6.pdf

BIULETYN

Nr 9 (758)  28 stycznia 2011  © PISM

Redakcja: Marcin Zaborowski (redaktor naczelny), Agnieszka Kopeć (sekretarz redakcji),

Łukasz Adamski, Beata Górka-Winter, Artur Gradziuk, Leszek Jesień,

Beata Wojna, Ernest Wyciszkiewicz

Strategia UE wobec Białorusi

Anna Maria Dyner

Krótkoterminowym celem polityki UE wobec Białorusi winno być skłonienie białoruskich

władz do uwolnienia osób uwięzionych po grudniowych wyborach oraz co najmniej znaczą-

cego obniżenia poziomu represji wobec niezależnych mediów i partii opozycyjnych. Realiza-

cja celu długofalowego – doprowadzenia do demokratyzacji Białorusi – wymaga istotnego

zwiększenia nakładów na pomoc dla społeczeństwa obywatelskiego na Białorusi oraz kon-

sekwentnie stosowanej polityki warunkowości wobec reżimu.

Dotychczasowa polityka UE względem Białorusi. Historia relacji UE z Białorusią pokazuje,

że ani strategia dialogu z reżimem, ani jego dyplomatyczna izolacja nie przyniosły spodziewanych

przez Wspólnotę rezultatów w postaci realnej demokratyzacji białoruskiego życia społecznego.

Dialog był wprawdzie prowadzony w oparciu o zasadę warunkowości, niemniej w praktyce znacznie

większe korzyści wyciągał zeń reżim, który sam ograniczał się jedynie do drobnych bądź zgoła

symbolicznych koncesji na rzecz demokratyzacji. Przy tym UE nie zawsze dostatecznie przekonują-

co uzasadniała zmianę swojego stosunku wobec reżimu.

Pierwszy raz można było to zaobserwować w latach 1998-1999. W lipcu 1998 r. w reakcji na kry-

zys dyplomatyczny spowodowany zmuszeniem zachodnich dyplomatów do opuszczenia swych

rezydencji w elitarnej dzielnicy Mińska – Drozdy, Rada UE po raz pierwszy zastosowała zakazy

wjazdu wobec 131 przedstawicieli białoruskich władz, w tym prezydenta kraju. Jednakże już w lutym

1999 r. Rada uchyliła swoją decyzję, mimo że w negocjacjach dyplomatycznych strona białoruska

odmówiła przywrócenia statusu quo ante .

W 2004 r. w reakcji na pogarszającą się sytuację związaną z przestrzeganiem praw człowieka na

Białorusi państwo to nie zostało włączone do Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, a dodatkowo UE

wprowadziła zakaz wjazdu wobec czterech osób podejrzewanych o współudział w morderstwach

politycznych oraz szefowej Centralnej Komisji Wyborczej i dowódcy sił OMON odpowiedzialnego za

brutalną pacyfikację wiecu opozycji. W marcu 2006 r. po rozpędzeniu demonstracji po wyborach

prezydenckich, której towarzyszyły prześladowania niezależnych dziennikarzy oraz uwięzienie

jednego z kontrkandydatów Łukaszenki – Alaksandra Kazulina, lista zakazów wjazdu została rozsze-

rzona o 31 kolejnych osób, w tym prezydenta kraju. W listopadzie 2006 r. komisarz Benita Ferrero-

Waldner opublikowała non-paper „Co Unia Europejska może przynieść Białorusi”. Warunkiem

normalizacji stosunków i pomocy w modernizacji Białorusi miało być spełnienie przez władze Biało-

rusi dwunastu żądań, wśród których znalazły się m.in. postulaty demokratycznych wyborów, zapew-

nienia możliwości działania niezależnym organizacjom pozarządowym czy przestrzeganie praw

mniejszości narodowych.

Żądania te władze białoruskie częściowo zrealizowały w 2008 r., głównie z powodu pogarszają-

cych się relacji z Rosją. Zwolniono więźniów politycznych, w tym Kazulina, do państwowego systemu

kolportażu prasy włączono dwa niezależne pisma oraz zarejestrowano ruch „O wolność” kierowany

przez głównego kandydata opozycji w wyborach z 2006 r. Alaksandra Milinkiewicza. W odpowiedzi

w październiku 2008 r. UE zawiesiła zakaz wjazdu dla 31 osób. Działania białoruskich władz nie

przyniosły jednak poprawy sytuacji opozycyjnych partii politycznych czy mniejszości narodowych,

w tym polskiej, a wybory parlamentarne 2008 r. nie były ani wolne, ani demokratyczne.

2361

Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

W marcu 2009 r. UE wykonała kolejny gest, zapraszając Białoruś – warunkowo – do programu

Partnerstwa Wschodniego (PW), zawierającego podobne obietnice co non-paper z 2006 r.

UE nadal jednak nie była w stanie wymusić na białoruskich władzach dalszej demokratyzacji syste-

mu politycznego.

Rola UE jako czynnika wspierającego tworzenie społeczeństwa obywatelskiego. Doświad-

czenia UE każą założyć, że demokratyzacja Białorusi może nastąpić tylko w wyniku oddolnej presji

społeczeństwa bądź puczu nomenklatury, nie zaś w wyniku dyplomatycznych negocjacji z samym

Łukaszenką. Szanse na to będą tym większe, im silniejsza będzie białoruska opozycja oraz nieza-

leżne organizacje pozarządowe – Unia Europejska powinna je więc intensywniej wspierać, a zara-

zem promować demokratyczne wartości wśród białoruskiego społeczeństwa. Jednym

z najskuteczniejszych środków prowadzących ku temu byłoby znaczące uproszczenie procedur

wizowych dla obywateli Białorusi, połączone ze zniesieniem opłat za wizy. Byłby to gest nie tylko

symboliczny, ale i środek ułatwiający zapoznanie się obywateli Białorusi z poziomem życia w pań-

stwach demokratycznych oraz mechanizmami ich funkcjonowania.

Wspólnota winna także intensywniej wspierać białoruskie media nadające z jej terytorium, takie

jak telewizja Biełsat, Radio Racyja czy Europejskie Radio dla Białorusi. Pożądane byłoby również

zwiększenie przez UE wsparcia dla osób relegowanych ze szkół i uczelni oraz wzmocnienie finanso-

wania niezależnego białoruskiego Europejskiego Uniwersytetu Humanistycznego w Wilnie. Białoru-

skie niezależne organizacje młodzieżowe powinny cieszyć się także systemem preferencji w

programie UE „Młodzież w działaniu” przeznaczonym dla osób w wieku 13-30 lat zarówno z UE,

jak i spoza Wspólnoty – daje on możliwości realizowania krótkoterminowej wymiany młodzieży,

a także wyjazdów na dłuższe wolontariaty w ramach Europejskiego Systemu Wolontariatu.

Warto także rozważyć utworzenie specjalnego Funduszu na rzecz Białorusi, który w sposób

uproszczony przyznawałby granty niezależnym mediom czy stowarzyszeniom. Fundusz ten mógłby

wspierać organizacje, które nie mają rejestracji, gdyż uzyskanie jej na Białorusi przez niezależne

podmioty napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Część środków można rozdysponować

poprzez konkursy na realizację projektów z dziedziny ochrony praw człowieka – uprości to białoru-

skim organizacjom rozliczanie środków pozyskanych z zagranicznych funduszy, umożliwiając im

zarazem obejście restrykcyjnego prawa w zakresie zagranicznego finansowania. Z tych środków

mógłby również być utworzony Fundusz Pomocy Rodzinom Represjonowanych – działacze opozycji

oraz ich bliscy często znajdują się w bardzo złej sytuacji finansowej bez możliwości podjęcia pracy.

Strategia UE wobec białoruskich władz. Nadrzędnym celem UE w kontaktach z reżimem po-

winno być umożliwienie swobodniejszego funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego. Unia musi

z tego powodu podtrzymywać robocze kontakty z przedstawicielami białoruskich władz, zwłaszcza

z tymi, którzy wydają się stosunkowo otwarci. Jednakże warunkiem powrotu UE do dialogu z reżi-

mem na szerszą skalę powinna być znacząca poprawa warunków funkcjonowania społeczeństwa

obywatelskiego, nie będąca tylko prostym powrotem do sytuacji sprzed 19 grudnia 2010 r. Do czasu

bezwarunkowego wypuszczenia osób uwięzionych po wyborach prezydenckich wobec osób zaanga-

żowanych w prześladowanie uczestników grudniowej demonstracji powinien bezwzględnie obowią-

zywać zakaz wjazdu na terytorium UE, a należące do nich środki ulokowane w bankach państw Unii

należy zamrozić.

Ponadto UE, wykorzystując siłę swoich głosów, w porozumieniu z USA i Kanadą powinna zablo-

kować dalszą współpracę pomiędzy MFW a Białorusią. Również finansowanie białoruskich projektów

z puli środków przewidzianych w ramach działalności Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju

bądź Europejskiego Banku Inwestycyjnego winno być zawieszone. Formalne wykluczenie Białorusi

z PW nie wydaje się wskazane, gdyż takie działanie w sytuacji, gdy w programie pozostaje autory-

tarny Azerbejdżan, rodziłoby zarzut stosowania przez UE podwójnych standardów. Należy się

również wstrzymać z wprowadzaniem sankcji ekonomicznych, które z natury rzeczy są najbardziej

dotkliwe dla społeczeństwa.

W dalszej perspektywie przyznanie jakiegokolwiek przywileju przez UE bądź uzależnione od niej

instytucje winno być poprzedzone konkretnymi i wymiernymi ustępstwami ze strony reżimu,

np. za uchylenie artykułu 193.1. białoruskiego kodeksu karnego, na mocy którego działalność

w ramach niezarejestrowanej organizacji zagrożona jest karą więzienia do lat dwóch, czy też za

liberalizację warunków rejestracji partii politycznych UE zobowiązałaby się do wsparcia finansowego

konkretnej inwestycji. Polityka prowadzona przez Unię musi być przy tym spójna i uzgodniona

zarówno na szczeblu instytucjonalnym, jak i pomiędzy krajami członkowskimi.

ul. Warecka 1a, 00-950 Warszawa, tel. 0 22 556 80 00, faks 0 22 556 80 99, sekretarz-biuletyn@pism.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: