DZIEJE WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI
WYKŁAD 22.10.2011
Wymiar sprawiedliwości-sądownictwo.
Ważny jest czynnik społeczny. Uzawodowienie sędziego.
Czynnik społeczny – dwie formy :
a. Formuła sędziów przysięgłych (grupa stanowiąca tzw. ławę przysięgłych), charakterystyczne, jest że następuje rozdzielenie:
- orzeka co do winy
- orzeka co do wymiaru kary
Ława przysięgłych orzekała co do winy.
b. Udział ławniczy w składzie orzekającym.
Skład orzekający, najczęściej 3 osoby.
Ławnicy są pełnoprawnymi członkami składu orzekającego.
Orzekają zarówno o winie i o karze.
Ławnicy mogą przegłosować sędziego.
FORMY POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO:
Cały system prawny dzieli się na :
a. Prawo materialne
b. Prawo formalne
Na straży praw stoją przepisy proceduralne. Skuteczność prawa istnieje w funkcjonowaniu prawa.
Procedury są po to, aby wyegzekwować obowiązki. Lepiej funkcjonuje prawo materialne.
Postępowanie sądowe (formy):
1. Proces skargowy – rozpoczyna proces osoba dochodząca
2. Powszechny niemiecki proces karny:
- dla spraw prywatno-cywilnych stosowana była forma proces skargowy
- dla innych spraw – proces inkwizycyjny
3. Proces mieszany (pewne połączenie procesu inkwizycyjnego z procesem skargowym)
Ad. 1
Proces skargowy w Polsce (wiek XVI)
Upowszechnienie tej formy było związane z umocnieniem szlachty. Państwo polskie powstało w połowie X w.
Partykularyzm prawny – na jednym terytorium obowiązuje kilka systemów prawnych.
Monarchia patrymonialna (do XIV w) – utożsamienie monarchy z państwem. Monarcha pełni funkcję najwyższego sędziego.
Partykularyzm;
1. W pierwszym okresie dostrzegamy mechanizmy ujednolicania prawa. Było przekazywane w drodze tradycji ustnej. Wyrok w takiej samej sprawie, czy pod Cedynią czy pod Przemyślem padał taki sam (stopniowo ujednolicano prawo).
Praktycznie stosowanie prawa wpływa na prawo materialne. Na terenie całego kraju zaczęły obowiązywać te same prawa.
2. Okres rozbicia dzielnicowego – powrót partykularyzmu.
Kazimierz Wielki – spis w postaci Statutów Kazimierza.
Szlachta Polska była dość konserwatywna. Przejście od zwyczaju do prawa stanowionego. W XVI w odrzucenie kodyfikacji prawa materialnego.
Istotą rzeczy jest spór sądowy. W 1523 roku nastąpiła kodyfikacja prawa… Konstytucja normująca zasady i przebieg postępowania egzekucyjnego.
CCC – konstytucja 1533 r. w Niemczech.
Wprowadzono apelację po uchwaleniu przez Sejm kodyfikacji w 1523r. skodyfik. Zasady i przebieg postępowania egzekucyjnego. Nie przyjęto inkwizycji. Proces skargowy był jedyną formą postępowania zarówno w postępowaniu cywilnym jak i karnym. Proces inkwizycyjny był jednak, ale w niektórych…
Struktury stanowe – sądownictwo stanowe (dotyczy procesu stanowego). Istniały sądy – duchowne, mieszczańskie i dominialne.
Proces inkwizycyjny w prawie miejskim. Proces inkwizycyjny trafił do Polski w XVI wieku.
Każda forma postępowania ma swój katalog, musi stanowić…
Katalog naczelnych zasad procesu skargowego:
a. Zasada skargowości
b. Zasada kontradyktoryjności i dyspozytywności
c. Zasada formalizmu procesowego
- Zasada prawdy formalnej
- Zasada legalnej teorii środków dowodowych
d. Zasada jawności i publiczności postępowania
e. Zasada ustności postępowania
Ad. A Zasada skargowości
Oznacza spojrzenie na skargę jako fundament postępowania
Nie ma procesu skargowego bez skargi. Skarga (w tym postęp.) jest czynnikiem nie tylko warunkiem wszczęcia, ale i trwania procesu.
Wniesienie skargi – niezbędny element uruchomienia procedury:
Np. jazda samochodem – proces
Paliwo –skarga
Jeżeli zabraknie paliwa nie ma jazdy.
Ad. B Zasada kontradyktoryjności i dyspozytywności.
Wpływa na pozycję stron w procesie, ale i sędziego.
