CARITAS IN VERITATE-MIŁOŚĆ W PRAWDZIE.pdf

ENCYKLIKA

CARITAS IN VERITATE

OJCA ŚWIĘTEGO

BENEDYKTA XVI

DO BISKUPÓW

PREZBITERÓW I DIAKONÓW

DO OSÓB KONSEKROWANYCH

I WSZYSTKICH WIERNYCH ŚWIECKICH

O INTEGRALNYM ROZWOJU LUDZKIM

W MIŁOŚCI I PRAWDZIE

WPROWADZENIE

1. MIŁOŚĆ W PRAWDZIE, której Jezus Chrystus stał się świadkiem przez swoje życie

ziemskie, a zwłaszcza przez swoją śmierć i zmartwychwstanie, stanowi zasadniczą siłę

napędową prawdziwego rozwoju każdego człowieka i całej ludzkości. Miłość – caritas –

to nadzwyczajna siła, skłaniająca osoby do odważnego i ofiarnego zaangażowania się na

polu sprawiedliwości i pokoju. To siła, która ma swoje początki w Bogu – odwiecznej

Miłości i absolutnej Prawdzie. Każdy znajduje swoje dobro, podejmując plan, który Bóg ma

wobec niego, by w pełni go urzeczywistnić: w tym bowiem planie znajduje swoją prawdę, a

przyjmując ją staje się wolny (por. J 8, 22). Dlatego obrona prawdy, proponowanie jej z

pokorą i przekonaniem oraz świadczenie o niej w życiu stanowią wymagające i nie do

zastąpienia formy miłości. Ona bowiem współweseli się z prawdą (1 Kor 13, 6). Wszyscy

ludzie doświadczają wewnętrznego impulsu do miłowania w sposób autentyczny: miłość i

prawda nigdy ich nie opuszczają całkowicie, ponieważ stanowią powołanie wpisane przez

Boga w serce i umysł każdego człowieka. Jezus Chrystus oczyszcza i uwalnia od naszych

ludzkich ograniczeń poszukiwanie miłości oraz prawdy i odsłania przed nami w całej pełni

inicjatywę miłości i projekt prawdziwego życia, jaki Bóg nam przygotował. W Chrystusie

miłość w prawdzie staje się Obliczem Jego Osoby, a dla nas powołaniem do miłowania

naszych braci w prawdzie Jego projektu. On bowiem sam jest Prawdą (por. J 14, 6).

2. Miłość ( caritas ) jest królewską drogą nauki społecznej Kościoła. Wszelka

odpowiedzialność i zaangażowanie zarysowane przez tę naukę czerpią z miłości, która

zgodnie z nauczaniem Jezusa stanowi syntezę całego Prawa (por. Mt 22, 36-40). Stanowi ona

prawdziwą treść osobistej relacji z Bogiem i bliźnim; jest nie tylko zasadą mikro-relacji:

więzi przyjacielskich, rodzinnych, małej grupy, ale także makro-relacji: stosunków

społecznych, ekonomicznych i politycznych. Dla Kościoła – uformowanego przez Ewangelię

– miłość jest wszystkim, ponieważ, jak naucza św. Jan (por. 1 J 4, 8. 16) i jak

przypomniałem w mojej pierwszej Encyklice, Bóg jest miłością ( Deus caritas est ) :

wszystko wywodzi się z miłości Bożej, dzięki niej wszystko przyjmuje kształt, do niej wszystko

zmierza. Miłość jest największym darem, jaki Bóg przekazał ludziom, jest Jego obietnicą i

naszą nadzieją.

Jestem świadomy, że istnieją błędne drogi a i miłość – jak to bywało i nadal bywa – jest

ogołacana z sensu, oraz że łączy się z tym ryzyko opacznego rozumienia miłości,

wykluczania z niej treści etycznej i w każdym wypadku utrudnień w jej prawidłowej ocenie.

W kręgach społecznych, prawnych, kulturowych, politycznych i ekonomicznych, czyli w

kontekstach bardziej narażonych na tego rodzaju niebezpieczeństwo, łatwo stwierdza się jej

niewielkie znaczenie dla interpretowania i kierowania odpowiedzialnością moralną. Stąd

potrzeba łączenia miłości z prawdą nie tylko w kierunku wskazanym przez św. Pawła,

veritas in caritate ( Ef 4, 15), ale również w odwrotnym i komplementarnym kierunku –

caritas in veritate. Prawdy trzeba szukać, znajdować ją i wyrażać w ekonomii miłości,

ale z kolei miłość trzeba pojmować, cenić i żyć nią w świetle prawdy. W ten sposób nie tylko

przysłużymy się miłości oświeconej prawdą, ale przyczynimy się do uwiarygodnienia

prawdy, ukazując jej siłę uwierzytelniania i przekonywania w konkretnym życiu

społecznym. Nie jest to bez znaczenia dzisiaj, w kontekście społecznym i kulturowym

relatywizującym prawdę, często niezwracającym na nią uwagi i jej niechętnym.

3. Dzięki tej ścisłej więzi z prawdą, można uznać miłość za autentyczny wyraz

człowieczeństwa oraz za element o podstawowym znaczeniu w relacjach ludzkich, także o

charakterze publicznym. Tylko w prawdzie miłość jaśnieje blaskiem i może być przeżywana

autentycznie. Prawda jest światłem nadającym miłości sens i wartość. Światło to jest

światłem rozumu i wiary, dzięki któremu umysł dochodzi do przyrodzonej i nadprzyrodzonej

prawdy miłości: odkrywa jej sens oddania się, przyjęcia i komunii. Bez prawdy miłość

kończy się na sentymentalizmie. Miłość staje się pustą skorupą, którą można dowolnie

wypełnić. W kulturze bez prawdy istnieje ryzyko wypaczenia miłości. Staje się ona łupem

emocji oraz przypadkowych opinii jednostek, słowem nadużywanym i zniekształcanym aż

po nabranie przeciwnego znaczenia. Prawda uwalnia miłość od wąskich dróg

emocjonalności, pozbawiających ją treści relacyjnych i społecznych, i od fideizmu,

pozbawiającego ją spojrzenia ludzkiego i uniwersalnego. Miłość odzwierciedla w prawdzie

wymiar osobisty i jednocześnie publiczny wiary w Boga biblijnego, będącego równocześnie

Agápe i Lógos : Miłością i Prawdą, Miłością i Słowem.

4. Ponieważ miłość ( caritas ) jest pełna prawdy, człowiek może pojąć bogactwo jej wartości,

może się nią dzielić i komunikować. Prawda jest bowiem lógos tworzącym diálogos , a więc

komunikację i komunię. Prawda, pozwalając ludziom wyjść z kręgu subiektywnych opinii i

odczuć, daje im możliwość postępowania przekraczającego uwarunkowania kulturowe i

historyczne oraz spotkania się w ocenie wartości i istoty rzeczy. Prawda otwiera i jednoczy

umysły w lógos miłości: oto chrześcijańskie głoszenie i świadectwo miłości. W obecnym

kontekście społecznym i kulturowym, w którym rozpowszechniona jest tendencja do

relatywizowania prawdy, przeżywanie miłości w prawdzie prowadzi do zrozumienia, że

wybór wartości chrześcijańskich jest nie tylko sprawą pożyteczną, ale niezbędną dla

budowania dobrego społeczeństwa oraz prawdziwego, integralnego rozwoju ludzkiego.

Chrześcijaństwo miłości bez prawdy można łatwo zamienić na magazyn dobrych uczuć,

pożytecznych we współżyciu społecznym, lecz marginalnych. W ten sposób nie byłoby już

prawdziwego i właściwego miejsca dla Boga w świecie. Miłość pozbawiona prawdy zostaje

sprowadzona do środowiska ciasnego i pozbawionego relacji z drugim człowiekiem. Zostaje

wyłączona z projektów i procesów budowania ludzkiego rozwoju o uniwersalnym

charakterze, w dialogu wiedzy i czynu.

5. Caritas to miłość przyjęta i darowana. Jest ona łaską ( cháris ). Jej źródłem jest

krystaliczna miłość Ojca do Syna, w Duchu Świętym. To miłość, która z Syna spływa na

nas. To miłość stwórcza, dzięki której istniejemy; to miłość odkupieńcza, dzięki której

jesteśmy nowym stworzeniem. To miłość objawiona i urzeczywistniona przez Chrystusa

(por. J 13, 1) oraz rozlana w sercach naszych przez Ducha Świętego ( Rz 5, 5). Ludzie,

będąc adresatami miłości Bożej, stali się podmiotami miłości i są powołani, by stać się

narzędziami łaski, by szerzyć miłość Bożą i tworzyć więzi miłości.

Na tę dynamikę miłości przyjętej i ofiarowanej odpowiada nauka społeczna Kościoła. Jest

ona caritas in veritate in re sociali : głoszeniem prawdy miłości Chrystusa w

społeczeństwie. Nauka ta jest posługą miłości, ale w prawdzie. Prawda zachowuje i wyraża

wyzwalającą moc miłości w coraz to nowych wydarzeniach historii. Jest równocześnie

prawdą wiary i rozumu, w rozróżnieniu i zarazem zespoleniu dwóch sfer poznania. Prawdy

tej potrzebują: rozwój, dobrobyt społeczny i właściwe rozwiązywanie poważnych

problemów społeczno-ekonomicznych, trapiących ludzkość. Jeszcze bardziej potrzebują

tego, aby prawda ta była miłowana i by o niej świadczono. Bez prawdy, bez zaufania i

miłości do prawdy, nie ma świadomości i odpowiedzialności społecznej, a działalność

społeczna zostaje uzależniona od prywatnych interesów i logiki władzy, prowadząc do

dzielenia społeczeństwa, a tym bardziej społeczeństwa zmierzającego do globalizacji, w

trudnych momentach jak obecnie.

6. Caritas in veritate to zasada, wokół której skupia się nauka społeczna Kościoła; zasada

ta znajduje formę działania w kryteriach orientacyjnych działania moralnego. Pragnę w

szczególności zwrócić uwagę na dwa z nich, związane w sposób specjalny z

zaangażowaniem na rzecz rozwoju w społeczeństwie zmierzającym do globalizacji: chodzi o

sprawiedliwość i dobro wspólne.

Przede wszystkim sprawiedliwość. Ubi societas, ibi ius : każde społeczeństwo opracowuje

własny system wymiaru sprawiedliwości. Miłość przewyższa sprawiedliwość, ponieważ

kochać to znaczy darować, ofiarować coś mojego drugiemu; ale miłości nie ma nigdy bez

sprawiedliwości, która skłania, by dać drugiemu to, co jest jego , co mu się należy z tej racji,

że jest i działa. Nie mogę drugiemu darować coś z siebie, jeżeli mu nie dam w pierwszym

rzędzie tego, co mu się należy zgodnie ze sprawiedliwością. Kto kocha drugich, jest przede

wszystkim sprawiedliwy wobec nich. Sprawiedliwość nie tylko nie jest obca miłości, nie

tylko nie jest alternatywną albo paralelną drogą miłości: sprawiedliwość jest niepodzielnie

związana z miłością, towarzyszy jej. Sprawiedliwość jest pierwszą drogą miłości, jak

powiedział Paweł VI, jest jej najmniejszą miarą, stanowi integralną część tej miłości

czynem i prawdą (1 J 3, 18), do której zachęca apostoł Jan. Z jednej strony miłość domaga

się sprawiedliwości: uznania i uszanowania słusznych praw poszczególnych osób i narodów.

Podejmuje się ona budowania miasta człowieka zgodnie z prawem i sprawiedliwością. Z

drugiej strony miłość przewyższa sprawiedliwość i uzupełnia ją zgodnie z logiką daru i

przebaczenia. Miasto człowieka nie wzrasta tylko dzięki odniesieniom do praw i

obowiązków, ale jeszcze bardziej i w pierwszym rzędzie dzięki relacjom bezinteresowności,

miłosierdzia i komunii. Miłość objawia zawsze także w relacjach ludzkich miłość Bożą,

dając wartość teologalną i zbawczą wszelkim zaangażowaniom sprawiedliwości w świecie.

7. Trzeba także mieć bardzo na względzie dobro wspólne. Kochać kogoś, to znaczy pragnąć

jego dobra i angażować się skutecznie w tym celu. Obok dobra indywidualnego istnieje

dobro związane ze współżyciem społecznym osób: dobro wspólne. To dobro owego my-

wszyscy , składającego się z poszczególnych osób, rodzin oraz grup pośrednich, łączących się

we wspólnocie społecznej. Nie jest to dobro poszukiwane dla niego samego, ale ze względu

na osoby , które należą do wspólnoty społecznej i które tylko w niej mogą rzeczywiście i

skuteczniej osiągnąć swoje dobro. Pragnienie dobra wspólnego i angażowanie się na jego

rzecz stanowi wymóg sprawiedliwości i miłości. Angażowanie się na rzecz dobra wspólnego

oznacza z jednej strony troszczenie się, a z drugiej korzystanie z zespołu instytucji

tworzących z punktu widzenia prawnego, cywilnego, politycznego i kulturalnego strukturę

życia społecznego, które w ten sposób przyjmuje kształt pólis , miasta. Tym bardziej

skutecznie kochamy bliźniego, im bardziej angażujemy się na rzecz dobra wspólnego,

odpowiadającego również na jego rzeczywiste potrzeby. Każdy chrześcijanin wezwany jest

do tej miłości zgodnie ze swoim powołaniem i swoimi możliwościami oddziaływania w

pólis . Oto droga instytucjonalna – możemy także powiedzieć polityczna – miłości, nie mniej

kwalifikowana i wyrazista niż miłość odnosząca się bezpośrednio do bliźniego, poza

mediacjami instytucjonalnymi w obrębie pólis . Gdy miłość ożywia zaangażowanie na rzecz

dobra wspólnego, ma ono większą wartość niż tylko świeckie i polityczne zaangażowanie.

Jak każde zaangażowanie na rzecz sprawiedliwości, wpisuje się ono w świadectwo miłości

Bożej, które działając w czasie przygotowuje wieczność. Gdy działalność człowieka na

ziemi czerpie natchnienie i podtrzymywane jest przez miłość, przyczynia się do budowania

powszechnego miasta Bożego , do którego zmierzają dzieje rodziny ludzkiej. W

społeczeństwie znajdującym się na drodze do globalizacji, dobro wspólne i zaangażowanie

na jego rzecz muszą przyjąć wymiar całej rodziny ludzkiej, to znaczy wspólnoty ludów i

narodów, aby nadać kształt jedności i pokoju miastu człowieka , czyniąc je w pewnej mierze

antycypacją zapowiadającą miasto Boże bez barier.

8. Publikując w 1967 r. Encyklikę Populorum progressio , mój czcigodny poprzednik Paweł

VI rozjaśnił wielki temat rozwoju narodów blaskiem prawdy i światłem Chrystusowej

miłości. Stwierdził on, że głoszenie Chrystusa jest pierwszym i zasadniczym czynnikiem

rozwoju i pozostawił nam zadanie kroczenia drogą rozwoju całym naszym sercem i całym

naszym umysłem, to znaczy z żarem miłości i mądrością prawdy. To pierwotna prawda

miłości Bożej, darowana nam łaska, otwiera nasze życie na dar i umożliwia nadzieję na

rozwój całego człowieka i wszystkich ludzi, na przejście z mniej ludzkich warunków

życia do warunków bardziej godnych człowieka, zrealizowane po pokonaniu trudności, które

nieodłącznie spotykamy na drodze.

Po ponad czterdziestu latach od publikacji Encykliki pragnę złożyć hołd i uczcić pamięć

wielkiego Papieża Pawła VI, podejmując jego nauczanie o integralnym rozwoju ludzkim i

krocząc drogą wyznaczoną przez to nauczanie, aby je obecnie zaktualizować. Ten proces

aktualizacji rozpoczął się od Encykliki Sollicitudo rei socialis , którą Sługa Boży Jan Paweł II

chciał upamiętnić publikację Populorum progressio z okazji jej dwudziestej rocznicy. Do

tamtej chwili tego rodzaju wspomnienie było zarezerwowane jedynie dla Rerum novarum .

Po upływie ponad dwudziestu lat wyrażam moje przekonanie, że Populorum progressio

zasługuje, aby uważano ją za Rerum novarum współczesnej epoki, rozjaśniającą drogę

ludzkości w kierunku zjednoczenia.

9. Miłość w prawdzie – caritas in veritate – to wielkie wyzwanie dla Kościoła w świecie

postępującej i szerzącej się globalizacji. Ryzyko naszych czasów polega na tym, że

faktycznej wzajemnej zależności między ludźmi i narodami nie odpowiada etyczne

współdziałanie sumień i umysłów, którego wynikiem mógłby być rozwój naprawdę ludzki.

Jedynie dzięki miłości, oświeconej światłem rozumu i wiary, możliwe jest osiągnięcie celów

rozwoju bardziej ludzkich i humanizujących. Dzielenia się dobrami i zasobami, będącymi

źródłem autentycznego rozwoju, nie zapewnia jedynie postęp techniczny i czysto

interesowne relacje, lecz potencjał miłości zwyciężający zło dobrem (por. Rz 12, 21) i

otwierający na wzajemność sumień i wolności.

Kościół nie ma do zaofiarowania technicznych rozwiązań i jest jak najdalszy od mieszania

się do rządów państw. Ma jednak misję prawdy do spełnienia, w każdym czasie i

okolicznościach, dla społeczeństwa na miarę człowieka, jego godności i powołania. Bez

prawdy człowiek skazuje się na empiryczną i sceptyczną wizję życia, niezdolną wznieść się

ponad praxis , ponieważ nie interesuje jej dostrzeżenie wartości – a czasem nawet znaczeń –

dzięki którym mogłaby ją osądzać i ukierunkować. Wierność człowiekowi wymaga

wierności prawdzie, która jako jedyna gwarantuje wolność (por. J 8, 32) i możliwość

integralnego rozwoju ludzkiego. Dlatego Kościół jej poszukuje, niezmordowanie głosi i

uznaje ją, gdziekolwiek się ujawnia. Tej misji prawdy Kościół nie może się wyrzec. Jego

nauka społeczna stanowi szczególny element tego głoszenia: jest ona służbą prawdzie, która

wyzwala. Otwarta na prawdę, pochodzącą z jakiegokolwiek źródła wiedzy, nauka społeczna

Kościoła przyjmuje ją, scala w jedno fragmenty, w jakich często ją odnajduje i staje się jej

mediatorem w nowym zawsze życiu społeczności ludzi i narodów.

ROZDZIAŁ I

PRZESŁANIE POPULORUM PROGRESSIO

10. Ponowne odczytanie Populorum progressio , po ponad czterdziestu latach od jej

publikacji, zachęca do pozostania wiernym jej przesłaniu miłości i prawdy, rozważając je w

kontekście szczególnego nauczania magisterium Pawła VI, a bardziej ogólnie w obrębie

tradycji nauki społecznej Kościoła. Trzeba następnie dokonać oceny różnych pojęć, w

których – w odróżnieniu od tamtego okresu – pojawia się problem rozwoju. Tak więc

poprawny punkt widzenia stanowi Tradycja wiary apostolskiej, będąca dziedzictwem

starożytnym i nowym, bez którego Populorum progressio byłaby dokumentem

pozbawionym korzeni, a kwestie rozwoju sprowadzałyby się jedynie do danych

socjologicznych.

11. Publikacja Populorum progressio miała miejsce bezpośrednio po zakończeniu Soboru

Watykańskiego II. Sama Encyklika zaznacza w pierwszych paragrafach swoje ścisłe więzi z

Soborem. Ze swej strony, po dwudziestu latach Jan Paweł II podkreślał w Sollicitudo rei

socialis owocną więź tamtej Encykliki z Soborem, a zwłaszcza z Konstytucją duszpasterską

Gaudium et spes . Również ja pragnę przypomnieć tu ważną rolę Soboru Watykańskiego II

dla Encykliki Jana Pawła II oraz dla kolejnego nauczania społecznego Papieży. Sobór

pogłębił to, co od zawsze należy do prawdy wiary, czyli że Kościół, będąc w służbie Boga,

pozostaje w służbie świata w kategoriach miłości i prawdy. Z tej wizji wychodził Paweł VI,

by przekazać nam dwie wielkie prawdy. Pierwszą z nich jest to, że cały Kościół, w całej

swojej istocie i działaniu, podczas gdy głosi, celebruje i działa w miłości, ma na celu

promowanie integralnego rozwoju człowieka. Kościół pełni rolę publiczną, która nie

zacieśnia się do jego działalności opiekuńczej lub edukacyjnej, ale objawia swoje energie w

służbie promocji człowieka i powszechnego braterstwa, gdy może korzystać z wolności. W

wielu wypadkach przeszkodę dla tej wolności stanowią zakazy i prześladowania, albo jest

ona również ograniczana, gdy publiczna obecność Kościoła zostaje sprowadzona jedynie do

jego działalności charytatywnej. Drugą prawdą jest to, że autentyczny rozwój człowieka

dotyczy całości jego osoby we wszystkich jej wymiarach. Bez perspektywy życia wiecznego,

postęp ludzki na tym świecie pozbawiony jest oddechu. Zamknięty w ramach historii,

wystawiony jest na ryzyko, że będzie sprowadzony jedynie do tego, by coraz więcej mieć. W

ten sposób ludzkość traci odwagę, by być gotową na przyjęcie wyższych dóbr, na wielkie i

bezinteresowne inicjatywy wypływające z miłości powszechnej. Człowiek nie rozwija się

dzięki własnym siłom, ani rozwoju nie można mu po prostu przekazać z zewnątrz. Na

przestrzeni dziejów uważano często, że wystarczy powołać instytucje mające zagwarantować

ludzkości zachowanie prawa do rozwoju. Niestety, złożono zbytnią ufność w tych

instytucjach, tak jak gdyby mogły osiągnąć upragniony cel w sposób automatyczny. W

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: