SAMORZĄDY – WYKŁADY teoria dr Adam Mikołajczyk
USTROJE PAŃSTW WSPÓŁCZESNYCH
Ustroje mozna modelować z kilu punktów widzenia
§ Forma rządu (kryterium: sotsunki między naczelnymi organami pańśtwa)
ü Ze względu na rolę głowy państwa i sposób wyłaniania się
o monarchie
o republiki
ü Rozpatruując relacje między głową państwa, parlamentem, a rządem
o pezydencki, prezydencjalny
o semiprezydencki
o parlamentarny – parlamentarn-gabinetowy
o parlamentarno- komitetowy (rządów konwentu)
§ Ustrój terytorialny (kryterium: podział terytorium oraz stopień dystrybucji władzy pańśtwowej – scentralizowany bądz zdecentralizowany – relacja centrum a jednostki terytorialne)
ü Panstwa unitarne (jednolite ustawodawstwo, sądownictwo, obywatelstwo, system finansowy):
o scentralizowane (jest szczebel lokalny ale nie ma tutaj samorządu terytorialnego)
o zdecentralizowane:
+ samorząd tylko na szczeblu lokalnym
+ samorząd również na szceblu regionalnym – państwo zregionalizowane/ autonomia na szczeblu regionu – pańśtwo regionalne
ü Federacje (państwo związkowe) - złożone z jednostek zachowujących suwerenność (na zasadzie niemalże państwowości), mających własny parlament – ustawodawstwo - federalne kodeksy praw
§ Reżim polityczny (styl rządzenia)
ü Demokratyczne: (wybór jako sposób wyłaniania rządu, wolność wypowiedzi i przekazu informacji – wole media, społeczeństwo obywatelskie – zorganizowane w sposób autonomiczny, niezależny od władzy, zdolne do autnomicznej realizacji zadań (np: organizacje pozarządowe – mogą pełnić funkcje usuwania dysproporcji możliwości oddziaływania pojedynczego obywatela na władzę i realizację prawa), hamulce woli większości: podział władz, zasada państwa prawnego np: Sąd Najwyższy określający ramy w jakich większość może funkcjonować, prawa i obowiązki narzucone przez Konstytucję)
o Demokracje liberalne (próby uchwycenia równowagi między większością a grupami mniejszościowymi, czy jednostką)
o Demokracje nieskonsolidowane (demokracja formalna)
o Demokracje skonsolidowane (demokracja materialna)
ü Niedemokratyczne
o autorytarne (defensywny, obywatele obojętni, wolność w sferze prywatnej)
o totalitarne (oczekuje aktywności i zaangażowania obywateli, wszystko polityczne, publiczne i poddane regulacji państwa, brak autonomicznej sfery aktywności, monopol władzy, ideologia jest ważna)
o konfederacja – związak państw (federalizm międzypaństwowy?)
- każde państwo zachowuje swój sytem prawny, finansowy
- nie ma podziału w konfederacji na władzę, konfederacja działa za pośrednictwem państw członkowskich za pomocą ich środków działania
- stosowanie ustaleń wynikających ze współpracy należy do sądów wewnętrznych (krajowych)
- poszczególne państwa zachowują kompetencję kompetencji – prawo do ustanowienia swoich praw (państwo decyduje o swoich uprawnieniach)
- przykład: Szwajcaria, USA przed wojną secesyjną
o reżim polityczny – z franc. – regime – władza) – ogół metod i środków jakimi posługuje się aparat władzy pańśtwowej w stosunkach ze społeczeństwem
o ideologia – zasady według których należy postpępować
o wybory – charakter konkurencyjny, alternatywa, możliwość zmiany władzy
o głosowanie – brak alternatywy, nie możliwa zmiana władzy
o autonomia – możliwość samostanowienia prawa
o organ:
+ zdecentralizowany – powoływany przez społeczność lokalną , działa w imieniu społeczności lokalnej, ludzie tworzą samorząd i to wynik decentralizacji, organy lokalne działają w imieniu i na rzecz społeczności lokalnej, musza mięc swobodę decyzyjną ograniczoną jedynie obowiązaującym prawem, organ centralny nie ma możliwości zmiany takiej decyzji (przykład: marszałek województwa)
- interes lokalny (miejscowy, regionalny) – tyczy się potrzeb społeczności lokalnej a nie koniecznie jest interesem państwa (np: niewybudowanie tarczy antyrakietowej w Słupsku jest interesem lokalnym ale nie państwowym)
+ • zdekoncentrowany – zajmuje się pewnym terytorium wykonując mandat otrzymany od władzy centralnej (wyższego szczebla), powoływany przez organy wyższego stopnia, niesamodzielny w realizacji swoich zadań , nie ma samodzielności finansowej (brak źródeł dochodów, jego budżet częścią budżetu centralnego) (przykład: wojewoda)
o unia personalna – przykładowo forma współdziałania odrębnych państw, ma miejscie kiedy w wyniku pewnych uwarunkowań jeden organ jest wspólny dla dwóch więcej niż jednego państwa (Polska i Litwa do czasu Unii Lubelskiej, dziś Wielka Byrtania i Australia – głową państwa monarcha brytyjski)
o unia realna – obudowywanie unii personalnej kolejnymi motywami wspólnymi: wspólny sejm, skarb, część polityki zagranicznej (Polska i Litwa po Unii Lubelskiej)
federalizm – koncept, idea, filozofia, prąd myślowy który narodził się w USA
FEDERACJA
§ ustrój federalny
§ państwo niejednolite (części składowe z elementami państwowości i suwerenności)
ü wewnętrzne
o możliwość kreowania własnego systemu prawnego
o możliwość kreowania własnych systemów sądownictwa, ustroju wewnętrznego
o zasady wyborcze indywidualne dla każdego stanu, landu
o niejednolite obywatlestwo – można być obywatelem danego państwa ale zarazem konkretnego stanu
o władztwo terytorialne – możliwość kształtowania ustroju terytorialnego
ü zewnętrzne
o możliwość zawiarania umów międzynarodowych w sprawach które leżą w kompetencji władz stanowych
§ władza ulega pewnemu transferowi z dołu do góry – odwrotnie niż w państwie unitarnym
§ zabezpieczenia konstytucyjne – podział władzy nie może być zmieniony jednostronnie
ü podział kompetencji znajduje się w konstytucji federalnej
ü sądownictwo konstytucyjne rozstrzyga spory kompetencyjne
§ parlament federalny = izba niższa (reprezentuje obywateli całej ferderacji) + izba wyższa (reprezentowane delegacje części składowych federacji)
wyliczenie enumeratywne
domniemanie właściwości
umowy na podstawie której federacja i części składowej dotyczące kompetencji
§ Formuły konstytucyjnego podziały kompetencji (kontrakt partnerów) w federacji mogą polegać na:
1. oddzielnym i równoległym wiliczeniu (enumeratywnym) spraw należących wyłącznie do federacji – z jednej oraz wyłącznie do części składowych – z drugiej strony (dwie kategorie wyliczonych praw – Kanada)
2. enumeratywnym wyliczeniu uprawnien wyłącznych federacji, uprawnień wyłlącznych części składowych oraz kompetencji dzielonych – będących przedmiotem ustawodawstwa równoległego (Trzy kategorie wyliczonych spraw
3. enumeratywnym wyliczeniu uprawnień części składowych i sformułowaniu w sprawach niezastrzeżonych ogólnej klauzuli kompetencyjnej na rzecz federacji w pozostałych, nie wyliczonych sprawach (RPA – jedna kategoria wyliczonych praw + klauzula ogólna)
4. zabiegu odwrowtnym czyli enumeratywnym wyliczeniu tylko uprawnień (kompetencji) federacji i sformułowaniu generalnej klauzli kompetencyjnej na rzecz części składowych (USA, Szwajcaria, Austalia – jedna kategoria wyliczonych spraw + klauzula ogólna)
§ Gwarancje ochrony praw i interesów podmiotów federacji
ü Normatywne – wyrażone w konstytucji (Sąd Konstytucyjny na straży nieprzekraczania kompetencji przez którąś ze stron)
ü Instytucjonalne – Izba wyższa parlamentu, w której poszczególne części składowe
ü Reprezentowane są w równej liczbie delegatów lub według okreslonych parytetów (posiadająca kompetencje w zakresie stanowienia prawa, w tym konstytucyjnego, umożliwaiające jednostronną zmianę formuły kontraktu – patrz senat w USA, Rada Kantonów w Szwajcarii)
Test efektywności przy zasadzie subsydiarności
PAŃSTWO UNITARNE
§ Zasadnicze cechy państwa unitarnego
ü Jednolite obywatelstwo
ü Jeden i niepodzielny porządek prawny – ustawodawstwo tworzeone jest centralnie i jednolicie dla całego pańśtwa – prawo lokalne stanowi co najwyżej wyrac decentralizacji legisjacji wykonawczej
ü Jednolite zasady organizacji aparatu władz publicznych – sądowaych , prawodawczych i wykonawczych
ü Jednolity model ustrojuy terytorialnego na szczeblu regionalnym i lokalnym – zasady określające stukturę i zakres kompetencji jednostek tego samego szczebla i są wspólne na całym terytorium państwa
ü Organy regionalne i lokalne – niesamodzielne politycznie i niesuwerenne
§ Państwo unitarne scentralizowane
ü Na szczeblu regionalny i lokalnym
ü Wyłącznie organy władzy zdekoncentrowanej
ü Dekoncentracja – przekazywanie uprawnień i kompetencji, jednakże w sposób niedefinitywny i bez przeniesienia odopwiedzialności, organom terenowym bezpośrenio podporządkowanym (pod względem hierarchicznym i organizacyjnym) rządowi – brak samorządu terytorialnego będącego egektem decentralizacji
ü Decentralizacja – przekazywanie uprawnień i kompetencji organom terenowym niepodporządkowanym rządowi hierarchicznie (ani w zakresie osobowym - wybów i odwołanie, ani rzeczowym), organizacyjnie i strukturalnie wyodrębnionych, korzystających w zakresie wykonywania przekazanych finkcji z prawnie ustanowionej zależności i samodzielności (przekazanie i cofnięcie uprawnień tylko w drodze ustawy)
§ Państwo unitarne zdecentralizowane
ü Gdy na którmś z niższych lokalnych poziomów sprawowania władzy (podziały terytorialnego) istnieją jednostki samorządu terytoialneg – państwo uniarne zdecentralizowane (samorząd lokalny)
ü Gdy centralizacja oboejmuje też poziom regionalny (tj. Stosunkowo duże pod względem obszaru/liczby ludności jednostki terytorialne, usytuowane bezpośrednio poniżej szczebla centralnego (państo unitane zregionalizowane – samorząd regionalny)
ü W każdym jednak przypadku (A i B) transfer uprawnień ma charakter odgórny a jego podstawą jest jednostronna decyzja władz centralnych (konstytucja, ustawy ustanowione przez centralny organ prawodawczy
ü Brak odrębnych organów reprezentujących części składowe w ramach legislatywy (struktury władzy ustawodawczej państwa)
PAŃSTWO REGIONALNE
§ propozycjca odejścia od dotychczasowego podziału na pństwa unitarne i federalne
§ mówi się niekiedy o nowym modelu ustroju terytorialnego, będącym kategorią pośrednią między federalizmem typowym a państwem unitarnym
§ chodzi o tzw państwo regionalne (autonomiczne?) którego pojawienie się komplikuje dotychczasowy dychotmiczny podział
§ w tym kontekście ywmienia się Hiszpańę i Włochy
§ ...
gosicka