Formą postępowania jest spór stron. Dysponowanie….
Rola sędziego jest sprowadzana do roli arbitra. Rozstrzyga po czyjej stronie jest racja.
Ad. C Zasada formalizmu procesowego
Wszystko jest rygorystycznie przewidziane przepisami prawa, nie ma odstępstw.
Uchybienie formalne pogarszało pozycję strony procesowej. Uchybienie powodowało, że piłka przechodziła na drugą stronę tzn. że jeżeli jednej stronie się nie udało, to przechodziło to na drugą stronę.
Ustalenie prawdy, co jest przedmiotem sporu. Może być prawda:
- formalna
- materialna
Prawda formalna nie musi być różna od prawdy materialnej ( w większości przypadków nie jest). Prawda formalna jest logiczną konsekw. Przeprowadzonego ….
Legalna teoria dowodowa – pojawia się kategoryzacja środków dowodowych.
Ad. D Zasada jawności i publiczności postępowania.
Jawność:
Publiczność postępowania odnosi się do obserwatorów postępowania. Rozprawy toczyły się przy drzwiach otwartych.
Jawność materialna – jawność wewnątrz. Skierowana do podmiotów toczącego się postępowania. Polega na tym, że żadna czynność nie…
Ad. E Zasada ustność postępowania
Spór czy zastąpić tę zasadę, zasadą pisemności. Zwyciężyła jednak zasada ustności.
W XVI w. szlachta w Polsce była bardzo wykształcona. Wszelkie dokumenty pisane, które miały być wykorzystane w procesie, musiały być odczytane w całości w procesie. Uzasadniano to potrzebą….
Szlachta lubiła się procesować.
Trybunał Koronny (1578). W tym czasie ukształtowały się kanony sztuki. (XVI/XVII w. W. Szekspir)
Fazy postępowania po 1578r.:
a. Postępowanie zasadnicze (właściwe) w I instancji
b. Postępowanie odwoławcze w II instancji (może ale nie musi mieć miejsca)
c. Postępowanie egzekucyjne (nie musi mieć miejsca)
Poznanie mechanizmów postępowania zasadniczego:…
Postępowanie przed sądem:
a. Wniesienie skargi (powód) – jest w tym momencie 1 strona procesu (doręczenie pozwanemu pozwu)
b. Faza formalna – od momentu doręczenia pozwu do wdania się w spór ( rozstrzygane są kwestie formalne dotyczące samego procesu – zarzuty procesa)
c. Faza merytoryczna (materialna)
Powód (pierca, aktor) – 1 strona
Pozwany (reus, sąpierz) – 2 strona
Powód występuje z powództwem, wnosi skargę. Pozwany – przeciwko niemu wystąpiono z powództwem.
Zdolność sądowa i zdolność procesowa.
Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych.
Zdolność do nabycia praw i obowiązków.
Zdolność sądowa do zdolność do bycia stroną w procesie.
Zdolność procesowa to zdolność, by samodzielnie wykonywać czynności procesowe.
Zastępstwo procesowa (rodzaje):
a. Ustawowe – wynika bezpośrednio z prawa
b. Umowne (dobrowolne) – przypada na schyłek XII w. i początek XIII w. – dotyczy najczęściej duchownych, później osoby świeckie.
Zastępstwo:
- generalne
- szczegółowe
Ograniczenie może być dwojakie:
a. Strona wyznacza swojego zastępcę do konkretnej czynności
b. Zastępstwo, które ma cechy zastępstwa generalnego to zastępstwo ograniczone w czasie.
Zastępców określano terminem prokurator (zastępca strony). Był też prowkutor tzn. rzecznik strony (znawca prawa i formalizmu prawa). Wiąże się to z zasadą formalizmu. Zastępca (prokurator) działa w miejsce strony. Wszelkie czynności prokuratora traktowane są jako czynności strony.
Rzecznik działa obok strony. Nie robi nic w jej imieniu. Z połączenia dwóch instytucji powstał…
Proces zaczynał się od złożenia skargi (dawniej żałoba). Złożenie skargi nazywało się obżałowaniem. Na tym etapie występowała selekcja, czy należy wszcząć postępowanie. Jeżeli uznał, że tak składał pozew. Na bazie wniesionej skargi, sąd formułował pozew.
Pozew to formalne wezwanie do sądu w celu odpowiedzenia na zarzuty. Strony postępowania po powód i pozwany. Pozwany to reus, citato to powód.
Forma pozwu:
a. Ustny (o charakterze osobistym)
b. Pisany
Doręczaniem pozwu zajmował się komornik. Wymóg osobistego doręczenia. Komornik osiągał wynagrodzenie.
Formy pozwu ustnego:
a. Forma legitymizacji komornika (komornik musiał okazać określone przedmioty – pozew z pieczęci lub pierścienia sędziego, podstawową formą pozwu ustnego była laska).
W XV w. przesądzono, że będą stosowane obie formy – ustna i pisemna.
Szlachtę podzielono na dwie grupy wg. Posiadania ziemi:
- posesjonacka (forma pisemna)
- gołota (forma ustna pozwu)
Ten sąd był właściwym, gdzie zamieszkiwał pozwany (dotyczyło posesjonackiej szlachty). Pozew miał być doręczony osobiście. Sporządzano pozew, w sposób który miał zapobiegać zafałszowaniu. Był sporządzany w formie chirografu. Pozew był spisany 2x w 2 kolumnach. Pośrodku jakiś rysunek i szablą przecinano ten pozew. Jeden kawałek została w sądzie a drugi otrzymywał pozwany. Miało to zapobiegać fałszowaniu. Gwarancją była kara (nagana szlachectwa) za naruszenie formy posesjonackiej – pisemnik, gołota ustnie.
Wyjątki od tego:
a. Gdy przyszły pozwany znajdował się w sądzie, gdy powód przyszedł złożyć wniosek.
b. Gdy miało nastąpić pozwanie przed sądem królewskim powód przybywał a był pozwany (ustne wezwanie było skuteczne)
c. Złapanie na gorącym uczynku (pozwanie ustne wystarczyło)
Treść pozwu:
a. Zaczynał się od uroczystych słów i od imienia króla (My Jan Kazimierz..)
b. Imię i nazwisko pozwanego, z podaniem jego osiadłości
c. Wskazanie terminu i miejsca, gdzie się ma stawić
d. Określano imię powoda
e. Określenie przedmiotu sporu (zarzuty skierowane przeciw pozwanemu)
f. Wezwanie do odpowiedzenia na zarzuty (formuła)
g. Data i miejsce wystawienia pozwu
h. Podpisy i pieczęcie
W XVI w. woźny jako urzędnik, wcześniej komornik. Komornik do XVI w. gdy była forma ustna pozwu.
Woźny, który przybywał do pozwanego był często goszczony. Zmuszano go do zjedzenia pozwu i puszczano go wolno. Później pozew mógł być dostarczony chłopom pozwanego. Ostateczną formą (XVIII w) było doręczenie poprzez pozew kładziony. Zasadą było, że miał być doręczony w widocznym miejscu dworu pozwanego. Woźny musiał mieć dowód, że był tam (wyłupywał kawałek z belki i uciekał). W księdze w sądzie woźny wpisywał, że dostarczył pozew i przedkładał, to co przyniósł. Często z powodu niedostarczenia pozwu, proces nie rozpoczynał się przez 1 rok i dłużej.
Rozprawa (termin – rok):
- odroczenia – sąd określa termin, kiedy się znowu rozpocznie
- o zawieszenie – sąd nie określa precyzyjnie terminu wznowienia postępowania
Od roku do roku - tak powstał termin „odroczyć”.
Rok zawity – taki rok, na którym nie stawienie się powodowało przegranie sprawy ( w przypadku usprawiedliwionego niestawiennictwa, powodowało to przywrócenie terminu)
Rok zwykły – nie powodował przegrania sprawy
Trzeci termin – uznawano za zawity dla pozwanego.
Powody usprawiedliwiające niestawiennictwo:
a. Sprawy o większe ( sprawy toczące się przed wyższym sądem np. trybunałem – niż sąd ziemski)
b. Służba państwowa (królewska), listy żelazne np. listy związane z banicją
c. Choroba – choroby zwykłe – usprawiedliwione niestawiennictwo, choroby ciężkie – za dowód obłożnej choroby była sytuacja, gdy chory wzywa do siebie księdza – ostatnie namaszczenie.
Sprawdzamy czy strony się stawiły. Zapytanie pozwanego czy dostał pozew. Sędzia wzywał powoda, aby powiedział o co chodzi (zarzuty). Pozwany musiał odpowiadać na wezwanie sądu (jest to faza formalna).
Merytoryczne ustosunkowanie:
-zgadza się
- zaprzecza
Ekscepcje – formalne zarzuty pozwu. Nie mają charakteru zarzutów merytorycznych i nie mają charakteru at persone, nie odnoszą się do meritum sporu. Są skierowane w proces jako taki.
Podział ekscepcji:
a. Pereptoryjne – zarzuty nieręczące – godzą w cały proces – upadek procesu
b. Dylatoryjne – zarzuty zawierzające – godzą w nieprawidłowości procesu, np. pozwany mówi „to jest niezgodne z prawem”, powód musi naprawić niezgodności.
Prawo nie nakładało na pozwanego wszystkich ekscepcji. Ostatecznym końcem ekscepcji jest wdanie się w spór. Ekscepcja – faza formalna.
Peryptoryjne:
a. Zarząd sprawy osądzonej (o to samo się sądzono „wstecz”)
b. Zarząd sprawy załatwionej (nie zgadza się, bo wszystko było załatwione np. oddał pieniądze, a ktoś chce, aby oddał jeszcze raz)
c. Dawność (przedawnienie) – powołanie się na to, że roszczenie (prawo materialne) jest niemożliwe do dochodzenia na drodze sądowej
d. Rodzaj dawności (fatalia iuris) – pozwany odmawiał wdania się w spór, gdyż proces nie toczył się 1 rok i 6 tygodni (można w nią popaść ze względu na ekscepcję zawierzającą)
Dylatoryjne:
a. Niewłaściwość sądu (rzeczowa i miejscowa)
b. Niesprawność sporu (błędy; pominięcie, przestawienie elementu; za niesprawność uznawano wszystko np. literówki, kropki, przecinki)
c. Plurium lites concortium (wielość podmiotów sporu)
- współwłasność (właściciel; zalanych dwóch; jeden pozwał, drugi nie. Pozwany domaga się wystąpienia drugiego sąsiada obok pozwanego. Drugi wariant odwrotnie – dwóch właścicieli stawu, jeden zalany.
d. Zastaw – żeby uwolnić się od zarzutu kradzieży można wskazać swojego poprzednika w prawie)
P: Kto może korzystać z ekscepcji?
O: Pozwany
Jeśli wdaliśmy się w spór, to ekscepcji nie można zastosować.
WYKŁAD 12.11.2011
Wdanie się w spór
- całkowite – zarzuci, że w ogóle nie pożyczał
- częściowe – np. że oddał część, bo tak się umówili
Skutki dla procesu, w sytuacji wdania się w spór. Rozpoczyna się faza merytoryczna.
Konsumpcja skargi procesowej:
Od wdania się w spór do zawisłości sporu – obie strony procesu mają prawo do rozstrzygnięcia.
Tempo procesu – następuje wyraźne przyspieszenie. Sąd winien zmierzać do jak najrychlejszego rozwiązania sporu.
Postępowanie dowodowe:
Legalna teoria dowodowa – kwalifikuje dowody. Zakaz przecidowodu. Tylko 1 strona procesowa miała prawo dowodu.
Bliższość do dowodu - sąd przyznawał prawo dowodowe konkretnej stronie procesowej.
Pierwszym kryterium był status prawny stron – gdy spierała się szlachta, to to kryterium nie mogło być.
Drugim kryterium była decydująca wartość dowodu (lepszy dowód) – czasy procesu ziemskiego. Hierarchia dokumentów – ustalono, który z dokumentów, jest ważniejszy.
Trzecim kryterium było prawo do przeprowadzania dowodu przez pozwanego (szansa na uniewinnienie)
Jeżeli nie dostał bliższości dowodowej, to jeżeli strona, która dostała to prawo mogła się pomylić (nie potrafi skutecznie tego dowodu przeprowadzić) wówczas to prawo dowodu przechodziło na drugą stronę.
Najważniejsze dowody:
Współprzysiężnicy (obecnie świadkowie) – osoby godne szacunku i posiadające wysoki autorytet (składały przysięgę, popierając stronę, że strona mówi prawdę)
Orgalia
Pojedynek
Sąd Boży
Jeżeli chodzi o zeznania to musiały być to zeznania co najmniej 2 świadków.
Dokumenty pisane miały potwierdzać zeznania. Były to dokumenty nadania oraz dokumenty własności.
Wydanie wyroku:
Wyrok na przeprowadzenie dowodu – to był jedyny wyjątek, że wyrok był wydany wcześniej.
Tylko wówczas, gdy środkiem dowodowym był Sąd Boży.
Wyrok był wydawany podczas całego procesu, bo wyrokiem było wszystko, co wydane było w czasie całego procesu.
Istniały wówczas: wyroki przedstanowcze (postanowienia) oraz wyrok stanowczy (wyrok).
...
gosicka