rehabilitacja_artykul_2007_02_8667.pdf

FIZYKOTERAPIA

Rehabilitacja i fizykoterapia

po udarze niedokrwiennym mózgu

Jednym z najistotniejszych elementów postępowania z chorymi po udarze mózgu jest zapewnienie ciągłej, komplekso-

wej i dostosowanej do możliwości chorego rehabilitacji. Jak najwcześniejsze wprowadzenie rehabilitacji w proces lecze-

nia chorego z udarem mózgu odgrywa decydującą rolę w uzyskaniu końcowych efektów. Często też jest ważniejsze od

prowadzonej później, nawet wieloletniej, rehabilitacji którą należy kontynuować.

liczniejszą grupę osób wymagających

rehabilitacji wśród chorych leczonych na

oddziałach neurologicznych. Z analizy da-

nych statystycznych wynika, że około 60%

chorych po udarze ma trwałe objawy ogni-

skowego uszkodzenia mózgu. Najczęściej

cechuje ich obecność niedowładu połowi-

czego (hemiplegia, hemiparesis ), zmniej-

szenie samodzielności w wykonywaniu

czynności dnia codziennego, afazja oraz

często objawy depresji. Wszystko to razem

czyni obraz chorobowy bardzo złożonym

i znacznie zróżnicowanym pod względem

stopnia ciężkości uszkodzenia mózgu i ob-

jawów obwodowych. Jednym z najistotniej-

szych elementów postępowania z chorymi

po udarze mózgu jest zapewnienie ciągłej,

kompleksowej i dostosowanej do możliwo-

ści chorego rehabilitacji. Jak najwcześniej-

sze wprowadzenie rehabilitacji w proces

leczenia chorego z udarem mózgu odgry-

wa decydującą rolę w uzyskaniu końco-

wych efektów. Często też jest ważniejsze

od prowadzonej później, nawet wielolet-

niej rehabilitacji, którą należy kontynu-

ować.

W procesie kompleksowo prowadzonej

rehabilitacji zespół rehabilitacyjny powi-

nien dokonywać oceny uzyskanych wyni-

ków. Najlepiej czynić to za pomocą River-

mead Mobility Index (ocena motoryczna)

oraz Indeksu Barthel (ocena czynności ży-

cia codziennego). W pierwszym okresie

ocenę tę przeprowadza się raz w tygodniu,

w późniejszym okresie terapii – co 2-4 tygo-

dnie.Schemat postępowania rehabilitacyj-

nego po udarze można przedstawić w na-

stępujący sposób:

nych wskutek niedowładu mięśni gar-

dła i krtani może wystąpić problem

z połykaniem pokarmu i wydzieliny

z dróg oddechowych, wymaga to sta-

łego usuwania śluzu oraz dużej ostroż-

ności przy karmieniu,

– pozycje drenażowe (3-5 razy dzien-

nie): kończynę górną układa się z od-

wiedzionym ramieniem (65°-90°) i od-

wróconym przedramieniem, podparcie

pod łopatką lub temblak w profilakty-

ce podwichnięcia w stawie barkowym

i uszkodzeniu stożka rotatorów. Nad-

garstek powinien być w lekkim zgięciu

grzbietowym, palce również w zgięciu,

kciuk w przeciwstawieniu umożliwia-

jącym trzymanie wałka lub piłeczki.

Kończynę dolną układa się w ułożeniu

wyprostnym, nieznacznie zgiętą w sta-

wie kolanowym (około 5°) i skręconą

lekko na zewnątrz. Stopę podpiera się

pod kątem prostym i zabezpiecza przed

uciskiem kołdry za pomocą poduszek,

łusek itp. Korzystne jest również podło-

żenie specjalnych podkładek pod części

ciała najbardziej narażone na ucisk (pię-

ty, kość krzyżowa, potylica, łokcie).

