Joanna Chmielewska - Autobiografia 07 - Okropności.pdf - ZBIGNIEW-JULIUSZ

Joanna Chmielewska

AUTOBIOGRAFIA 7

WARSZAWA

2008

Redaktor: Julita Jaske Korekta: Anna Pawłowicz Projekt serii: Maciej Sadowski Typografia:

Piotr Sztandar-Sztanderski

Warszawa 2008 © Copyright for cover by Maciej Sadowski, Warszawa 2008 © Copyright for

cover photo by Artur Chmielewski,

Warszawa 2008 Photographs # 8-28 (wkładka I), 3,4,14-17,19-29 (wkładka II)

Kobra Media Sp. z o.o.,

Warszawa 2008

W książce wykorzystano także zdjęcia ze/^iłrbwfp^^atnych Autorki. ISBN 978-83-61455-09-

moG

Wydawca:

Kobra Media Sp. z o.o.

skr. poczt. 33, 00-712 Warszawa 88 www.chmielewska.pl

Dystrybucja:

L&L Firma Wydawniczo-Dystrybucyjna Sp. z o.o.

80-298 Gdańsk, ul. Budowlanych 64 F

Dział handlowy:

tel. (0-58) 340 55 29, fax (0-58) 344 13 38

e-mail: hurtownia@ll.com.pl

infolinia: 0 801 00 31 10

www.ll.com.pl <http://www.ll.com.pl>

www.ksiegarnia-ll.pl <http://www.ksiegarnia-ll.pl>

Przygotowanie do druku: Page Graph Druk i oprawa: f5poigrąfsA

465/09

Wszystkie osoby, obszczekane w niniejszym utworze, z góry najgoręcej przepraszam. Tych,

którzy zdążyli przenieść się na lepszą stronę, uprzejmie proszę o niestrasze-nie po nocach.

Po dniach też.

Wielce skruszona Autorka

Komu się nie podoba, może nie czytać. Naprawdę nie ma takiego przepisu, że koniecznie

trzeba, a zaniechanie lektury zostanie surowo ukarane. Szczególnie, że ta akurat lektura,

obawiam się, będzie ciężkostrawna.

Nie mam innego sposobu na przekazanie społeczeństwu całej poniższej treści, jak tylko w tej

idiotycznej postaci. Nie będę czytać wszystkiego, co do tej pory napisałam, ponieważ od

własnych przeżyć niedobrze mi się robi. A wpływu na przeszłość nie posiadam, nie dam rady

zlikwidować osobistego zidiocenia, drugiej wojny światowej, Hitlera, minionego, chwalić

Boga, ustroju, aczkolwiek może minionego nie całkowicie, ani też żadnych innych wydarzeń

historycznych. Mam cichą nadzieję, że osoby odpowiednio młodsze wyciągną sobie ze mnie

jakieś sensowne wnioski i na moich błędach czegoś się nauczą, chociaż doskonale wiem,

czyją to mamusią jest nadzieja.

No dobrze, ale głupi ma szczęście, nie?

Do rozpoczęcia niniejszego utworu skłoniła mnie myśl, jak się okazało, błędna.

Otóż ci od wymiany wodomierza umówili się, że przyjdą przed trzecią. Znaczy, przed

piętnastą. Wymiana wodomierza spadła na mnie znienacka, niczym grom z jasnego nieba,

musiałam załatwić pilną i ważną sprawę przez telefon i wiadomo było, że załatwianie potrwa

dłuższą chwilę.

JOANNA CHMIELEWSKA

Gotowa byłam głowę na pniu położyć, że zadzwonią mi do furtki dokładnie w środku

załatwiania, odczekałam zatem odpowiednio długo, doskonale wiedząc, że punktualność jest

w naszym narodzie ciałem obcym, a znaczenia słowa większość ludzkich jednostek musi

szukać w encyklopedii. O szesnastej trzydzieści zadzwoniłam, zaczęłam załatwiać, cały czas

zastanawiając się, co zrobię, jeśli mi przerwą w połowie i, ku mojemu zdumieniu, załatwiłam

do końca bez przeszkód, a ci od wodomierza w samym środku nie przyszli. Przyszli później.

Nie do pojęcia.

W czasie oczekiwania i zastanawiań rozważałam kwestię przypadkowości zjawisk

międzyludzkich, skojarzenia ruszyły Niagarą, w rezultacie zaczęłam to pisać i niech wszyscy

do nich mają pretensję. Do tych od wodomierza. Dosyć mam odpowiedzialności za błędy

całego świata!

Za własne również.

Właściwie wszystko razem powinno nosić tytuł:

STARY POTWÓR.

Ponieważ

Byłam starym potworem.

I niech mi się tu nikt głupio nie natrząsa, skąd ten czas przeszły, bo przecież nadal jestem. No

to co, że jestem? Ale przynajmniej wiem o tym i bardzo staram się nie być.

Mam wrażenie, że z nader miernym rezultatem...

I oczywiście rozwinę ten temat obszerniej i ekspiacyjnie, być może kawałkami, ale jednak, bo

dopiero teraz widzę, jak wspaniale mi to potworstwo wychodziło. O, nie ograniczajmy się,

byłam także młodym potworem, a jeśli niekiedy przypadkiem urocza cecha przycichała, to

tylko z braku czasu.

OKROPNOŚCI

■£rit-&

Jednakże zacznę od najgorszego, chociaż pierwotnie wcale nie miałam takiego zamiaru.

Wiem, że wszystkich Czytelników okropnie zdenerwuję, ale nie ma siły, ukrywam to już

półtora roku i dłużej nie mogę. Nie odczepię się od Alicji, dopóki tego wszystkiego nie

napiszę, szczególnie, że zakończenie było w pełni jej godne.

Wyjaśnienia ustne przez gardło mi nie przejdą.

ALICJA.

Kiedy pisałam o dewastacji jej ogrodu, jeszcze żyła.

Umarła szóstego maja 2006 roku i była dla mnie tak ważna, że nie zgadzam się uwierzyć w

jej śmierć. Nieprawda, wcale nie umarła, wyjechała na kurację do Szwajcarii i po prostu stała

mi się chwilowo niedostępna, bo do tak górzystego kraju z pewnością sama osobiście nie

pojadę. Nie dawało się z nią w pełni porozumieć już od dwóch lat, kontakt bezpośredni

prawie nie istniał, nie istnieje nadal, ponieważ tkwi w tej Szwajcarii, i właściwie wielkiej

różnicy nie ma. Jak dla mnie żyje i cześć.

I będzie żyła do sądnego dnia.

Kto powiedział, że była aniołem? Nic podobnego, nie była. Miała mnóstwo wad, bywała

nieznośna, irytująca, fanaberyjna, uparta, zalety chwilowo pomijam, i z tym wszystkim była

Człowiekiem. W pełnym zakresie CZŁOWIECZEŃSTWA.

Dla mnie zrobiła więcej, niż ktokolwiek inny. Nie mam pojęcia, jak wyglądałoby moje życie,

a co najmniej zdrowie, gdyby nie wyciągnęła mnie z Polski w chwili najgłębszego impasu.

Wyszłabym z niego niewątpliwie, ale kiedy, jakim kosztem i z jakim rezultatem? I czy

rzeczywiście na pew-

10 JOANNA CHMIELEWSKA

no...? Sama zaledwie zaproszona do Danii, jeszcze bez mieszkania i bez pieniędzy, załatwiła

mi zaproszenie, doskonale wiedząc, że nie mam nic i niczego nie zdołam jej zwrócić. Razem

mieszkałyśmy w pralni państwa von Rosen i żyłam za jej pieniądze, dzieliła się ze mną

czymś, czego jej samej brakowało, chociaż już po tygodniu dostałam normalną pracę w biurze

projektów. Pracę tak, ale pieniędzy nie, ponieważ nie miałam zezwolenia na pracę i pan

profesor Suenson wolał nie ryzykować. Alicja poprzez pana von Rosen załatwiła mi to

zezwolenie, ja zaś byłam przy tym niecierpliwa, nietaktowna i możliwe, że nawet niekiedy

kompromitująca, z niepokoju i z rozpaczy. Alicja zniosła wszystko.

W „Krokodylu z Kraju Karoliny" napisałam prawie całą świętą prawdę, co potwierdziła

zachowana korespondencja. W nerwach żyłam przeraźliwych.

W momencie uzyskania pracy początkowe darowizny przekształciły się w pożyczki, które jej,

rzecz jasna, zwróciłam, kiedy tylko dostałam zalegającą pensję. Wcale nie jestem pewna, czy

zwróciłam jej wszystko, niewątpliwie jakieś koszty poniosła nieodwracalnie, nie wyliczała

przecież każdego kawałka pożywienia, jakie do gęby wzięłam. Z całej siły starałam się

później już jej nie obciążać, ale nawet starania były dla mnie możliwe wyłącznie dzięki niej.

Do dziś dnia odbieram to jako uratowanie mi życia.

Kłóciłyśmy się miliony razy. O politykę, o obcych ludzi, o historię, której Alicja nie cierpiała,

o znajomych, o policję, diabli wiedzą o co jeszcze. Przenigdy nie kłóciłyśmy się o sprawy

nam niejako fizycznie najbliższe, o gospodarstwo domowe, o niepozmywane talerze, o zajęte

krzesło, o bałagan, ogólnie biorąc o siebie bezpośrednio. Żyłyśmy w warunkach

mieszkaniowych urągających wszystkiemu, i nigdy nie przyszło nam do głowy, żeby na tym

tle mieć do siebie wzajemnie jakiekolwiek pretensje, a zdaje się, że jest to sztuka rzadko

spotykana. W tym miejscu tolerancja aż

OKROPNOŚCI

nam uszami tryskała, jak dla mnie, mogła hodować w tej pralni białe myszki i małego słonia,

duży by się nie zmieścił, mogła palić fajkę i cygara, mogła te cholerne talerze chować pod

łóżkiem albo wyrzucać przez okno, ona zaś miała najdoskonalszą pewność, że kto jak kto, ale

ja jej porządków w domu robić nie będę.

Musiało jej dokopać grono najbliższych przyjaciół i znajomych, bo później to nawet

sprawdziła. Już po śmierci Thorkilda, kiedy mieszkała w Birker0d, za którymś pobytem

zostałam u niej w domu sama, Alicja gdzieś pojechała na kilka dni, może do Lund, może do

Malm0, nie pamiętam. Wróciła.

W owym czasie nie życzyła sobie, żeby wchodzić do jej pokoju. Nawet, żeby zaglądać. Nie to

nie, jej sprawa, łatwo można było domyślić się, że robi tam swój osobisty bałagan, którego

nie ma ochoty nikomu pokazywać, ale mnie jej bałagan nigdy nie przeszkadzał i mogła robić

dowolny. Sama przy odrobinie wysiłku umiałabym zrobić taki sam i też nie chciałabym, żeby

mi się ktoś wtrącał.

Zaraz po jej powrocie wynikło z rozmowy coś takiego... może jej coś zginęło...? Czegoś nie

mogła znaleźć...? Zgubiła w swoim pokoju...? Wyskoczyła jakaś kwestia otwartego okna...?

Nie pamiętam.

...że powiedziałam:

- Nie wiem. Ja do twojego pokoju nie wchodziłam. Nie życzyłaś sobie, więc nawet nie

otwierałam drzwi.

- Wiem - odparła na to Alicja. Zaciekawiłam się.

- Skąd wiesz?

- Zabezpieczyłam się. Wiem, czy ktoś otwierał drzwi i wchodził do mojego pokoju.

Nawet się nie poczułam urażona, raczej ogarnęło mnie politowanie.

- Ty kretynko, a myślisz, że bez twoich zabezpieczeń ja bym weszła?

JOANNA CHMIELEWSKA

- Nie - wyznała Alicja tonem możliwe że odrobinę przepraszającym, niepotrzebnie zresztą. -

Teraz już na pewno wiem, że ty nie. Ale to nie było przeciwko tobie, tylko ogólnie.

Chciała żyć po swojemu. Nienawidziła przymusu i ograniczeń. Wyjechała z upiornego i

nieludzkiego ustroju nie po to, żeby opływać w dostatki, tylko po to, żeby czuć się

człowiekiem. Wolnym. Swobodnym. Decydującym o sobie. Całkowicie samodzielnym.

Istniejącym w ustroju ustabilizowanym, uczciwym, rzetelnym, szanującym jednostkę ludzką,

bez łgarstwa, obłudy, fałszu i gniotu psychicznego. Nienawidziła łgarstwa i krętactwa.

Nienawidziła uzależnienia.

- Wiesz, gdzie ja mam zarobki? - powiedziała do mnie w jakimś momencie, nie pamiętam w

jakim, więc nawet za ton nie mogę gwarantować. Wzgardliwy? Wzburzony? Pełen

politowania...? - Mogę tu mieszkać pod mostem i żreć obierki od kartofli, bo nikt mnie nie

oszukuje. I nikt mną nie rządzi. A pieniądze mam gdzieś.

Była opanowana pod każdym względem w stopniu godnym podziwu, to ode mnie nauczyła

się od czasu do czasu robić awantury i ze zdumieniem stwierdziła ich skuteczność, co mi

wyznała jeszcze w BLOK-u, zresztą chichocząc, bardzo rozśmieszona. Nigdy natomiast nie

ujawniała własnego stanu ducha, i nie ujawniłaby nawet, gdyby przed nią widniały stopnie

szafotu. Nigdy nie wylała przy ludziach ani jednej łzy. Szczytowy stres i maksymalne

zdenerwowanie mogły się w niej objawiać wyłącznie tym, że była trochę zła i miała nieco

mniej cierpliwości. I tyle, nic więcej.

Tak się złożyło, że byłam u niej, kiedy miała drugą operację polipa piersi, a w jakiś czas

później operację drugiego oka. Niepewna rodzaju polipa, okaże się nowotworem złośliwym

czy nie, nie ujawniła żadnego zdenerwowania, o możliwości napomykała spokojnie i nie z

własnej inicja-

OKROPNOŚCI

tywy, z reguły ktoś inny bąkał jakieś głupoty, egzystencja toczyła się normalnie, jakby szła

wycinać odciski. Zero emocji. Potem, długo potem, zdecydowała się na tę okulistykę.

Pierwsze oko przeszło bezboleśnie, drugie się pa-skudziło. Nie znam osoby, która w podobnej

sytuacji potrafiłaby usunąć siebie, swoje zagrożenie wzroku, swój ból, dyskomfort,

uciążliwości leczenia, na tak daleki margines. Złożyło nam się wspaniale, ona miała oko, a ja

złamane żebro, odszczepione w dodatku, nie pozwalało mi oddychać, wściekle kłuło, dwie

inwalidki. Chyba znosiłam swoje żebro gorzej niż ona swoje oko, ale, mimo wszystko, żebro,

niech je piorun strzeli, nie zmniejszyło mojego podziwu dla niej.

Miała w sobie coś, co dla wielu ludzi stanowiło rodzaj azylu psychicznego i materialnego.

Miała chęć... a może nawet przymus...? przychodzenia z pomocą. Jej pierwszym, niekiedy

zgoła idiotycznym odruchem było: dopomóc w kłopotach, wysłać pieniądze, dać wikt i

opierunek, zaprosić do siebie. Co najmniej w połowie wypadków wychodziła na tym jak

Zabłocki na mydle, Maja Rutkowska, zwierzę z pralni, pasożyt, mamusia Marioli, Pawełek,

psychopata, Kacper z żoną, wymieniam tylko tych, których znałam, innych już dokładnie nie

pamiętam, o, Agata, słyszałam o wielu. Waliłam się pięścią w czoło, kiedy Alicja mi o nich

opowiadała. Do końca życia pod tym względem była niepoprawna. Niereformowalna.

Przy całej swojej tolerancji, niektórych cech ludzkich nie trawiła, a niektórych nie pojmowała.

Nie trawiła skłonności do histerii, a nawet nieopanowania, znerwicowania. Przesady w

uczuciach, nawet uzasadnionej. Pojęłam to dokładnie i zdołałam sprecyzować sobie słowami,

kiedy nam Robert zginął. Mój syn, od ośmiu lat nie widziany. Powtarzam się, wiem, ale nie

mogę się powstrzymać, może ktoś nie czytał. Wiedziałyśmy, o której godzinie wylatuje z

Paryża, o której ląduje w Kopenhadze,

JOANNA CHMIELEWSKA

obie znałyśmy doskonale drogę z lotniska do Birkered i czas przejazdu, wiedziałyśmy, że ma

przyjechać taksówką i ma na to dostateczną ilość pieniędzy, a gdyby nawet nie miał, ja

miałam i mogłam zapłacić na miejscu, o czym z kolei on wiedział. Kiedy spóźniał się już

godzinę, zaczęłam sprawdzać. Samolot z Paryża wyleciał prawie o czasie, z dziesię-

ciominutowym opóźnieniem, z takim samym opóźnieniem wylądował w Kopenhadze, żadnej

katastrofy nie było. Na litość boską, gdzie się podział? W końcu jest to mój syn, wolałabym

wiedzieć, co się z nim stało, przez pomyłkę poleciał do Tokio? Był na liście pasażerów, czy

nie?

Wszystkie te czynności zresztą wykonywała Alicja ze względu na język. Pod moim wpływem

siedziała przy telefonie, wymyślałam kolejne źródła wiedzy, gmerałam w książce

telefonicznej, a ona dzwoniła, niechętnie, ale cierpliwie.

Nie miotałam się po całym domu, zrzucając kwiatki i przedmioty martwe, nie rwałam włosów

z głowy i nie lałam łez, zwyczajnie zastanawiałam się, jak sprawdzać i do jakiej instytucji

dzwonić. Naprawdę dokładnie wiedziałam, jak długo jedzie się z Kopenhagi do Alicji i pojąć

nie mogłam, gdzie się cholernik pałęta.

Spóźnił się przeszło dwie i pół godziny, ponieważ z ciekawości, turystycznie, pojechał

komunikacją miejską i państwową. Nie przyznał się wcześniej do pomysłu w obawie, że mu

zabronię.

No i Alicja później powiedziała:

- Ale muszę przyznać, że prawie wcale nie histeryzowałaś. Tak się zachowałaś, że właściwie

można to znieść. Zosia by tu już chyba konwulsji dostała.

Na marginesie: jej Zosia, matka Pawła, nie moja synowa, która tylko dzwoniła z Paryża z

grzecznym pytaniem, czy Robert już dojechał i równie grzecznym komunikatem, że obie z

Moniką nie pójdą spać, dopóki on się nie znajdzie.

OKROPNOŚCI

Co tu ukrywać, Alicja miała rację. Cokolwiek się stało, głupie krzyki, głupie gesty, głupie

szlochy i omdlenia w najmniejszej mierze nie pomogą. Jeśli już cokolwiek robić, to po

zastanowieniu uzyskiwać informacje z właściwych źródeł i cześć. Stres wypchnąć z siebie

jakimś innym sposobem. Między nami mówiąc, po moim mężu i dzieciach miałam w tym

dużą wprawę.

Jej poglądy na tego rodzaju emocje wynikały z tego, że nie rozróżniała stosunku uczuciowego

do osób bliskich i obcych. Dla niej istniała SPRAWIEDLIWOŚĆ.

Być może, wpłynął na to fakt, że nie miała własnych dzieci, a Thorkild zbyt krótko żył, żeby

wejść tym przekonaniom w paradę. Nie pojedzie się na Sybir za znajomym człowiekiem,

pojedzie się za ukochanym mężem, co wielokrotnie udowodniła historia. Sentymentalizmu

Alicja również nie znosiła, ale za Thorkildem kto wie...? Nie było okazji. Może jej się tylko

wydawało, że wszyscy ludzie w obliczu jej uczuć są równi?

Zdarza się, że ktoś z przyjaciół jest człowiekowi bliższy niż własna rodzina. Zdarza się, że

człowiek myli się w ocenie siebie samego. Też się o to kłóciłyśmy, z tym, że na spokojnie,

bez ognia, za to z uporem. Trwałam na stanowisku, że raczej dam swojemu dziecku, które na

to nie zasługuje, niż komuś obcemu, kto potrzebuje i zasłużył, ale co z tego, dziecko mi

bliższe. Alicja była przeciwnego zdania, obcy, nie obcy, potrzebuje bardziej, zatem

elementarna sprawiedliwość wymaga, żeby dać jemu, a dziecko niech się wypcha.

Joanna Chmielewska - Autobiografia 07 - Okropności.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: