sawicki_rks.pdf

Uniwersytet Wrocławski

Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych

Instytut Historyczny

Wojciech Sawicki

Regionalny Komitet

Strajkowy

NSZZ „Solidarność”

Dolny Śląsk

XII 1981 — VI 1982

Praca magisterska przygotowana

pod kierunkiem dr hab. Włodzimierza Sulei

WROCŁAW 1996

WSTĘP

isanie historii ruchów i zjawisk społeczno-politycznych działających w krajach

o ustroju totalitarnym nie należy do łatwych zadań. Stopień komplikacji

jeszcze wzrasta, gdy chodzi o organizację jawnie opozycyjną, a więc siłą rzeczy

skazaną na ciągłą walkę z systemem, często zmuszoną do nielegalnej działalności. Przy

odtwarzaniu dziejów takich związków do rangi podstawowego problemu jakże często

urasta zwykła rekonstrukcja elementarnych faktów, doprecyzowanie chronologii czy

nawet określenie personaliów głównych bohaterów wydarzeń. Dopiero przebrnięcie —

nie zawsze z pełnym sukcesem — przez ten prymarny etap, umożliwia pokuszenie się o

własną interpretację zdarzeń oraz ocenę badanego zjawiska, przy czym wszystkie

wspomniane już utrudnienia wpływają w jeszcze większym stopniu niż poprzednio na

możliwość przeprowadzenia poprawnej analizy.

Do takiej kategorii zjawisk historycznych należy bez wątpienia zmuszony do

działalności konspiracyjnej po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego Niezależny

Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”. Jego struktura działająca na Dolnym

Śląsku przybrała nazwę Regionalnego Komitetu Strajkowego i zakończyła swoją

działalność dopiero w 1990 roku. Ma to swoje poważne konsekwencje natury

metodologicznej. Do pozytywów należy bez wątpienia zaliczyć możliwość nawiązania

kontaktu i w konsekwencji uzyskania relacji od znakomitej większości najważniejszych

działaczy tej organizacji, które w wielu przypadkach stają się jedynym przekazem

poświadczającym określone wydarzenie historyczne. Zasadniczą trudnością przy

odtwarzaniu historii z perspektywy zaledwie kilkunastu lat jest za to ujawniający się w

ustnych przekazach brak wystarczającego dystansu do opisywanej rzeczywistości,

próby anachronicznego rzutowania obecnej świadomości politycznej na ówczesną

ocenę sytuacji, czy wreszcie istotne luki w pamięci wielu świadków wydarzeń,

uniemożliwiające prawidłowe ich odtworzenie. Historycznego badania nie ułatwia

także zupełny brak (względnie niedostępność) dotyczących zagadnienia poważnych

informacji oficjalnej proweniencji.

Aby móc odtworzyć burzliwe dzieje Regionalnego Komitetu Strajkowego,

autor zmuszony był oprzeć swą pracę na źródłach daleko odbiegających od

standardowego ich zestawu, jakim operuje zazwyczaj historyk dziejów najnowszych.

Najważniejszym, a zarazem najbardziej wiarygodnym ich rodzajem są niewątpliwie

współczesne opisywanym wydarzeniom dokumenty związkowe, takie jak różnego

rodzaju raporty, sprawozdania i zestawienia, a także korespondencja pomiędzy

czołowymi działaczami podziemia. Tego rodzaju materiał źródłowy, przechowywany

zazwyczaj przez osoby prywatne, jest tyleż wartościowy, co trudno dostępny.

W ramach przygotowań do powstania tej pracy piszącemu te słowa udało się dotrzeć

do — jak można przypuszczać — największego i najważniejszego zbioru tego typu

źródeł dotyczących pierwszych miesięcy funkcjonowania podziemia, zwanego

umownie Archiwum RKS. Korespondencja i inne dokumenty, adresowane najczęściej

wprost do przewodniczącego RKS, Władysława Frasyniuka, zostały szczęśliwie złożone

do archiwizacji tuż przed jego aresztowaniem w październiku 1982, a następnie

przechowane przez osobę prywatną (do stycznia 1996 roku). Nieuporządkowane

archiwalia, do których udało się uzyskać dostęp, zostały pierwszy raz wykorzystane,

naturalnie w ograniczonym stopniu, w niniejszej pracy dyplomowej.

Co najmniej równie cennym jest przechowywane po dziś dzień w zbiorach

prywatnych skarbnika RKS centralne archiwum finansowe tej organizacji, tzw.

Archiwum „Kajetana”. „Kajetan” to pseudonim działacza, który od maja ’82 roku do

kwietnia ’83 z ramienia Władysława Frasyniuka i Józefa Piniora zajmował się

wypłacaniem pieniędzy na działalność związkową, a także dostarczaniem zapomóg

finansowych dla represjonowanych członków Związku. Fundusze, którymi

dysponował, pochodziły z puli 80 milionów złotych, jakie udało się dolnośląskiej

„Solidarności” potajemnie wytransferować z banku kilka dni przed wprowadzeniem

stanu wojennego. Wykorzystanie tych przeogromnych środków finansowych było

jedną z zasadniczych przyczyn dobrego zorganizowania oraz poważnej aktywności

podziemia na Dolnym Śląsku. Ogólnopolskie znaczenie sprawy wynikało nie tylko

z unikatowej sytuacji, w jakiej znaleźli się dolnośląscy związkowcy, lecz także z faktu,

że dzięki dokonywanej w późniejszym czasie redystrybucji tych pieniędzy także do

innych regionów „Solidarności”, wpływały one w znacznym stopniu na jej działalność

w skali całego kraju. Ze względu na zakres chronologiczny pracy znajdujące się

w Archiwum „Kajetana” dokumenty mogły zostać wykorzystane jedynie w bardzo

ograniczonym stopniu, jednakże ogólny wgląd w ten materiał, jak również analiza

poszczególnych pokwitowań, przyczyniły się do lepszego poznania finansowego

kontekstu działalności RKS także w pierwszych miesiącach po wprowadzeniu stanu

wojennego.

Ważnym źródłem do dziejów „Solidarności” tego okresu jest także podziemna

prasa związkowa. Wrocław, podobnie jak cały Dolny Śląsk, mógł się poszczycić

ogromnym bogactwem najróżniejszego rodzaju „bibuły”, pod względem ilości tytułów i

wysokości nakładów ustępującego być może — to wcale nie pewne — jedynie

podziemnej prasie wydawanej w stolicy, uważanej powszechnie za centrum polskiej

konspiracji. Szczególnie w pierwszych tygodniach po 13 grudnia poligrafia związkowa

w nadodrzańskim grodzie była w porównaniu do innych ośrodków bardzo

rozbudowana. Tym niemniej korzystanie z wrocławskich periodyków podziemnych

tylko w ograniczonym stopniu może być pomocne przy odtwarzaniu dziejów

Regionalnego Komitetu Strajkowego. Po pierwsze, wszystkie wewnętrzne problemy

wynikające z prowadzonej działalności były, ze zrozumiałych względów, starannie

ukrywane przed opinią publiczną. Także toczone w podziemiu spory

programowo-personalne, z bardzo nielicznymi wyjątkami, nie znajdowały żadnego

odbicia w prasie związkowej pierwszej połowy 1982 roku. W końcu charakter gazetek,

koncentrujących się przeważnie na podawaniu najbardziej elementarnych informacji

i rozwijaniu propagandy korzystnej dla podziemia, nie sprzyjał zamieszczaniu

w omawianym okresie informacji, które rozstrzygałyby kwestie sporne lub niejasności

w innych rodzajach źródeł. Nie znaczy to jednak, że prasa podziemna nie może być

wykorzystywana dla analizy dziejów RKS. Zbadanie ilości, jakości i powiązań

konkretnych tytułów z kierownictwem dolnośląskiej „Solidarności” pozwala

unaocznić wpływy, jakimi dysponowała ta organizacja w społeczeństwie, a nawet

poszczególne współtworzące ją grupy w jej łonie. W przypadku oficjalnych organów

RKS, takich jak np. Z dnia na dzień , dokładne prześledzenie publikowanych

oświadczeń, apeli bądź komunikatów także przyczynia się do lepszego zrozumienia

procesów zachodzących w społeczeństwie, a także wewnątrz RKS.

Nieocenionym źródłem są wspomniane już relacje od osób stojących wysoko

w hierarchii podziemia, a zatem znających kulisy wielu istotnych wydarzeń, które nie

mogły w żaden sposób ani w 1982 roku ani później ujrzeć światła dziennego. Autor

czuł się zwolniony z obowiązku przeprowadzenia wywiadów ze wszystkimi działaczami

podziemia szczebla regionalnego nie tylko dlatego, że zebranie ich byłoby fizycznie

niemożliwe dla jednego człowieka w tak krótkim czasie, lecz także z tego względu, że

znaczna ilość cennych relacji uzyskanych od dolnośląskich związkowców

i obracających się w dużym stopniu wokół problematyki RKS pierwszej połowy 1982

roku znalazła się w aneksie pracy magisterskiej Mateusza Morawieckiego Geneza

i pierwsze lata Solidarności Walczącej . Wiele zawartych tam informacji zostało

skrupulatnie wykorzystanych. Ponieważ można było uniknąć dublowania podjętej już

i wykonanej wzorowo pracy badawczej, skoncentrowano się na uzyskaniu

pogłębionych i autoryzowanych relacji od osób mniej znanych publicznie, lecz ze

względu na wykonywane w podziemiu funkcje posiadających doskonałe rozeznanie

w przedmiocie niniejszej pracy. Do takich przekazów należą z pewnością relacje dwóch

członków pięcioosobowej struktury kierowniczej RKS w pierwszych miesiącach jego

funkcjonowania (tzw. Kancelarii RKS) — Tadeusza Jakubowskiego i Kazimierza Jerie,

a także skarbnika RKS, posługującego się w relacjach z Piniorem i Frasyniukiem

pseudonimem „Kajetan”. Zebrany w ten sposób materiał źródłowy o objętości

kilkudziesięciu stron maszynopisu został wykorzystany w poważnym stopniu,

aczkolwiek nie całkowicie. Jeden z powodów, dla których odstąpiono od publikacji

wszystkich relacji w aneksie niniejszej pracy, polega na tym, że w przypadku

niektórych z nich — dotyczy to przede wszystkim „Kajetana” — nie uzyskano zgody

na upublicznienie wszystkich zawartych tam informacji. Inne, obejmujące

chronologicznie okres po czerwcu ’82, nie łączyły się już tak ściśle z opracowywanym

tematem.

W celu uwzględnienia wszelkich informacji tyczących się wrocławskiego

podziemia pierwszej połowy 1982, wykorzystano także opracowania pokrewnych

tematów, obojętnie czy w formie publikowanej czy pozostające wciąż w rękopisie. Ze

względu na znikomą ilość prac poświęconych choćby częściowo Regionalnemu

Komitetowi Strajkowemu, nie zawahano się sięgnąć także po publikacje o mniejszej

wartości historycznej, z lektury których można jednakże wyłuskać pewne niezbędne,

choć często kontrowersyjne informacje. Dotyczy to w pierwszym rzędzie różnego

rodzaju książek typu wywiad-rzeka, publikowanych po 1989 roku przez byłych

komunistycznych prominentów albo funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa, a także

wydawanych na potrzeby akcji wyborczej wspomnień jednego liderów „Solidarności”

podziemnej — Zbigniewa Bujaka. Do informacji tam podawanych podchodzono

z dużą ostrożnością, ponieważ we wszystkich tego rodzaju książkach można odnaleźć

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: