Umocnienie władzy cesarskiej za Antoninów
1. Nerwa (96-98 r.) – władza uzyskana dzięki pałacowemu spiskowi.
Ø Viri militares – nacisk, aby adoptował i wyznaczył na następcę jednego z nich.
ü Wybór Trajana – namiestnika Germanii Górnej.
Ø Dynastia Antoninów - utrzymanie w znacznym stopniu kadry współpracowników Domicjana.
Ø Dojście do władzy cesarskiej przedstawicieli arystokracji prowincjonalnej.
2. Trajan (98-117 r.) – pochodzący z kolonii rzymskiej Italica w Hiszpanii.
Ø Pozornie idealna współpraca z senatem.
ü Przydomek najlepszego władcy – optimus princeps.
ü Jego następcom senat życzył, aby byli szczęśliwsi od Augusta, lepsi od Trajana.
Ø Nowe tendencje ideologiczne w sprawowaniu władzy.
ü Ideologiczne uzasadnienie władzy cesarskiej i specjalnej misji dziejowej Trajana.
· Dio Chryzostomos z Prusy – 4 mowy o władzy królewskiej. Teoretyczne uzasadnienie nieograniczonej władzy dobrego monarchy.
o Prawdziwa monarchia – służbą dla społeczeństwa.
o Wzorem winien być Herakles.
· Piliniusz Młodszy – dostosowanie teorii do tradycji rzymskich.
o Panaegirycus – Trajan jako ideał sprawiedliwego władcy.
· Wizualne wyobrażenie powyższych ideałów – łuk triumfalny w Beneventum (114 r.).
ü Możliwość oparcia na nowym senacie, którego ideologia uległa dość poważnej ewolucji.
ü Zmiana stanowiska filozofów wobec władzy.
· Stoicyzm – oficjalna ideologia Antoninów.
o Ideał dobrego monarchy – władca traktujący swe rządy jako ciężki obowiązek.
· Patronem – bóg Herkules (jako bojownik o polepszenie doli ludzi).
Ø Konsulem tylko sześć razy – kontrast ze zwyczajami Flawiuszów.
Ø Trzynastokrotnie obwoływany imperatorem.
ü August – 21 razy, Klaudiusz – 27, Domicjan – 22 razy.
ü Brak dążenia do zewnętrznego wywyższenia szedł u Trajana w parze z faktycznym umocnieniem władzy.
Ø Umocnienie kontroli cesarskiej nad miastami.
ü Wprowadzenie stanowiska curatores rerum publicarum – zadanie pomocy w sprawach finansowych.
· W praktyce – pewne ograniczenie municypalnego samorządu.
Ø Tendencja do dalszego obalania wpływów wyzwoleńców na rzecz prokuratorów-ekwitów.
ü Dodawanie zastępców, a jednocześnie kontrolerów wyższej rangi.
ü Powiększenie liczby stanowisk do 80.
Ø Powierzanie ekwitom więcej ważnych zadań państwowych.
3. Hadrian (117-138 r.) – ukoronowanie działa administracyjnego Flawiuszów i Trajana.
Ø Uważany za właściwego twórcę monarchii rzymskiej.
Ø Idea – osłabienie potęgi stanu senatorskiego, usunięcia wyzwoleńców z kierowniczych stanowisk w administracji i oparcie się głównie na stanie ekwitów.
Ø Od Hadriana – rada cesarska stałym organem doradczym.
ü Mianowani przez cesarza senatorowie i ekwici.
ü Regularna pensja (salarium).
Ø Uporządkowanie panującego systemu prawodawstwa. Jasne określenie cesarskich kompetencji w zakresie wydawania prawnych przepisów.
ü Edykty
· Ius edicendi – z uprawnień urzędników republikańskich, przejętych przez princepsa.
· Edykty cesarskiej obowiązywały co najmniej do końca panowania.
ü Mandaty
· Instrukcje dla urzędników, głównie sprawy administracyjne.
ü Dekrety
· Orzeczenia cesarza jako najwyższego sędziego.
· Stopniowo wytycznymi dla sędziów, rozstrzygających analogiczne sprawy.
ü Reskrypty
· Decyzje cesarza, podjęte w odpowiedzi na zapytania urzędników, korporacji lub osób prywatnych. Odpowiedź ogłaszana publicznie, zainteresowany mógł otrzymać odpis (reskrypt).
Ø Innowacje w zakresie sądownictwa.
ü Wzrost uprawnień sądowniczych prefekta miasta (sprawy karne na obszarze całego Rzymu) i pretorianów (sprawy italskie na obszarze stu mil od miasta; coraz bardziej zastępował cesarza w sądownictwie apelacyjnym).
· Całkowite przejęcie sądownictwa kryminalnego.
ü Nowość – czterej sędziowie rangi konsularnej dla Italii, wyjście jej spod sądownictwa senatu.
· Działanie na zasadzie cognitio extra ordinem w sprawach cywilnych.
ü Upodobnienie Italii w sprawach sądowniczych do prowincji.
Ø Kodyfikacja prawa pretorskiego.
ü Dokonana przez Salwiusza Julianusa (na czele komisji prawników).
ü Zebranie wszystkich aktualnych zasad prawa cywilnego.
ü Po ogłoszeniu Edyktu („wieczystego edyktu”) – utrata przez urzędników praw wprowadzania jakichkolwiek innowacji.
ü Edykt prawa pretorskiego – kodeksem starego prawa.
ü Ius Novum – źródłem był sam cesarz.
· Tylko dla niego prawo interpretowania Edyktu i jego uzupełnianie.
· W praktyce – z upoważnienia cesarza kancelarie cesarskiej rozpatrywały wszelkie wątpliwości interpretacyjne Edyktu.
o Oficjalne odpowiedzi w tych sprawach – przez członków rady cesarskiej, prawników, którym cesarz udzielił ius respondendi.
Ø Reformy administracji rzymskiej.
ü Ostateczne wykształcenie się zawodowego aparatu urzędników cesarskich spośród ekwitów.
ü Wyzwoleńcy – ostateczna utrata wszystkich kierowniczych stanowisk w kancelariach.
· Tylko jako pomocnicy i zastępcy przy prokuratorach ekwickich.
ü Sześć nowych funkcji prokuratorskich (kierujący swymi resortami w Rzymie).
ü Nowe funkcje prokuratorskie w prowincjach.
ü Wyrównanie liczebności prokuratorskich grup w ramach hierarchii uposażeń.
ü Uporządkowanie wstępnego cursus ekwickiego.
· Przestrzeganie zasady tres militiae equestres.
· Dodanie funkcji dowódcy podwójnego oddziału jazdy.
Ø Zadrażnienia z senatem
ü Śmierć czterech konsularów, którzy nie chcieli się pogodzić z nowymi zasadami polityki zagranicznej.
4. Antonin Pius (138-161 r.)
Ø Swym autorytetem przemógł niechęć senatu do Hadriana, który został uznany za boga.
Ø Apoteoza zmarłego cesarza – reguła za czasów Antoninów.
Ø Początek deifikacji kobiet z rodziny cesarskiej.
ü Diva – Plotyna (żona Trajana; z inicjatywy Hadriana), później Faustyna (żona Antonina Piusa).
Ø Rządy Antoninów – władcy związany przede wszystkim systemem adopcji.
Ø Cofnięcie przez Piusa zarządzenia, dotyczącego powołania czterech sędziów konsularnych (częściowe przywrócenie sądownictwa senatu nad Italią).
Ø Kontynuowanie humanitarnego ustawodawstwa np. w stosunku do niewolników.
5. Marek Aureliusz (161-180 r.)
Ø Kontynuacja polityki wewnętrznej Antoninów.
ü Pośrednia droga między nowatorstwem Hadriana a konserwatyzmem Antonina.
Ø Dobieranie współpracowników także spośród homines novi (Pompeianus, Pertinax).
Ø Powrót – mimo prosenackich sympatii – do idei Hadriana w zakresie sądownictwa.
ü Podział Italii na 4 okręgi sądownicze.
· Na czele – iuridici (spośród senatorów rangi pretorskiej).
Ø Reorganizacja prowincji w wyniku wojen markomańskich.
ü Nowe stanowiska legatów cesarskich (Recja, Noricum) i prokuratorów.
Ø Rozwój w kierunku rozszerzenia i umocnienia biurokratycznego aparatu cesarskiego.
ü Pierwszy prokurator z pensją 300 tys. sesterców (trecenarius).
· Nadzorujący cesarskie dochody.
Ø Ostateczne ustalenie specjalnej tytulatury:
ü Senatorowie – vir clarissimus.
ü Ekwici – zależnie od funkcji.
6. Kommodus (180-192 r.)
Ø 182 r. – spisek zawiązany przez eks-cesarzową Lucyllę (siostrę) przeciw Kommodusowi.
ü Zamachowiec – Claudius Pompeianus Quintianus, zięc Lucylii.
ü Wstrząs dla Kommodusa.
Ø Przedstawiony przez historiografię cesarską jako potwór.
Ø Oparcie na gwardii pretoriańskiej, hojnie obdarowywanej.
Ø Duża popularność wśród ludu rzymskiego (igrzyska, rozdawnictwa).
Ø Kazał się uznać za nowe wcielenie Herkulesa (jako Hercules Romanus).
ü Zmiana nazwy Rzymu na Colonia Commodiana.
ü Miesiące uzyskały nowe nazwy, związane z osobą cesarza.
Ø Władza potężnych praefecti praetorio.
ü Tygidiusz Perennis – początki panowania Kommodusa.
ü M. Aureliusz Kleander – wyzwoleniec cesarski.
ü Obaj zginęli skutkiem wybuchów niezadowolenia ludu.
Ø Pewne zrozumienie dla położenia warstw niższych.
ü Uwzględnienie postulatów poszkodowanych kolonistów z Saltus Burunitanus w Afryce.
Ø Śmierć w wyniku spisku 31 grudnia 192 r.
ü Czołowa rola prefekta pretorianów Kwintusa Emiliusza Letusa i konkubiny Marcji.
bigmagic