rolna,
PrR – Prawo rolne
WPR – Wspólna polityka rolna,
WprR – Wspólnotowe prawo rolne,
GR – gospodarstwo rolne,
POŚ – Prawo ochrony środowiska,
PŻ – Prawo żywnościowe,
WTO – Światowa organizacja handlu,
DR – Działalność rolnicza
o u.s.r. - Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników,
o k.u.r. - Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego,
TRZ – Traktat Rzymski,
OF – Osoba fizyczna,
OP – Osoba prawna,
Ha – Hektar,
ANR – Agencja Nieruchomości Rolnych,
ARR – Agencja Rynku Rolnego,
ARMiR – Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,
NR – Nieruchomość rolna,
SP – Skarb Państwa,
PROW – Program Rozwoju Obszarów Wiejskich,
Zasoby WRSP – Zasoby Własności Rolnej Skarbu Państwa,
KW – Księgi Wieczyste,
MR – Minister właściwy do spraw rolnictwa,
RSP – Rolnicza spółdzielnia produkcyjna,
KM – Kwota mleczna,
KN – Kwota narodowa,
ONW – Obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania,
UE – Unia Europejska,
EWG – Europejska Wspólnota Gospodarcza,
NSA – Naczelny Sąd Administracyjny,
F/SWW – Pierwsza/Druga Wojna Światowa,
ETS – Europejski Trybunał Sprawiedliwości.
Zagadnienie nr 45 => ze względu na częste zmiany opracowano dość ogólnie w oparciu o materiały dotyczące WPR.
1. Polityka Rolna. Metody i instrumenty realizacji polityki rolnej.
a) Geneza=> początków polityki rolnej należy upatrywać w uwłaszczeniu chłopów i kształtowaniu się kapitalistycznego modelu gospodarki. Ze względu na naturalnie gorszą pozycję gospodarstw rolnych w porównaniu z zakładami przemysłowymi, pojawia się idea opieki państwa nad rolnictwem. Rolnictwo wymagało i nadal wymaga takiej opieki, ze względu na swoje szczególne cechy. Zespół działań państwa skierowanych na niwelowanie skutków wolnego wyniku w tym
sektorze, nazywamy właśnie Polityką Rolną.
b) Instrumenty – instrumentem realizacji Polityki Rolnej, jest Prawo Rolne.
c) Koncepcje (naukowa i działalności praktycznej)
+ Naukowa => powstała w Niemczech w XIX wieku, jako szczególna nauka o gospodarce,
korzystała z dorobku np. Ekonomii (opis istniejącej rzeczywistości i tego jak na nią wpływać). W Polsce przejęta w okresie międzywojenny.
- Lutkiewicz – Podręcznik Polityki Agrarnej -> przedstawia nurt agrarystyczny, rolnictwo jako podstawowa gałąź gospodarki i jej siła napędowa. Gospodarstwo rolne – szczególnie chronione. „Ustrój rolny będzie oparty na silnych i zdrowych gospodarstwach rodzinnych, stanowiących osobistą własność ich posiadaczy” - art. 99 konstytucji Marcowej.
Po SWW – mimo zmiany ustroju, utrzymało się podobne sformułowanie. Nauka PR została zdeterminowana przez względy polityczno-ideologiczne (gospodarka uspołeczniona).
W latach 80-tych pozbywa się pierwiastka ideologicznego, co przyczynia się do trwałości ustroju opartego na gospodarstwach indywidualnych.
- Polityka Rolna jako nauka, należy do szczególnych nauk o gospodarstwie rolnym (obok ekonomii rolnictwa, ekonomii i organizacji gospodarstw rolnych, ekonomii gospodarki żywnościowej).
+ Działalność Praktyczna => obejmuje formułowanie celów strategicznych, jak i dobór metod i środków ich realizacji, do których podstawę stanowią wybrane badania prowadzone przez nauki ekonomiczno-rolne, zależne od miejsca rolnictwa w gospodarce narodowej.
– Rola służebna -> okres forsownej industrializacji
– Na równi z innymi gałęziami gosp. -> liberalizm gospodarczy
– Wspierany rozwój rolnictwa -> UE
d) Metody realizacji PR:
• ekonomiczna => wpływanie na rozwój rolnictwa za pomocą instrumentów ekonomicznych
(ceny, kredyty, podatki, subwencje) – producent mając wiedzę, sam decyduje o kierunku i zakresie produkcji.
• Reglamentacyjna (administracyjna) => metoda nakazów i zakazów, właściwa dla administracji.
Ustawodawca określa kierunek i zakres działania producentów rolnych (np. dostawy
obowiązkowe), obecnie obowiązek przeciwdziałania degradacji gleby.
• Oddziaływania społecznego => kształtowanie świadomości prawnej producentów rolnych
(obecnie – prozdrowotnej i proekologicznej).
Nie jest tak, że metoda reglamentacyjna jest charakterystyczna dla gosp. planowej, ale nie jest ona charakterystyczna dla gospodarki rynkowej,a jedynie stosuje się ją w jej ramach (interwencjonizm państwowy) – bodźce, zachęty i zakazy, z punktu widzenia producenta jako adresata.
• metody bodźcowe (ceny, kredyty, subwencje, skup interwencyjny)
• nakazy i zakazy
– Polityka Rolna, nie może istnieć bez Prawa Rolnego. Także WPR jest artykułowana w aktach prawnych. Wspólnotowe prawo rolnej jest bardzo rozbudowane i ulega częstym zmianom (w sumie kilka tys. Aktów prawnych). Wszystkie regulacje WPR można zaliczyć do prawa rolnego.
3. Prawo Rolne – wyodrębnienie, definicja, tendencje rozwoju, źródła, cechy szczególne.
Płaszczyzny Prawa Rolnego (wyodrębnienie dziedziny)
a) Legislacyjna: PrR jest wyraźnie wyodrębnione, mimo iż skupia przepisy należące do różnych gałęzi prawa (PC, PA, PK). Do dziś pozostaje nieskodywfikowane ( próby w latach 1929, 1980 – projekty praktycznie nie poddane pod obrady sejmu. Utrudnia to częsta zmienność i postępująca rozbudowa). W europie tylko Francja dokonała kodyfikacji PrR, jednak jest to akt bardzo zmienny i niepełny. Obecnie starania kodyfikacyjne podejmują Włochy (od 2001r.) – Brak Kodeksu, nie przesądza o tym, że PrR nie jest wyodrębnioną gałęzią prawa (podobnie jak PA, PF).
b) Dydaktyczna: PrR występuje wyraźnie wyodrębnione. Tradycyjnie jest wykładane osobno ze względu na odrębność tej dziedziny gospodarki, a nie w ramach PC. Służy to rozwojowi nauki i pośrednio legislacji, opracowywane są podręczniki, kształtuje się cześć ogólna PrR i doktryna (charakterystyczne pojęcia, wyodrębnienie).
c) Naukowa: brak jednolitych poglądów. Zależy od tego na czym oprzeć wyodrębnienie naukowe gałęzi:
• Jest to odpowiednio szeroka i społecznie istotna dziedzina stosunków społecznych (ma część ogólną, doktrynę, zasady przewodnie).
• PrR jest stosunkowo młodą, ale wyodrębnioną gałęzią systemu prawa, w której nie wszystkie instytucje zostały już ukształtowane ostatecznie – co jest zrozumiałe biorąc pod uwagę ogromną zmienność PrR i rozszerzanie zakresu przedmiotu regulacji (PŻ)
• z wyodrębnieniem związane są definicje PrR
- Międzywojenna => Prawo Agrarne – część PA obejmująca przebudowę ustroju rolnego
(reforma rolna, osadnictwo).
- Powojenna => nadal przebudowa ustroju + plan kolektywizacji wsi (przebudowa w kierunku gospodarki uspołecznionej)
- 60-te – Stelmachowski => Prawo Rolne jest to całokształt przepisów prawnych związanych z kształtowaniem przez państwo ustroju rolnego i produkcją rolną.
- Pawlak (UAM) => zespół norm prawnych związany z organizowaniem, nadzorem i
prowadzeniem przez państwo produkcji rolnej w systemie gosp. Planowej.
- 90-te. => Definicja Stelmachowskiego jest nadal aktualna, została zreformowana, gdyż nie obejmowała całej regulowanej materii (rynek rolny i rozwój obszarów wiejskich)
• Obecna => Prawo Rolne jest to zespół norm prawnych regulujących ustrój rolny,
produkcje rolną, rynki rolne i rozwój obszarów wiejskich. - definicja przedmiotowa, brak jest definicji podmiotowych (np. Prawo chłopów). Prawo Rolne wyodrębnione według kryterium przedmiotowego, ma charakter kompleksowy tzn. Obejmuje regulacje o charakterze cywilnoprawnym, administracyjnoprawnym, karnoprawnym, a zaliczenie ich do Prawa Rolnego, nie pozbawia związku z macierzystymi gałęziami.
Tendencje rozwoju:
a) Dynamika PrR – polega na narastaniu regulacji szczególnych dotyczących rolnictwa (związane z rozwojem interwencjonizmu), uległ przyspieszeniu w okresach trudnych dla gospodarki. Obecnie związana jest z wdrażaniem WPR. Paradoks - „zmniejsza się ilość ludności rolniczej, zmniejsza się udział rolnictwa w gospodarce ulega zwiększeniu, ale ilość aktów prawnych dot. rolnictwa wzrasta.
Regulowane są nowe dziedziny jak rolnictwo ekologiczne, grupy producentów rolnych.
b) ekspansja PrR – polega na rozszerzeniu się przedmiotu regulacji prawnych dotyczących
rolnictwa. Początkowo dotyczyła ona prawnych form korzystania z ziemi uprawnej, później
rozszerzana o regulację komercjalizacji produkcji, ochronę środowiska i konsumenta, ostatnio rozwój obszarów wiejskich.
c) publicyzacja – rozszerzanie regulacji nie nastąpiło jednakowo w różnych dziedzinach. W UE od lat 80tych, ciężar regulacji przesunął się z prawa prywatnego, na publiczne. Publicznoprawny charakter regulacji dominuje też w Polskim prawie rolnym.
d) instytucjonalizacja – polega na stopniowym kształtowaniu się instytucji właściwych dla PrR (początkowo niewielka ilość, dziś systematycznie wzrasta, głównie na obszarze prawa publicznego). Pojawiają się instytucje, których charakter trudno określić – Kwoty Produkcyjne,
Porozumienia Branżowe, stanowiące olbrzymie wyzwanie dla doktryny.
e) uniwersalizacja – jest widoczna i polega na ujednolicaniu regulacji w skali UE, europeizacja PrR
i w skali świata. Związane jest to z realizacją WPR w państwach członkowskich, poprzez akty prawa wspólnotowego, albo akty krajowe wydawane w celu ich realizacji. Internacjonalizacja – regulacje dotyczące ochrony środowiska, oraz w wyniku ustaleń WTO (kładzie nacisk na liberalizację handlu produktami rolnymi).
Cechy Szczególne -
a) Te same cechy co każda inna gałąź prawa oraz cechy swoiste (przedmiot regulacji,
uwarunkowanie ustrojowe i międzynarodowe)
+ Przedmiotem PrR jest Rolnictwo (charakter przyrodniczy produkcji rolnej – rolnictwo ziemne i bezziemne, ryzyko biologiczne i rynkowe, produkty sezonowe, masowe, nietrwałe)
b) Na kształtowanie się swoistych cech wpływa art. 23 konstytucji (czynnik ustrojowy)
• skromna regulacja konstytucyjna, zasada z art 23 nie może naruszać gwarancji własności i
wolności działalności gospodarczej (naruszenie tylko w ważnym interesie publicznym)
• jest on efektem kompromisu politycznego, raczej opisuje rzeczywistość lat 90tych (mało
elementów dynamicznych, precyzujących kierunek polityki państwa).
• Jego treść doprecyzowują artykuły o podstawie ustroju gospodarczego i ochronie środowiska.
• Gospodarstwo rodzinne => forma najlepiej służąca OŚ,
• ustrój i rynek, są elementami społecznej gospodarki rynkowej (odejście od liberalizmu), zakłada
interwencjonizm państwowy (konieczność prowadzenia Polityki Rolnej)
• u podstaw leżą cechy szczególne rolnictwa, w tym jego słabości (np. Istnienie gospodarstw
rodzinnych, zasady wynikające z art. 20 konstytucji).
c) współcześnie PrR determinuje czynnik międzynarodowy (WTO, UE), również w UE przyjęto zasadę społecznej gospodarki rynkowej o czym świadczy realizacja WPR wpływa to na swoiste cechy:
• narastanie ustawodawstwa specjalnego (PŻ – w Polsce w zakresie prawa publicznego)
• pojęcia, konstrukcje i instytucje o aspekcie rolnym (ziemia jako kategoria ekonomiczna =
nieruchomość rolna, grunt rolny, użytki, działka)
• swoiste nazwy - „reforma rolna”
• metody regulacji (Cywilistyczna, Administracyjna, Karnistyczna – POŚ i PŻ)
• ustawodawstwo nakłada obowiązki na producenta ze względu na interes społeczny (OŚ) i grozi sankcjami administracyjnymi (głównie) lub karnymi (rzadko tylko OŚ i PŻ).
Źródła Prawa Rolnego:
a) Krajowe:
– art. 23 Konstytucji oraz art. 12, 20, 21 i 59
– ratyfikowane umowy międzynarodowe
– skodyfikowane akty prawne (Kodeks Cywilny)
– ustawy
– rozporządzenia
– akty prawa miejscowego,
b) Unijne
– Akty rangi traktatowej, w tym Traktat Rzymski (25.03.1957r.), układy o stowarzyszeniu
– rozporządzenia (najwyższej rangi, dominują w Wpr.R)
– dyrektywy (implementowane w państwach członkowskich)
– decyzje
...
aba3434