11
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl
Temat: Administracja w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim.
I Administracja w Księstwie Warszawskim:
1. Podstawą nowego ustroju była konstytucja z 22 lipca 1807 roku. Konstytucję tę nadał Księstwu Napoleon, a stało się to w Dreźnie – stolicy królestwa Saksonii, której władca otrzymał władzę suwerenną nad nowym państwem.
Administrację Księstwa warszawskiego skopiowano, co do zasad organizacyjnych z modelu francuskiego, łączącego pierwiastki absolutyzmu policyjnego ancien regime’u z reformami będącymi następstwem ideologii rewolucyjno – burżuazyjnej, zrodzonej w dobie Wielkiej Rewolucji Francuskiej, opartymi na prymacie ustawy, rozdziale władz i publicznoprawnej ochronie praw jednostki. Jednocześnie przyjęto wiele rozwiązań opartych na systemie zarządu pruskiego, czy austriackiego (w odniesieniu do przyłączonej do księstwa w 1809 roku po wojnie z Austrią Galicji Zachodniej), a zatem do reżimu administracyjnego policyjnego państwa „oświeconego absolutyzmu”, korygując to zgodnie z tradycją polską i przywiązaniem szlachty do „republikańskiego” modelu państwa. Był to, co należy podkreślić, system oparty na resortowym podziale całej administracji i skrajnej centralizacji, na ściśle hierarchicznej strukturze władz – w zasadzie jednoosobowy – wreszcie na zawodowym, a jednocześnie narodowym, stanie urzędniczym.
2.Najwyższa władza wykonawcza w państwie powierzona została królowi (księciu warszawskiemu), który sprawować miał rządy konstytucyjne. W istocie wprowadzona została monarchia ograniczona, bowiem konstytucja formułowała zasadę suwerenności monarchy.
Król obsadzał wszystkie stanowiska w aparacie państwowym, miał też prawo zwalniania wszystkich urzędników z wyjątkiem mianowanych dożywotnio członków senatu i sędziów. Urzędnicy ci odpowiadali przed królem za kierunek swej polityki. Do króla należało również prowadzenie polityki zagranicznej.
3. Na czele głównych działów administracji krajowej stali ministrowie: sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i religijnych, wojny, przychodów i skarbu, oraz policji, a także minister sekretarz stanu będący szefem kancelarii królewskiej dla spraw Księstwa, stale przebywający u boku króla. Na podstawie dekretu z 20 kwietnia 1808 roku król powierzał ministrom, jako swoim organom, wykonywanie zarówno ustaw sejmowych, jak i własnych dekretów. Każdy akt królewski wymagał kontrasygnaty (podpisu) właściwego ministra, który ponosił zań odpowiedzialność.
Władza ministrów w Księstwie Warszawskim była jednoosobowa. Przysługiwało im prawo decyzji, których nie można było zaskarżać do Rady Stanu; każdy z nich był odpowiedzialny za całą działalność swego resortu.
4. Powołano też do życia Radę Ministrów. W skład jej wchodzili wszyscy ministrowie z osobnym prezesem na czele (mianowanym przez króla). Zgodnie z konstytucją miała ona przedstawiać królowi sprawy, które należały do kompetencji więcej niż jednego resortu.
Początkowo Rada Ministrów pojmowała swą rolę jako zastępcy króla (w związku z nie powołaniem instytucji wicekróla), funkcjonując w charakterze rządu krajowego na podstawie tymczasowego „organizacji wewnętrznej”, wydanej przez siebie samą w październiku 1807 roku. Dopiero dekret z 24 grudnia 1807 roku uregulował jej stanowisko zgodnie z konstytucją. Pozbawiona funkcji kierowniczych, musiała odtąd służyć tylko porozumiewaniu się ministrów w sprawach przedstawionych do decyzji królowi.
W 1810 roku, na mocy dekretów z czerwca i września, uprawnienia Rady Ministrów zostały rozszerzone, umożliwiając jej kontrolę poszczególnych ministrów i całej administracji. Stwarzało to już formy do centralnego kierowania przez ten organ administracją kraju, choć nie dawało jej wyraźnie stanowiska rządu krajowego. Formalnie upoważnienie do sprawowania całej władzy w Księstwie Warszawskim z wyjątkiem usuwania ministrów i zmian w sądownictwie, otrzymała Rada Ministrów. Dekretem z 26 maja 1812 roku narzuconym zresztą królowi przez Napoleona, Rada Ministrów stała się, obok króla, centralną władzą rządową.
5. Konstytucja Księstwa Warszawskiego przewidywała także powołanie Rady Stanu, jako stałego pomocniczego organu władzy królewskiej. Organ ten występował we wszystkich konstytucjach napoleońskich, kształtując się jednak różnie w poszczególnych państwach.
Według konstytucji, Rada Stanu składała się z ministrów, miała, więc skład identyczny z Radą Ministrów. Dekretem z 12 sierpnia 1808 roku król powiększył liczbę jej członków, mianując 6 radców stanu, nieprzewidzianych w konstytucji. W związku z przyłączeniem do Księstwa w 1809 roku Galicji liczbę radców stanu zwiększono do 12, później pojawiła się kategoria ministra stanu – członka Rady. Istniała ponadto instytucja referendarzy (początkowo 4, później 6) nie będących członkami, lecz tylko funkcjonariuszami Rady. Wprowadzono także podział Rady na sekcje.
Funkcje Rady Stanu precyzował dekret z 24 grudnia 1807 roku, będący rozwinięciem odpowiednich artykułów konstytucji. Rada uzyskała prawo inicjatywy ustawodawczej w zakresie ustaw sejmowych i dekretów królewskich. Była ona jednocześnie sądem kasacyjnym, badającym, czy wyrok sądu niższej instancji jest zgodny z przepisami prawa materialnego i procesowego. Do niej należało też rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między administracją a sądami oraz sporów administracyjnych. Jako sąd w sporach administracyjnych Rada Stanu rozstrzygała odwołania od decyzji rad prefekturalnych i rad depertementowych. W I instancji rozpatrywała spory z umów zawartych przez samych ministrów na potrzeby całego kraju. Wykonywanie przez Radę Stanu funkcji sądowych regulował dekret z 3 kwietnia oraz 19 września 1810 roku.
Początkowo Rada Stanu wykonywała funkcje rządu krajowego, konkurując w tym zakresie z Radą Ministrów. Jednak po 1810 roku, gdy rozszerzone zostały atrybucje tej drugiej, Rada Stanu tracić zaczęła na znaczeniu politycznym, stając się organem przed wszystkim sądowym.
6. Z uwagi na braki w wykwalifikowanej kadrze administracyjnej, istotnym problemem stało się dążenie do stworzenia w Księstwie zawodowej polskiej warstwy urzędniczej. Rozbudowany aparat administracyjny nie tylko wymagał dużej liczby urzędników, ale przede wszystkim dobrze przygotowanych do służby publicznej, dających rękojmię profesjonalnego wykonania powierzonych zadań.
Podwaliny pod przysposobienie własnych kadr urzędniczych położył dekret z 29 kwietnia 1808 roku o komisjach egzaminacyjnych dla kandydatów na stanowiska urzędowe. Najwyższa Komisja Egzaminacyjna działająca przy Radzie Stanu przeprowadziła egzaminy na wyższe stanowiska administracyjne. Egzaminy na niższe urzędy składało się przed komisjami departamentowymi.
W 1811 roku powołano do życia Szkołę Nauk Administracyjnych, mającą kształcić przyszłe kadry kierownicze administracji publicznej. Ponieważ już w 1808 roku zorganizowano Szkołę Prawa w Warszawie, po przyłączeniu do niej Szkoły Nauk Administracyjnych zaczęto zwać ją Szkołą Prawa i Administracji.
7. W zakresie administracji lokalnej przyjęto, na wzór francuski, podział terytorialny Księstwa na departamenty, których było sześć (warszawski, kaliski, poznański, bydgoski, płocki oraz łomżyński), zaś po 1809 roku – dziesięć (doszły departamenty: krakowski, radomski, lubelski i siedlecki). Dekretem z 19 grudnia 1807 roku utrzymano tymczasowo, wywodzący się z zaboru pruskiego, podział na powiaty w liczbie 60 (po 1809 roku 100).
Na czele departamentu postawiono prefekta, podlegającego służbowo ministrowi spraw wewnętrznych, ale zobowiązanego również do wykonywania poleceń każdego z ministrów. Należało do jego kompetencji wszelkie sprawy z zakresu szeroko pojętej administracji, bezpośrednio sprawy resortu spraw wewnętrznych oraz współudział we wszystkich działaniach administracji. Jemu też podlegały wszelkie organy administracji w departamencie bezpośrednio lub w formie nadzoru. Prefekt realizował w sposób bezpośredni zastosowaną wówczas, na wzór francuski, zasadę jednoosobowości. Wyjątek stanowiły tu tylko spory administracyjne poddane kompetencji 3 – osobowych rad prefekturalnych. Przy prefekcie funkcjonował komisarz policji z intendentem i adiunktem, odbierającym polecenia od ministra policji, częściowo za pośrednictwem prefekta.
Na czele administracji powiatowej stał podprefekt, spełniający te same funkcje, co w departamencie prefekt, któremu sam podlegał. Miał on do pomocy kilkuosobowy personel kancelaryjny.
W departamentach i powiatach były też rady o charakterze samorządowym. Zbierały się one raz w roku na sesje 15 – dniowe. Do głównych funkcji rad departamentowych należał rozkład na powiaty ciężarów publicznych uchwalonych przez sejm lub należnych z innego tytułu, nadto narady nad potrzebami departamentu, opinie o ulepszeniach administracyjnych oraz zażaleniach na urzędników. Sesje rad powiatowych odbywały się raz do roku i trwały 10 dni. Główną ich funkcją był rozkład ciężarów w danym powiecie na poszczególne dwory, miasta i wsie. Mogły nadto składać opinie o potrzebach powiatu i zażalenia na podprefekta.
8. Najniższą jednostką w administracji Księstwa Warszawskiego miała być według konstytucji tzw. „municypalność” (z łacińskiego: municipium – miasto samorządne), zarządzana przez burmistrza lub prezydenta. Za municypalności owe uznawane zostały jednak tylko: Warszawa, Poznań, Toruń, Kalisz, a od 1812 roku także Kraków, Lublin i Sandomierz. W miastach tych powołano prezydentów municypalnych, mianowanych przez króla, a podległych prefektom. Mieli oni do pomocy – prócz personelu kancelaryjno – usługowego – zawodowych ławników mianowanych przez ministra spraw wewnętrznych, w liczbie od2 do 5, oraz intendentów policji z 2 asesorami i osobną kancelarią, podległego wprost ministrowi policji.
Organami samorządowymi były w tych miastach rady municypalne, 30 – osobowe, powołane przez króla. Zajmowały się one sprawami majątku i urządzeń miejskich. Organem wykonawczym rad był prezydent municypalny. Mogły one nadto wyrażać opinie o administracji miejscowej i składać zażalenia do prefekta. Dokonywały także rozkładu ciężarów państwowych przypadających na dane miasto.
W pozostałych miastach i we wszystkich wsiach Księstwa Warszawskiego wprowadzono dekretem z 23 lutego 1809 roku tymczasową organizację, odbiegającą od przepisów konstytucji, odstępując tym samym od francuskiej konstytucji nie odróżniającej miasta od wsi. Każde miasto i wieś stanowiły według niej osobną gminę.
Administracja w mieście należała do burmistrza, który był urzędnikiem mianowanym przez króla, mającym do pomocy honorowych ławników, mianowanych przez podprefekta spośród obywateli umiejących czytać i pisać, a zatwierdzanych przez ministra spraw wewnętrznych. Organem samorządowym była rada miejska, złożona z 3 do 10 radców, zależnie od liczby mieszkańców.
Funkcje rad miejskich były takie same jak rad municypalnych.
We wspomnianym akcie z 23 lutego 1809 roku wszystkie wsie uznano za gminy wiejskie. Przepisy dotyczące ustroju gmin wiejskich były w zasadzie analogiczne., jak w przypadku gmin miejskich.
Władzą administracyjną w gminie wiejskiej był wójt, którego wyznaczał prefekt „spomiędzy obywateli gminy czytać i pisać umiejących”, zatwierdzał zaś minister spaw wewnętrznych. Mógł on sprawować swój urząd w odniesieniu do jednej lub kilku wsi (gmin), w tym ostatnim przypadku ustanawiając dla każdej wsi swojego zastępcę – sołtysa, zatwierdzanego przez podprefekta.
9. W administracji księstwa Warszawskiego podkreślić wypada wyraźnie oddziaływanie rozwiązań recypowanych z francuskiego prawa administracyjnego, przy jednoczesnym występowaniu wpływów pruskich, jak również wzorów wywodzących się z rodzimej tradycji polskiej. Wpływ i zakres tej ostatniej spowodowany był nie tylko chęcią zachowania bytu narodowego w trudnym okresie dziejów Polski, lecz także faktem wykształcenia w drugiej połowie XVIII wieku w państwie polskim stosunkowo nowoczesnej administracji publicznej, której dalszy rozwój zahamowały rozbiory. Utrzymanie, na ile to było możliwe, i kontynuacja tych reform podjętych u kresu niepodległości, nadawało budowanej w pierwszej połowie XIX wieku na ziemiach polskich administracji specyficzny charakter, daleki od automatycznego kopiowania wzorów obcych.
Recepcja systemów administracyjnych oddziaływających na ustrój Księstwa Warszawskiego przebiegała na kilku płaszczyznach. Już sama treść konstytucji Księstwa zawierała wiele zasad i norm przyjętych z francuskiego ustawodawstwa konstytucyjnego. Należy przy tym zaznaczyć, że odmienność sytuacji politycznej i stosunków społecznych panujących na ziemiach polskich, które weszły w skład Księstwa, narzucała pewne odmiany. Również ustawodawstwo szczegółowe Księstwa Warszawskiego czerpało liczne wzory z prawa francuskiego. Dotyczy to w szczególności zasad, na jakich oparty został ustrój administracyjny Księstwa. Prowadziło to nawet do sytuacji, iż całe zbiory przepisów tłumaczono na język polski i wydawano drukiem. Nie była to jednak recepcja bezkrytyczna. W wielu przypadkach treść aktów prawnych, a w szczególności praktyka dowodzą jedynie ograniczonej recepcji przepisów francuskich. W rezultacie starano się dążyć do rozwiązań kompromisowych. I tak stanowisko większości organów państwowych określano formalnie zgodnie z przepisami francuskimi, choć jednocześnie normy te miały w Księstwie odmienne znaczenie ze względu na specyficzną strukturę, a zatem treść ich odpowiadała w praktyce panującym w księstwie stosunkom wewnętrznym. Stąd też nieznaczne odbicie wpływów francuskich w przepisach materialnego prawa administracyjnego, opartego głównie na prawach dotychczasowych, w przeciwieństwie do zewnętrznej struktury administracji bazującej na modelu Cesarstwa.
W szczególności struktura organów administracji terytorialnej, a zwłaszcza ich działania opierały się głównie na przepisach pruskich, te, bowiem bliższe były strukturą społeczno – politycznym Księstwa od postępowych, lecz obcych im wzorów Cesarstwa. Pod koniec istnienia Księstwa Warszawskiego zaznaczać się także coraz wyraźniej tradycje i rozwiązania polskie. Znalazły one zastosowanie zwłaszcza w odniesieniu do władz policyjnych oraz organów szkolnictwa. Najsłabiej zaznaczył się tu jednocześnie zakres wpływów austriackich, recypowanych jedynie w przypadku zapełnienia luk istniejących w stosowanych przepisach prawa francuskiego, pruskiego, czy dawnego polskiego.
II Administracja w Królestwie Polskim (1815 – 1830):
1. Po klęsce Napoleona, z części byłego Księstwa Warszawskiego utworzone zostało na kongresie wiedeńskim w 1815 roku – Królestwo Polskie.
Już 1 marca 1813 roku, po przegranej Francji w wojnie z Rosją, wódz naczelny wojsk rosyjskich generał – feldmarszałek Michaił Kutuzow w imieniu cesarza Aleksandra I powołał pięcioosobową (złożoną z Polaków i Rosjan) Radę Najwyższą Tymczasową, będącą organem zwierzchnim nad całą administracją Księstwa Warszawskiego. W maju 1815 roku, już po kongresie wiedeńskim, dekret cesarski rozwiązujący Radę ustanawiał jednocześnie Rząd Tymczasowy Królestwa Polskiego oraz Tymczasową Radę Stanu. Rząd Tymczasowy składał się z pięciu namiestników królewskich i działał kolegialnie. W skład Tymczasowej Rady stanu wchodziło, oprócz namiestników, 2 prezydujących w ministeriach, 6 radców stanu i 8 referendarzy stanu.
Dekretem z 20 maja 1815 roku utworzono również władze ministerialne. Były to dwa Ministerstwa: Przychodów i Skarbu oraz spraw Wewnętrznych, a ponadto Wydział Oświecenia Narodowego oraz Zarządy Spraw Wojskowych i sprawiedliwości. Władze te działały do grudnia 1815 roku.
27 listopada 1815 roku car Aleksander I nadał Królestwu Polskiemu Ustawę konstytucyjną, której zasady wyszły z pióra ks. Adama Czartoryskiego. Ogłoszona została 24 grudnia tegoż roku.
Aktami rozwijającymi ustawę konstytucyjną były statuty organiczne. Rozróżniano dwa rodzaje statutów: wydane przez króla zaraz po ogłoszeniu konstytucji oraz wydawane w późniejszym czasie, wymagające wstępnego rozpatrzenia przez zgromadzenie ogólne. Rady Stanu i tym samym należące do wspólnych kompetencji króla, Rady Stanu i reprezentacji narodowej, czyli sejmu, bez którego zgody nie można było ich zmieniać. Pierwsze statuty organiczne, podpisane przez króla 1 grudnia 1815 roku, dotyczyły organizacji rady Stanu oraz zasad funkcjonowania reprezentacji narodowej (tj. sejmików, zgromadzeń gminnych i sejmu).
Do aktów prawnych niższego rzędu należały dekrety królewskie, postanowienia namiestnika (od roku 1826 Rady Administracyjnej), rozporządzenia komisji rządowych oraz zarządzenia (reskrypty) komisji wojewódzkich.
W odniesieniu do administracji zastosowano tu – w miejsce typowej dla modelu francuskiego, recypowanego w Księstwie zasady jednoosobowości – zasadę całkowitej niemal kolegialności zarządu, i to zarówno na szczeblu centralnym, jak i terenowym. Konstytucja Królestwa była bardziej liberalna od konstytucji Księstwa Warszawskiego, z uwagi na szeroki katalog praw i swobód obywatelskich, a jednocześnie mniej demokratyczna, bowiem przyznawała równość wobec prawa tylko wyznawcom religii chrześcijańskich, ograniczała wolność osobistą chłopów, a także uprzywilejowywała szlachtę (mi. Przez ograniczenie obsady niektórych urzędów w praktyce wyłącznie do szlachty).
Wprowadzono jednocześnie odrębność koronacji na króla Polski (tylko Mikołaj I w 1826 roku koronował się w Warszawie). Suwerenność Królestwa ograniczało także prowadzenie wspólnej z Cesarstwem polityki zagranicznej. W latach 1815 – 1830 Królestwo Polskie było monarchą konstytucyjną.
2. Najwyższą władzą wykonawczą według konstytucji był król. Wyłącznie od niego pochodziła wszelka władza administracyjna. Posiadał prawo nominacji urzędników oraz dostojników kościelnych. W jego imieniu wydawano akty publiczne sądów i urzędników. Kierował siłą zbrojną i posiadał wyłączne prawo wypowiadania wojny oraz zawierania traktatów i umów. Znaczący był jego udział w ustawodawstwie. Posiadał m.in. prawo inicjatywy ustawodawczej, prawo sankcji w stosunku do uchwalanych projektów, czy wspomniane już regulacje ustawodawcze podejmowane za pomocą statutów organicznych i dekretów. Wszelkie akty wydawane przez panującego wymagały dla swej ważności kontrasygnaty (podpisu) właściwego ministra resortowego, który ponosił z tego tytułu odpowiedzialność za ich zgodność z konstytucją i prawami.
Tron Królestwa Polskiego miał pozostać dziedziczny w rodzinie Romanowów według porządku następstwa ustanowionego dla domu cesarsko – rosyjskiego.
3. Zastępcą króla był według konstytucji namiestnik, spełniający swe czynności pod nieobecność monarchy w królestwie. Został nim (wraz z tytułem książęcym) generał napoleoński Józef Zajączek. Po jego śmierci w 1826 roku stanowisko to nie zostało obsadzone, a funkcje namiestnika przelano na Radę Administracyjną.
Namiestnik miał działać w obrębie udzielonym przez króla pełnomocnictw, obejmujących (od 1818 roku) znaczną część funkcji rządowo – administracyjnych. Do najważniejszych należały: prezydowanie w Radzie Stanu, wydawanie kontrasygnowanych ministerialnie postanowień w Radzie Administracyjnej, prawo mianowania urzędników. Namiestnik dysponował własną kancelarią, na czele, której stał radca sekretarz stanu.
4. Centralnym organem władzy i administracji była, odziedziczona po Księstwie Warszawskim, Rada Stanu. Różniła się ona jednak od swej poprzedniczki w sposób znaczący, dzieliła się bowiem na: Zgromadzenie Ogólne Rady Stanu (zwane w praktyce skrótowo Radą Stanu) i Radę Administracyjną.
Zgromadzenie Ogólne pełniło te same w zasadzie funkcje, co Rada stanu w Księstwie, z tym, że w zakresie sądownictwa administracyjnego powołano specjalny organ, tzw. Delegację Administracyjną (utworzoną postanowieniem namiestnika z 1816 roku). Działała ona do roku 1822, po czym została rozwiązana, a sądownictwo administracyjne wróciło do Rady Stanu.
W skład zgromadzenia ogólnego weszli, poza namiestnikiem, ministrowie, członkowie kolegiów resortowych z tytułem radców stanu oraz referendarze stanu (ci ostatni zatrudnieni jedynie przy pracach Rady).
Rada Administracyjna, składająca się z ministrów oraz innych osób powołanych przez króla pod przewodnictwem namiestnika, była organem o charakterze doradczym wobec monarchy, swoistym gabinetem ministrów. W 1826 roku, po śmierci gen. Zajączka, na czele Rady stanął prezes mianowany przez króla (spośród członków Rady), a zakres jej uprawnień uległ rozszerzeniu o kompetencje namiestnika. Od tego momentu rada Administracyjna staje się najwyższym organem władzy wykonawczej i administracyjnej, reprezentującym osobę monarchy i działającym w jego zastępstwie.
5. Zarząd kraju należał do Komisji Rządowych podległych Radzie Administracyjnej. Były to organy kolegialne, działające jednak pod indywidualnym kierownictwem ministrów, ponoszących odpowiedzialność konstytucyjną. Utworzono pięć komisji:
1. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
2. Sprawiedliwości
3. Spraw Wewnętrznych i Policji
4. Wojny
5. Przychodów i Skarbu.
Przy boku króla w Petersburgu przebywał nadto minister bez teki, zwany sekretarzem stanu, pośredniczącym między monarchą a władzami w Królestwie.
Działania Komisji dzieliły się na: 1) ściśle wykonawcze, obejmujące egzekucję aktów prawnych wyższego rzędu, oraz 2) naradcze, polegające na uchwalaniu projektów i instrukcji, układania raportów tzw. „prostego wykonania”, a także kierowali pracami Komisji w kwestiach wymagających narady kolegialnej, posiadając głos decydujący w przypadku równości zdań.
Komisjom Rządowym podlegały różnego rodzaju dyrekcje generalne. I tak Komisji Rządowej Sprawiedliwości wyodrębniono trzy dyrekcje: do spraw ogólnych, sądownictwa cywilnego i hipotek oraz sądownictwa karnego (oznaczone wyłącznie numerycznie jako dyrekcje: I, II i III). Komisji Rządowej spraw Wewnętrznych i Policji poddano dyrekcje: Administracji Ogólnej, Policji i Poczty oraz Kunsztów. Natomiast Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu na dyrekcje: Dochodów Stałych, Dochodów Niestałych oraz Kas i Rachunkowości. Kontrolę nad rachunkowością państwową sprawowała ponadto, powstała jeszcze w czasach Księstwa, Najwyższa izba Obrachunkowa. W celu dochodzenia roszczeń o obrony prawnej interesów majątkowych państwa powołano w 1816 roku Prokuratorię Generalną.
Wszystkie wymienione organy realizowały i rozwijały specjalizację resortową, rozbudowując aparat biurokratyczny stworzony w czasach Księstwa Warszawskiego.
6. W Królestwie Polskim utrzymany został wymóg złożenia egzaminu przed specjalną komisją w związku z ubieganiem się o urząd publiczny.
Egzaminy przeprowadzały wojewódzkie komisje egzaminacyjne (w odniesieniu do urzędników I i II klasy) oraz Najwyższa Komisja Egzaminacyjna przy Radzie Stanu (dla klasy III). Podstawę dopuszczenia do egzaminu stanowiły świadectwa ukończenia szkół.
Kuźnią przyszłych kadr administracyjnych był Wydział Prawa i Administracji – jeden z pięciu wydziałów erygowanego w 1816 roku Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Powstał on z przekształcenia Szkoły prawa i Administracji księstwa Warszawskiego.
7. Konstytucja Królestwa Polskiego przywróciła tradycyjny – istniejący do rozbiorów – podział kraju na województwa, których wydzielono osiem (krakowskie – z siedzibą w Miechowie, a następnie w Kielcach, sandomierskie, kaliskie, lubelskie, płockie, mazowieckie, podlaskie i augustowskie). Każde województwo podzielone zostało z kolei na 4 – 7 obwodów (w łącznej liczbie 39). Dawny podział na powiaty miał odtąd zastosowanie jedynie pomocnicze, pełniąc funkcje okręgów wyborczych i sądowych (było ich 77).
Władzą administracji ogólnej były komisje wojewódzkie w każdym z województw, urzędy municypalne w miastach, zaś wójtowie w gminach stanowiących jednocześnie ogniwo administracji krajowej.
Działalność komisji wojewódzkich oparta została na zasadzie kolegialności. We wszystkich sprawach decyzje zapadały większością głosów, z wyłączeniem spraw czysto wykonawczych, w których szczególną rolę przyznano prezesowi komisji. W strukturze wewnętrznej komisji zastosowano podział resortowy, dzieląc ją na poszczególne wydziały: wyznań religijnych i oświecenia Publicznego, administracji, wojskowy, skarbowy i policyjny (od 1818 roku) nadto wydziały dóbr i lasów rządowych.
Kompetencje komisji wojewódzkich zostały zakreślone stosunkowo szeroko. Miały one czuwać nad wszystkim, co „ naród i rzecz publiczną obchodzić może”, a szczególności realizować uchwały rządowe, nadzorować porządek wewnętrzny i bezpieczeństwo mieszkańców, chronić własność publiczną i prywatną, dbać o rozwój oświaty itp. Komisje rozstrzygały skargi i zażalenia na podległych sobie urzędników i funkcjonariuszy, przedstawiały rządowi potrzeby mieszkańców, a nadto zajmowały się licznymi zgromadzeniami z zakresu administracji specjalnej (gospodarka wodna, komunikacja, urbanistyka).
Prezes komisji pełnił funkcje koordynatora jej działań przy pomocy podległych sobie komisarzy zawiadujących poszczególnymi wydziałami. Miała moc zawieszania w urzędowaniu podwładnych urzędników, sprawował osobistą kontrolę obwodów o dokonywał wizytacji szkół. Poza prezesem w komisji zasiadało 5 komisarzy, 4 – 7 komisarzy obwodowych i sekretarz generalny prowadzący kancelarię.
Komisarze delegowani do obwodów podlegali komisji wojewódzkiej (będąc jej członkami). Realizowali na swym terenie zadania te same, co komisje i ich wydziały na szczeblu wojewódzkim, jednakże jednoosobowo. Pełnili także funkcje policyjne i ekonomiczne. Podlegały im ponadto zwierzchności miejskie i wiejskie, stanowiące najniższe ogniwo administracji.
8. Administracja miejska w początkach istnienia królestwa nadal sprawowana była tymczasowo przez prezydentów municypalnych i rady municypalne w największych miastach oraz przez burmistrzów i rady miejskie w pozostałych. Małe miasteczka – z reguły prywatne – zarządzane były przez wójtów.
Kompetencje władz miejskich sprowadzały się do spraw bezpieczeństwa, zarządu własnością gminną, komunikacją, ewidencji ludności, spraw gospodarczych, zwalczania żebractwa itp. Dochodziło do tego pewne uprawnienia sądownicze z zakresu sądownictwa policyjnego i cywilnego w sprawach drobniejszych. Od wewnątrz dzieliły się urzędy municypalne – podobnie jak komisje wojewódzkie – na wydziały: policyjno – wojenny, sk...
doctorley