Pozostawienie porażonych kończyn w nie-

korzystnym ułożeniu może prowadzić

w ciągu kilku dni do trwałego skrócenia

mięśni i zesztywnień stawowych. Z za-

biegów fizjoterapeutycznych szczegól-

nie ważne są:

– ćwiczenia oddechowe (zapobieganie

powikłaniom płucnym) – wykonywa-

ne 3-5 razy dziennie + oklepywanie ple-

ców u pacjentów pozostających w stanie

Okres ostry (wiotkości)

I etap – rehabilitacja wczesna

Okres ten trwa od kilku dni do kilku (1-3)

tygodni. W ostrym okresie choroby postę-

powanie zależy także od rodzaju (przy-

czyny) udaru. Dominują wówczas objawy

ogólne i wiotkość mięśni. Przyjmuje się,

że okres „unieruchomienia” powinien wy-

nosić 2-5 dni w przypadku udaru niedo-

krwiennego.

Cel: postępowanie terapeutyczne w tym

okresie ma za zadanie zapobieganie odle-

żynom, przykurczom i nieprawidłowym

ułożeniom kończyn oraz powikłaniom

płucnym, regulowanie czynności pęche-

rza moczowego oraz nawiązanie kontak-

tu z chorym

W pierwszej fazie leczenia udaru mó-

zgowego zabiegi rehabilitacyjne są równo-

znaczne z intensywną opieką pielęgnacyj-

ną. Szczególnej troski wymaga utrzymanie

drożności dróg oddechowych i wentylacji

płuc. Nieodzownym elementem są tutaj:

– pozycje złożeniowe – zmiany pozycji

dokonujemy co 2-3 godziny; najlepsze

do pielęgnacji jest równe, płaskie łóż-

ko z materacem przeciwodleżynowym,

ze złamanym leżem i możliwością regu-

lowania wysokości. Miejsca szczegól-

nie zagrożone należy smarować tłustą

maścią. W celu utrzymania odpowied-

nich pozycji stosuje się terapeutyczne

poduszki, wałki, woreczki i różnego ro-

dzaju podkładki. U chorych przytom-

Rehabilitation of persons after ischemic stroke of brain has

for assignment adaptation of rehabilitated person to life in so-

ciety in spite being handicap carries which disease with itself.

Rehabilitation this ill demands complex utilizations of acces-

sible methods and resources. It joins this with necessity of ar-

rangement of whole treatment, in this also improving, onto

different stages (as early as from current state of improved per-

son, and having finished on optimum state, to which we aim).

Work into bright way and transparent it introduces rehabilita-

tion conduct, which significant has onto final effect of treat-

ment and adapt is to individual needs of patient.

Key words: physiotherapy, rehabilitation, stroke

Ryc. 1. Prawidłowe pozycje ułożeniowe po udarze mózgu; a) ułożenie na plecach, b)

ułożenie na zdrowym boku, c) ułożenie na chorym boku, d) ułożenie na brzuchu

REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2007

C horzy po udarze mózgu stanowią naj-

P ractical Rehabilitation after Ischemic Stroke

FIZYKOTERAPIA

ciężkim, powinna być wykonywana bier-

na gimnastyka oddechowa,

– ćwiczenia czynne kończyn zdrowych

(wykonywane 2 razy dziennie po 10-

-15 min),

– ćwiczeniabiernekończynporażonych

(wykonywane 3-5 razy dziennie – 30 po-

wtórzeń dla każdego ruchu w stawie

strony porażonej co 3-4 godziny, należy

pamiętać, że ćwiczenia bierne w uszko-

dzeniach ośrodkowego układu nerwo-

wego wykonujemy od stawów proksy-

malnych do dystalnych,

– ćwiczenia bloczkowe z taśmami do

ćwiczeń w łóżku – 2-3 x dziennie

po 15 min,

– masaż ręczny porażonych kończyn ogól-

ny bądź segmentarny (1-2 razy dzien-

nie, 5-8 min).

Należy zwrócić szczególną uwagę na

bierną mobilizację stawu ramiennego i ło-

patki, które dość często ulegają retrakcji,

co może doprowadzić do wystąpienia do-

legliwości bólowych. Okres wczesnej re-

habilitacji wiąże się z obniżonym napię-

ciem mięśniowym, celowe jest więc stałe

pobudzanie aktywności ruchowej kończyn

zdrowych, utrzymanie pełnego zakresu ru-

chów w kończynach porażonych oraz sto-

sowanie ułożeń ciała zapobiegających

w późniejszym czasie niekorzystnemu roz-

wojowi nadmiernej spastyczności. Należy

również unikać zakładania kroplówek do

kończyn z niedowładem, gdyż w ten spo-

sób utrudnia się właściwe ich ułożenie, wy-

konywanie ćwiczeń, a niekiedy doprowa-

dza się do pękania naczyń krwionośnych

i masywnych obrzęków oraz krwiaków.

Usprawnianie ruchowe rozpoczyna-

my najpóźniej w drugiej dobie po przy-

jęciu chorego do szpitala, poprzez ruchy

czynne po stronie „zdrowej” i ruchy bier-

ne po stronie „chorej” (porażonej). W przy-

padkach powikłań, szczególnie ze strony

układu krążeniowo-oddechowego, termin

rozpoczęcia aktywnej kinezyterapii moż-

na przesunąć o kilka dni lub tygodni (pod

nadzorem lekarza prowadzącego). Chorzy

w dobrym stanie ogólnym (po wykonaniu

badań diagnostycznych) powinni być uru-

chamiani, łącznie ze wstawaniem z łóżka,

już od 2. doby. Decyzję o uruchomieniu

podejmuje lekarz. Uruchamianie czynne

rozpoczyna się od:

– siadania w łóżku z podpartymi pleca-

mi;

– siadania z opuszczonymi nogami;

– siadaniawfotelu;

– pionizacji przy łóżku – gdy chory po-

twierdza skłonność do hipotensji bądź

zapaści ortostatycznej, pionizujemy

go przy pomocy stołu pionizacyjne-

go pod kontrolą ciśnienia krwi i tętna.

Przechodzenie w kolejną fazę urucha-

miania odbywa się, gdy pacjent przez

przynajmniej 10-15 minut nie zgłasza

ww. objawów;

– ćwiczeń równoważnych – stosujemy

wychwiania ze stanu równowagi w sie-

dzeniu, naukę przenoszenia masy cia-

ła z nogi na nogę, przenoszenie w cza-

sie stania masy ciała z nogi zdrowej na

nogę z niedowładem;

– nauki chodu – zaczyna się ją od wy-

rzucania do przodu kończyny zdro-

wej. Dzięki temu zwiększa się stymu-

lację proprioceptywną

ze strony niedowład-

nej kończyny dolnej, co

ma korzystny wpływ na

stereotyp chodu. W tym

okresie pomocne jest

wykorzystywanie urzą-

dzeń i pomocy ortope-

dycznych (parapiony,

poręcze, chodziki, pod-

pórki itp.). W przypad-

ku pojawienia się dużej

spastyczności (chód ko-

szący), stosujemy łuski, szyny lub obu-

wie korygujące ustawienie stopy;

– stymulacjieksteroceptywnej–wykonu-

je się oklepywanie mięśni spastycznych

krótkimi, szybkimi ruchami (tapping).

Stosujemy również elektrostymulację

mięśni porażonych prądem o niskiej

częstotliwości, wywołujące ruch zbli-

żony do czynności fizjologicznej;

– elektrostymulacji dwuelektrodowej

mięśni – polega ona na ułożeniu dwóch

elektrod w pobliżu przyczepów mię-

śnia.

Ważne jest, aby zespół leczący poprzez

swoje oddziaływanie nie ograniczał natu-

ralnych możliwości pacjenta, wzmacnia-

jąc jego motywację podczas programo-

wania przebiegu rehabilitacji. Właściwe

podejście charakteryzujące się fachowo-

ścią, zainteresowaniem i troską pozwala

na nawiązanie więzi psychologicznej z pa-

cjentem. Każdy członek zespołu leczącego

musi zdawać sobie sprawę z faktu, iż jest

w pewnym zakresie psychoterapeutą dla

osoby poszkodowanej. Nawet zadawanie

bólu w trakcie prowadzonego usprawnia-

nia osób po przebytym udarze mózgu mu-

si być dla pacjenta zrozumiałe i uzasad-

nione.

Podsumowując, warto powiedzieć,

że przedstawienie jednolitego programu

usprawniania czy systematyki ćwiczeń

bądź zabiegów fizykalnych w przypadku

chorego po udarze mózgu jest niezmier-

nie trudne. Wynika to ze złożonej struk-

tury i specyfiki udaru, a co za tym idzie,

z indywidualnego podejścia do każdego

chorego i warunków, w jakich są one prze-

prowadzane.

tylko niewielki pro-

cent chorych ma

zapewnioną wcze-

sną diagnostykę

i leczenie w wy-

specjalizowanych

ośrodkach

Okres drugi (spastyczny)

2 etap – regeneracyjno-kompensacyjny

W tym okresie prowadzi się mobilizację

czynnościową chorego, ćwiczenia stoso-

wane w pierwszym okresie są stopniowo

wzbogacane i zastępowa-

ne przez nowe.

Cel: podstawowym ce-

lem postępowania w tym

okresie jest zwalczanie

spastyczności oraz zapo-

bieganie przykurczom

i obniżaniu się siły mię-

śniowej.

– ćwiczenia wykorzystu-

jące elementy ułatwiania

ruchu oraz reedukacja

chorego z wykorzysta-

niem specjalnych technik torowania

i stymulacji proprioceptywnej (Bobath,

Brunnström, Kabat). Mają one za zada-

nie opanowywanie masowych wzor-

ców ruchowych, zmierzających do

selektywizacji ruchów łokcia, ręki, ko-

lana i stopy.

Dobre efekty przynosi również gła-

skanie mięśni spastycznych, które

Stan mięśnia

Czas trwania impulsu [ms]

Czas trwania przerwy [ms]

Najcięższe uszkodzenie

400-600-1000

2000-5000

Ciężkie uszkodzenie

150-400

1000-3000

Średnie uszkodzenie

50-150

500-1000

Nieznaczne uszkodzenie

10-50

50-150

Tabela 1. Parametry impulsów trójkątnych stosowanych w leczeniu porażeń wiotkich (wg Gillerta)

Tabela zawiera jedynie dane orientacyjne. Każdy parametr należy skonsultować z lekarzem i dostosować indywidualnie dla pacjenta

36 REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2007

FIZYKOTERAPIA

powoduje ich zmęczenie, co prowa-

dzi do deficytu energetycznego nuero-

przekaźników oraz stymuluje mięśnie

antagonistyczne, przez co uzyskujemy

krótkotrwałe obniżenie spastyczności.

Okres ten obejmuje również aktywność

pacjenta poza łóżkiem, stąd ćwiczenia

doskonalące chód, zajęcia terapii zaję-

ciowej i ćwiczenia na macie. Pacjent

rozpoczyna samodzielne rozwijanie siły

i sprawności upośledzonych kończyn,

korzystając z odpowiedniego sprzętu

(bloczki, ciężarki, gabinet ręki itp.)

– doskonalenie nauki chodu (na począt-

ku krótkie dystanse po równej i płaskiej

nawierzchni, stopniowo wydłużając dy-

stans i modyfikując nawierzchnie na

nierówne i pochyłe – bieżnie ruchome

z regulowanym odciążaniem). Ostat-

nim etapem jest nauka chodu po scho-

dach.

Nowoczesnym postępowaniem jest

w tym przypadku wprowadzanie plat-

form stabilometrycznych do diagnosty-

ki i rehabilitacji zaburzeń. Pozwala to

na skuteczne badanie równowagi, do-

bór obciążeń, daje obraz częstotliwo-

ści wychyleń oraz dokonuje stymulacji

układu ruchu i układu nerwowego.

– terapia zajęciowa na sali gimnastycznej

– 3 razy w tygodniu po 45 minut.

Spośród zaopatrzenia ortopedycznego

najczęściej stosuje się: łuskę dłoniową,

temblak, łuskę na staw kolanowy i pod-

ciąg gumowy na opadającą stopę.

– metoda CIT ( Constraint – Induced Mo-

vement Therapy ) – stosowana u osób,

u których wystąpiło zjawisko wyuczo-

nego nieużywania;

– ćwiczeniakoordynacyjno-równoważne

według Frenkla;

– ćwiczeniaogólnokondycyjneiogólno-

rozwojowe na sali gimnastycznej – 2 ra-

zy dziennie po 30 min;

– ćwiczenia w kabinie UGUL – 2 razy

dziennie po 30 min (ta forma ćwiczeń

pozwala regulować zakres ruchu i na-

tężenie wysiłku przez samego chorego

w zależności od bólu i stanu zmęcze-

nia);

– ćwiczenia w wodzie – 2 razy w tygo-

dniu po 30 min (temperatura wody –

28-35ºC);

– cykloergometr – raz dziennie przez

15 minut;

– elektrostymulacja FES (z chwilą ode-

rwania pięty od podłoża, aparat sty-

muluje nerw strzałkowy wspólny, co

powoduje zgięcie grzbietowe stopy

i częściowe jej nawracanie oraz zgię-

cie w kolanie i biodrze);

– biofeedback EMG (celem ćwiczeń na

platformie jest uzyskanie bardziej sy-

metrycznego obciążania obydwu koń-

czyn w pozycji wyprostowanej);

– muzykoterapia – 2 razy w tygodniu po

45 min.

Poprawa rokowania w udarach mózgu

jest spowodowana przede wszystkim postę-

powaniem ogólnomedycznym, w tym sze-

roką i wcześnie podjętą rehabilitacją. Dlate-

go też dzięki postępowi techniki w ostatnich

latach stworzono naukowe podstawy do

właściwego stosowania pól magnetycznych

niskiej częstotliwości w medycynie, by zmi-

nimalizować,,straty’’ wynikające z przeby-

cia udaru oraz skrócić czas powrotu cho-

rego do samodzielnego i godnego życia.

Wpływ pól magnetycznych na system ner-

wowy związany jest ze zwiększeniem prze-

wodnictwa międzyneuronalnego i modu-

lację aktywności neuronów. Zmienne pole

magnetyczne powoduje także poprawę

metabolizmu komórki nerwowej, zwłasz-

cza w ośrodkowym układzie nerwowym,

poprzez zmniejszenie tonusu naczyń mó-

zgowych, zwiększenie unaczynienia tęt-

nic szyjnych u tych chorych. W badaniach

obserwuje się również nasilenie procesów

regeneracyjnych w tkance nerwowej pod

wpływem ekspozycji pola magnetycznego.

Poprawa kliniczna charakteryzuje się m.in.

zwiększeniem siły mięśniowej, pojawia-

niem się nieobecnych uprzednio ruchów

czynnych w kończynach, a także poprawą

zdolności lokomocyjnych i czynności zwie-

raczy pęcherza moczowego. Pole magne-

tyczne prowadzi do przyspieszenia powro-

tu prawidłowej czynności w uszkodzonych

nerwach obwodowych. Do działów medy-

cyny fizykalnej należą m.in. magnetotera-

pia i magnetostymulacja.

Umowną granicę między

tymi dwiema metodami

stanowi wartość indukcji

pola magnetycznego rów-

na 100 μT – oddziaływanie

poniżej tej wartości przy-

jęto określać mianem ma-

gnetostymulacji.

W tabeli 2 zestawiono

parametry pola magne-

tycznego wykorzystywa-

ne w Pracowni Magneto-

terapii i Laseroterapii Niskoenergetycznej

przy Katedrze i Oddziale Klinicznym Cho-

rób Wewnętrznych i Medycyny Fizykalnej

Śl.AM, stosowane w terapii osób po prze-

bytych udarach mózgowych.

Prócz wyżej wymienionych stosujemy

również:

– promieniowanielaserowe;

– ultradźwięki;

– masaż klasyczny (10 zabiegów w serii,

czas – 10-15 min);

Okres trzeci (przewlekły)

3 etap – około 1 roku po zachorowaniu

W tym okresie prowadzi się już mobili-

zację czynnościową chorego, ćwiczenia

stosowane w pierwszym i drugim etapie

są stopniowo wzbogacane i zastępowane

przez nowe.

Cel: podstawowym celem postępowa-

nia w tym okresie jest doskonalenie chodu

i czynności kończyny górnej oraz uzyska-

nie maksymalnej samowystarczalności.

– terapia zajęciowa na sali gimnastycznej

– 3 razy w tygodniu po 45 min;

– muzykoterapia – 2 razy w tygodniu po

45 minut;

– ćwiczenia w wodzie (temperatura 28-

-33°C);

– gry i zabawy sportowe;

– ćwiczenia czynności życia codzienne-

go (3 razy w tygodniu po 45 min);

– ćwiczeniamanipulacyjnepoprawiające

funkcje kończyny górnej w ,,gabinetach

ręki’’ – 2 razy dziennie od 5-15 minut.

Fizykoterapia

Czynniki fizyczne, w prze-

ciwieństwie do leków,

umożliwiają oddziaływa-

nie lecznicze na łańcu-

chy ruchowe lub grupy

mięśniowe w izolacji od

całego ciała i uzyskiwa-

nie optymalnego rozkła-

du napięć mięśniowych

potrzebnych do reedu-

kacji ruchowej pacjen-

ta. U osób tych z dobrym

efektem stosujemy:

– kąpiele solankowe (temperatura ką-

pieli 34-37°C, 4-5 tygodniowo, od 15-

-20 min);

– masaże podwodne (temperatura od 32-

-40°C, czas zabiegu 15-20 min);

– zabiegicieplne;

– kriostymulację (stosowaną przed tera-

pią ruchową, od 3-5 min);

– elektroterapię-elektrostymulację;

– polemagnetyczne.

przedstawione

zabiegi można

stosować w każ-

dym programie

i w każdej jedno-

stce opieki zdro-

wotnej

Lokalizacja aplikatora Indukcja pola Częstotliwość Przebieg pola

Częstotliwość zabiegów

i czas trwania terapii

Magnetoterapia

głowa

10 mT

40 Hz

sinusoidalny

3 x dziennie 12 min

Magnetostymulacja

aplikator kliniczny

nastawy: M1P2 – int. 6/7

2 x dziennie 10 min

Tabela 2. Parametry pola magnetycznego stosowane w terapii udarów mózgowych

*parametry terapii powinny być dobierane indywidualnie po konsultacji z lekarzem dla każdego pacjenta oraz w zależności od ostrej bądź przewlekłej fazy choroby

38 REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2007

FIZYKOTERAPIA

– masaż podwodny (8-10 zabiegów w se-

rii, czas – 8-10 min, temp. wody – 28-

-35ºC);

– masaż wirowy (10 zabiegów w serii,

czas – 8-10 min).

Indywidualna terapia mowy realizowa-

na przez neurologopedę powinna być pro-

wadzona – raz dziennie przez 20-30 min,

tuż po nawiązaniu kontaktu z chorym.

Wskazane są również indywidualne zaję-

cia z psychoterapeutą.

Wytyczne Europejskiej Inicjatywy Uda-

rowej (European Stroke Initiative – EUSI)

nakazują, by u każdego pacjenta z udarem

możliwie jak najwcześniej, na ile to możli-

we, włączać leczenie rehabilitacyjne, a in-

tensywność ćwiczeń oraz czas trwania do-

stosowywać do indywidualnych potrzeb

i możliwości każdego pacjenta. Pomimo

systematycznie poprawiających się moż-

liwości opieki nad pacjentami po udarze

mózgu, wiele pozostaje jeszcze do zrobie-

nia w tym kierunku, zarówno jeżeli chodzi

o kadrę medyczną, jak i czas oraz dostęp-

ność prowadzonych zajęć rehabilitacyj-

nych. Tylko niewielki procent chorych

ma zapewnioną wczesną diagnostykę i le-

czenie w wyspecjalizowanych ośrodkach.

Podobnie wygląda sprawa z dostępnością

wczesnej i późnej rehabilitacji poudarowej.

Sformułowanie wytycznych postępowania

przedstawione w sposób jasny i przejrzy-

sty w niniejszym opracowaniu powinno

przyczynić się do wskazania drogi postę-

powania z pacjentami po udarze mózgu.

Powyższe zabiegi rehabilitacyjne można

stosować w każdym programie i w każdej

jednostce opieki zdrowotnej. Tworzą one

„bazę” zalecanych, podstawowych zadań

fizjoterapeuty uczestniczącego w procesie

usprawniania osób po przebytym udarze

niedokrwiennym mózgu.

3. Gokkaya N., Aras M., Cardenas D., Kaya A.:

Stroke rehabilitation outcome: the Turkish experi-

ence. „Int J Rehabil Res.”, 2006; 29 (2):105-111.

4. Lai S.M., Studentski S., Richards L., Perera S.,

Reker D., Rigler S., Duncan P.W.: Therapeutic

exercise and depressive symptoms after stroke.

„J. Am Geriatr.”, 2006; 54 (2): s. 240-247.

5. Muller I., Sabel B.A., Kasten E.: Comparison of

early and late rehabilitation of stroke and cere-

bral trauma patients with visual field defects.

„Nervenarzt.”, 2006; 25; s. 124-129.

6. Opara J., Kozubski W., Liberski P.: Podstawy re-

habilitacji neurologicznej. Choroby układu ner-

wowego. PZWL, Warszawa 2004. s. 561-571.

7. Postępowanie w Ostrym Udarze Niedokrwiennym

Mózgu. Raport zespołu Ekspertów Narodowego

Programu Profilaktyki i Leczenia Udaru Mózgu.

„Neurol. Neurochir. Pol.”, 2002; 4: s. 30-38.

8. Sieroń A., Cieślar G., Adamek M.: Magnetote-

rapia i laseroterapia niskoenergetyczna. Śl.AM,

Katowice 1993.

9. Sieroń A., Cieślar G., Krawczyk-Krupka A., Bi-

niszkiewicz T., Bilska A., Adamek M.: Zastoso-

wanie pól magnetycznych w medycynie. Wyda-

nie II, medica press Bielsko-Biała 60-63 2002,

s. 138-143.

10. Sieroń A., Cieślar G., Żmudziński J.: Leczni-

cze działanie zmiennego pola magnetycznego

u chorych z późnymi następstwami udarów mó-

zgowych. „Fizjoterapia”, 1994; 3-9.

Pełny wykaz piśmiennictwa u autorów i w „RwP+”

(www.rehabilitacja.elamed.pl)

J AROSŁAW P ASEK ¹, R OMUALDA M UCHA ¹,

J ÓZEF O PARA ², A LEKSANDER S IEROŃ ¹

1 S ZPITAL S P ECJALISTYCZNY NR 2 K ATEDRA I K LI N I K A C HO -

RÓ B W EWNĘTRZ N Y C H , A NGIOLOGII I M EDYCYNY F IZYKALNEJ ORAZ

O ŚRO D E K D IAGNOSTYKI I T ERAPII L ASEROWEJ W B YTOM IU

K IEROWNIK K LI N I K I :

P RO F . DR HAB . MED . DR H . C . A LE K S A N D E R S IEROŃ

²„R EPTY ” G ÓRNOŚLĄSKIE C ENTRUM R EHABILITACJI W T AR -

NOWSKICH G ÓRACH , IV O DDZIAŁ R EHABILITACJI S CHORZEŃ N EU -

RO LO G I C Z N Y C H , A KADEM IA W YCHOWANIA F IZYCZNEGO W K ATO -

WICACH , K ATEDRA F IZJOTERAPII U KŁADU N ERWOWEGO I N ARZĄDU

R UCHU .O RD Y N A TO R I K IEROWNIK K ATEDRY :

DR HAB . J ÓZEF O PARA , PROF . AWF

Wybrane publikacje

1. Bode R.K., Heineman A.W., Semik P., Mallinson T.:

Relative importance of rehabilitation therapy char-

acteristics on functional outcomes for persons with

stroke. „Stroke”; 2004, 35 (11); s. 2537-2542.

2. Dobkin B.H.: Strategies for stroke rehabilita-

tion. „Lancet Neurol.”, 2004; 3(9); s. 528-536.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: