Barbara Mikołajewska
Mahabharata
Księga I, Adi Parva (w jedenastu opowieściach)
Księga II, Sabha Parva (w pięciu opowieściach)
Księga III, Vana Parva (w dwudziestu dwóch opowieściach)
Napisane na podstawie angielskich wydań Mahabharaty:
1. The Book of the Beginning,
2. The Book of the Assembly Hall,
3. The Book of the Forest.
Spis treści:
Słowo od opowiadającego
Księga I (Adi Parva)
Synopsis
Opowieść 1: Rytualna masakra wężów króla Dźanamedźaja
Opowieść 2: Dynastia księżycowa
Opowieść 3: Grzech króla Mahabhisy
Opowieść 4: Ziarna namiętności
Opowieść 5: Płonący pałac Pandawów
Opowieść 6: Narodziny pięknej Draupadi
Opowieść 7: Obrona przed skutkami żądzy i gniewu
Opowieść 8: Pięciu mężów Draupadi
Opowieść 9: Zdobycie władzy przez Króla Prawa
Opowieść 10: Obrona przed skłócającą erotyczną miłością
Opowieść 11: Walka z bogami o las Khandawa
Księga II (Sabha Parva)
Opowieść 12: Budowanie Imperium Króla Prawa
Opowieść 13: Zadedykowanie ofiary koronacyjnej Krysznie
Opowieść 14: Upadek Króla Prawa
Opowieść 15: Triumf żądzy i przemocy
Opowieść 16: Zapowiedź zagłady Bharatów
Księga III, (Vana Parva)
Opowieść 17: Poszukiwanie spokoju umysłu
Opowieść 18: Wyjaśnienie nieobecności Kryszny podczas gry w kości
Opowieść 19: Powstrzymywanie gniewu i gotowość do ofiar w imię wierności Prawu
Opowieść 20: Bogowie oddają umartwiającemu się Ardżunie swoją broń i czynią z niego wojownika we własnej sprawie
Opowieść 21: Król Prawa poznaje tajemnicę gry w kości zbrojąc się do walki z Kali
Opowieść 22: Król Prawa wyrusza w pielgrzymkę do świętych brodów
Opowieść 23: O sile duchowej mędrca Agastji
Opowieść 24: O ofiarach, ołtarzach i miejscach ofiarnych
Opowieść 25: Bezkarny występek Bhimy
Opowieść 26: Ardżuna opowiada o swej walce z wrogami bogów
Opowieść 27: Król Prawa dzięki swej prawości ratuje Bhimę z uścisku głodnego węża boa
Opowieść 28: O obrotach Koła Czasu
Opowieść 29: O tym, jak bramin Utanka otrzymał od boga Wisznu dar jogi
Opowieść 30: O dharmie (Prawie), jodze i poznawaniu własnej duszy
Opowieść 31: Tajemnica znikania i odradzania się ognia
Opowieść 32: Chaos narodzin boga wojny i chorób, Skandy, który stając się dowódcą armii bogów umacnia władzę Indry i pokonuje demony asury
Opowieść 33: Durjodhana dowiaduje się, że jest bóstwem, które ma prowadzić demony asury do zwycięstwa
Opowieść 34: Draupadi ponownie pada ofiarą żądzy
Opowieść 35: O tym jak Rama uwalnia światy od terroru rakszasy Rawany
Opowieść 36: O potędze oddanej swemu mężowi żony
Opowieść 37: O prawości Karny i jego ofierze
Opowieść 38: Król Prawa zadowala boga Prawa swą łagodnością
Dodatki
Aneks: Pierwsze pokolenia potomków Brahmy i Dakszy
Słowniczek Mahabharaty
Indeks imion
*Słowo od opowiadającego*
Mahabharata, wielka hinduska epika, napisana w oryginale w sanskrycie przez
mitycznego mędrca-ascetę Wjasę, ma za sobą długą tradycję „bycia opowiadaną” i
dlatego istnieje wiele różnych Mahabharat. Nawet różne wersje sanskryckie nie są
jednolite i istnieją między nimi istotne różnice. Cykliczne odkrywanie
Mahabharaty przez świat zachodni doprowadziło do szeregu prób przetłumaczenia
tekstu sanskryckiego na języki zachodnie i udostępnienie jej czytelnikowi. Próby
te nie zniszczyły jednak tradycji opowiadania Mahabharaty, gdyż tekst
profesjonalnie tłumaczony pozostaje ciągle polem dla profesjonalisty, będąc
trudny do czytania i wypełniony ogromna ilością pozornie ze sobą niepowiązanych
opowiadań, dygresji, pouczeń skupionych wokół głównego wątku, którym jest
konflikt Kaurawów z Pandawami doprowadzający do apokaliptycznej, wyniszczającej
cały wszechświat wojny, z której jednak, dzięki interwencji i opiece boskiej,
rodzi się nowy wszechświat. Co więcej, Mahabharata jest ciągle przedmiotem
sporów teologicznych.
W moim własnym opowiadaniu Mahabharaty przyjęłam świecki punkt widzenia, gdyż
występujące w niej połączenie braterskiego konfliktu z boską interwencją i
rozpadaniem się i tworzeniem całego wszechświata dało mi nadzieję na znalezienie
w niej materiałów do studiów zainspirowanych przez współczesną antropologię
kulturową, która szuka wyjaśnienia genezy i funkcjonowania ludzkiej kultury
poprzez studiowanie religijnych tekstów. W świetle współczesnej antropologii
tekst religijny odzyskuje swój utracony aspekt empiryczny, stając się sam
podlegającą krytyce teorią kultury, będąc równocześnie jest istotną częścią.
Mówiąc bardziej szczegółowo, moje własne opowiadanie Mahabharaty jest pod
wpływem antropologii kulturowej rozwiniętej przez francuskiego krytyka
literackiego René Girarda, która pozwala mi dostrzec w Mahabharacie zwartą
całość opisującą mechanizm powstawania, upadku i funkcjonowania tzw.
ofiarniczego systemu kulturowego bazującego na wierze w leczniczą moc rytuału
ofiarnego i w boskie pochodzenie wszechświata. W świetle girardowskiej
antropologii Mahabharata zawiera opis hinduskiego systemu kulturowego, który
jest wysoce samoświadomy swej genezy i funkcjonowania i niesie w sobie ogromny
ładunek moralny o znaczeniu uniwersalnym, gdyż przedmiotem jego głównej troski
jest tworzenie i zapobieganie upadkowi autorytetu Prawa (dharmy) lub mówiąc
ogólniej świata wartości i powinności, który jest tym, co utrzymuje równowagę we
wszechświecie. Z drugiej jednak strony jest to system zamknięty, który nie
potrafi wyjść w swej samo-analizie poza czynnik, który go tworzy, czyli poza
pojęcie
Kryszny (Kriszny), Najwyższego Boga, który narodził się na ziemi Człowiekiem i
pozostaje dla systemu Największą Tajemnicą.
Girardowska antropologia kulturowa z kolei dostarcza narzędzi do analizy nie
tylko wewnętrznej dynamiki ofiarniczego systemu, lecz również jego powstania,
widząc ich źródło w mimetycznym prawie rządzącym międzyludzkimi interakcjami.
Wzajemne przeniknie się wyobrażeń religijnych i społecznych jest przez nią
widziane nie tylko jako cecha starożytnych tekstów religijnych, lecz jako
naturalna cecha realnych międzyludzkich interakcji, z których religijne
wyobrażenia wyłaniają się, których funkcjonowaniem rządzą i przez które są
następnie niszczone, rozpoczynając nowy wiecznie powracający cykl ofiarniczego
systemu. Tekst religijny widziany w girardowskiej perspektywie zostaje
umieszczony w swym empirycznym kontekście, którym są ludzkie interakcje i
rządzące nimi mimetyczne prawo i zdobywając swe empiryczne odniesienie odkrywa
ponownie swój przedmiot, z którego wyrasta, który opisuje i na działanie którego
próbuje wpływać.
Mówiąc bardzo ogólnie, Mahabharata jest książką o wielkich namiętnościach i o
tym jak namiętności te niszczą poszczególne jednostki, determinują losy królestw
i losy całego wszechświata, czyli o tym, co René Girard nazywał skłócającą
mimesis. Z drugiej strony Mahabharata jest książką o wyłanianiu się
rzeczywistości normatywnej dharmy (Prawa), zwanej również po prostu religią,
która poskramiając rządzące interakcjami namiętności i kontrolując je, leży u
podłoża porządku społecznego, zapewniając sprawne funkcjonowanie jednostki,
królestwa, wszechświata, czyli o odkrywaniu tego, co René Girard nazywał
imperatywną mimesis. Wyłanianie się autorytetu dharmy jest zarówno dla
Mahabharaty jak i dla każdego ofiarniczego systemu kulturowego największą
tajemnicą wyjaśnianą poprzez powołanie się na boską interwencją. Interwencji
Najwyższego Boga wymaga nie tylko wprowadzenie tego, co Girard nazywał
imperatywną mimesis, czyli wolą czynienia czegoś w imię wyższego dobra, lecz
również cykliczne odnawianie jej autorytetu, gdy ulega ona cyklicznie zniszczeniu. Co
więcej, aby ustanowić dharmę lub odnowić jej autorytet, Najwyższy Bóg musi się
narodzić na ziemi w swej śmiertelnej postaci, która w czasach, które opisuje
Mahabharata jest formą Kryszny.
Głównym tematem Mahabharaty, podobnie jak girardowskiej antropologii kulturowej,
jest więc próba wyjaśnienia tajemnicy powstawania, upadku i ponownego wyłaniania
się rzeczywistości normatywnej, bez której istnienie trwałego kulturowego
porządku jest niemożliwe. Te dwie próby różnią się jednak poglądem na rolę boga
i rytuału ofiarnego w procesie tworzenia normatywnego fundamentu kultury. Według
Mahabharaty dharma (Prawo), mająca swe korzenie w autorytecie boskim wyrażającym
się potrzebą czczenia bogów poprzez składanie ofiary, cyklicznie upada, będąc
niszczona przez namiętności (skłócającą mimesis), które nie przestają wpływać na
ludzkie interakcje, skłaniając do porzucania ścieżki Prawa, oraz przez
„zużywanie się” rytuałów i upadek boskiego autorytetu. Rytuały zużywają się,
gdyż są wykorzystane przez demony dla egoistycznych celów oraz z powodu
wzrastającego zanieczyszczenia ognia ofiarnego, który przestaje pełnić rolę
nośnika ofiary i koncentruje się na zaspokojeniu własnego nienasyconego głodu, który niszczy cały wszechświat. Nowy świat wyłania się ze
zgliszczy starego świata dzięki interwencji narodzonego w śmiertelnej formie
Najwyższego Boga, czyli Najwyższej Osoby. W girardowskim wyjaśnieniu interwencja
Najwyższej Osoby jest jednak faktem wtórnym w powstawaniu ofiarniczego systemu
kultury. Faktem podstawowym jest natomiast wyłonienie się rytuału ofiarnego z
imitacji założycielskiego morderstwa zakańczającego apokaliptyczny pożar-
konflikt. Jego zaistnienie dostarcza metody oddawania czci bogom i staje się
źródłem zarówno autorytetu bogów jak i autorytetu rzeczywistości normatywnej. W
miarę upływu czasu upada wiara w skuteczność rytuału i autorytet boski jak i
osłabia się sam w sobie autorytet imperatywnej mimesis będącej w ciągłym
konflikcie ze skłócającą mimesis, którą miała kontrolować. Podczas gdy
giradowska antropologia próbuje wyjść poza Najwyższą Osobę i Jedyną Przyczynę
wszechświata, wiedza Mahabharaty kończy się na Krysznie, Najwyższ
ej Osobie, która ustanawia autorytet dharmy, czyli wprowadza imperat
ywną mimesis do ludzkich interakcji, patronując przeraźliwej, wyniszczającej
wszystko apokaliptycznej wojnie. I nikt inny, lecz Kryszna pozostaje największą,
nierozpoznawalną tajemnicą dla Mahabharaty.
W moim opowiadaniu Mahabharaty głównym celem jest oczywiście jak
najdokładniejsze odtworzenie tego, co znajduje się w samym tekście bez utraty
jego walorów literackich i zbędnego komplikowania jej własnych dość niekiedy
skomplikowanych rozważań zbędnymi wtrętami teoretycznymi. Towarzyszy mu jednak
girardowska antropologia ukryta w bezpośrednio niewidocznym tle, która pozwala
odkryć ponownie i spojrzeć na nowo na wiedzę Mahabharaty.
*Synopsis*
Wydarzenia księgi pierwszej Mahabharaty dzieją się równocześnie na różnych
poziomach—ludzkim i boskim, ziemskim i niebiańskim—które wzajemnie się
przeplatają i na siebie oddziaływają. Opowieści 1 i 2 zarysowują „historyczne”
tło, w którym został umieszczony główny wątek Mahabharaty rozpoczynający się do
dopiero w Opowieści 3, gdzie przebywając na poziomie ludzkim, obserwujemy
formowanie się stron konfliktu —narodziny Pandawów i Kaurawów, którzy staną w
obliczu apokaliptycznej wojny, realizując faktycznie zamiar bogów chcących
doprowadzić do tej strasznej wojny na ziemi, aby zniszczyć rosnące w siłę demony
maltretujące swą potęgą ziemię i powodujące jej trudne do zniesienia cierpienie.
Pandawowie i Kaurawowie, przyszli dziedzice tronu z dynastii księżycowej, są
potomkami króla Mahabhisy, który narodził się ponownie na ziemi, aby oczyścić
się ze swego grzechu nieopanowanej żądzy do bogini Gangi, którego skutki będą
ciążyć nad losami kilku pokoleń jego potomków. W końcu one stan
ą się narzędziem w realizowaniu celu bogów.
Jak się dowiadujemy z opowieści 1 i 2 demony i bogowie są w stanie odwiecznej
walki, choć potrzebują siebie nawzajem do zdobycia eliksiru nieśmiertelności, od
którego zależy ich życie. Zaburzenia równowagi sił między nimi traktuje się jako
zjawisko cykliczne i naturalne, wynikające stąd, że demony, które są motywowane
żądzą dóbr materialnych i władzy, otrzymują od bogów osłabiające ich boską siłę
dary, dzięki temu, że uprawiają religijną praktykę, za którą bogowie nagradzają.
W przypadku demonów religijna praktyka nie służy jednak celom religijnym i dobru
wszechświata, lecz ich prywatnym celom zdobywania władzy nad światem i
nienasyconej konsumpcji. Choć demony i bogowie mają odmienne cele zarówno oni
jak i wszystko inne łącznie z rzeczywistością materialną ma to samo źródło i
wywodzi się z tej samej niezniszczalnej, jednostkowej i niepoznawalnej
Przyczyny, która ma charakter duchowy, będąc Najwyższym Duchem (Brahmanem), lecz
równocześnie jest identyfikowana z Kryszną (Kriszn
ą), boskim aspektem narodzonym w śmiertelnej formie Człowieka. Królewskie
dynastie też mają swój boski początek i są wplątane w walkę bogów z demonami.
Fundamenty królestwa są tez w zadziwiający sposób związane z istnieniem i
cierpieniem niewinnej kobiety jak np. Śakuntala, która swym prawym działaniem
przynosi ostatecznie szczęście swemu mężowi i całej rodzinie.
Jak się dowiadujemy z Opowieści 1 Mahabharata jest opo-wiadana podczas rytuału
ofiarnego króla Dźanamedźaja, potomka bohaterów Mahabharaty, pochodzącego z
jedynej linii Pandawów, która dzięki interwencji Kryszny przeżyła apokaliptyczną
wojnę. Jest to opowieść o zaniechaniu przez niego zemsty na wężach za zabicie
jego ojca Parikszita, dzięki interwencji siły duchowej bramina-węża Astiki,
który narodził się w wyniku współdziałania różnych sił o charakterze ziemskim i
pozaziemskim.
Porządek społeczny na ziemi i we wszechświecie jest ze sobą ściśle powiązany i
ciągle oscyluje między powstawaniem i upadkiem. Na te wahania duży wpływ ma
charakter króla, od którego zależy w dużym stopniu to, co się dzieje w
królestwie i który jest nazywany Tokarzem Koła. W poszczególnych epizodach
opisuje się to, co na poziomie ludzkim niszczy królestwa, choć nie pozostaje bez
związku z poziomem niebieskim, gdyż na ziemi rodzą się ponownie grzeszne dusze
obdarzone złą karmą, czyli obciążone skutkami swych działań w poprzednim
wcieleniu i tylko niektóre dusze zostają wyzwolone z konieczności ponownych
narodzin w świecie materialnym. Obserwujemy więc, jak prawych królów niszczy
żądza, przemoc i nienasycenie i jak ogromną rolę w opanowywaniu skutków tych
uczuć—i uwalnianiu duszy od wpływów materii—odgrywa religia, religijny rytuał
oraz podążanie ścieżką Prawa (dharmy), co wymaga wielu wyrzeczeń i umartwień,
ale przynosi ostatecznie niebo, a najbardziej wytrwałym wyzwolenie dus
zy. Nosicielami religii i Prawa są bramini ze swą siłą duchową i bramińscy
królowie, tzn. królowie studiujący Wedy i ćwiczący się w chodzeniu ścieżką
Prawa, która sama w sobie w konkretnej sytuacji musi być ciągle na nowo
odnajdywana i którzy swym zachowaniem dostarczają zwykłym ludziom dobrego
przykładu.
Żądza i wynikający z niej gniew oraz Prawo i religijna prak-tyka są dwiema
potężnymi siłami oddziałującymi na ucieleśnioną duszę i ten, kto się na ziemi
narodził podlega ich wpływom. Żądzy, która skłania żywe organizmy do czynienia
zła nie można się łatwo wyzbyć, gdyż trzeba ją poskromić dzięki praktykowaniu
religii i podążaniu ścieżką Prawa i w ten sposób uwolnić od rzeczywistości
materialnej zawarty w każdej żywej istocie element duchowy. W Opowieści 4
obserwujemy, jak główni bohaterzy—za wyjątkiem Judhiszthiry, który jest Królem
Prawa—i otaczające ich osoby, choć narodził się w nich element boski, padają
ofiarą żądzy posiadania tego, co mają ich najbliżsi i przekształcają się w
„monstrualne pary-sobowtóry” połączone namiętnością pokonania przeciwnika.
Takimi monstrualnymi parami stają się Durjodhana i Bhima, Karna i Ardżuna,
bramin Drona i król Drupada. Także działania różnych innych wcielonych dusz
przynoszą w rezultacie czyjąś nienawiść i przysięgę zemsty. Z kolei Ardżun
a jest motywowany pragnieniem bycia najlepszym łucznikiem, które udaje mu się
zrealizować, co później w zadziwiający sposób obraca się przeciw niemu,
przynosząc mu straszliwe cierpienie, gdyż czyni z niego narzędzie służące do
zabicia i złożenia w ofierze Najwyższemu Bogu starszyzny swego rodu. Wszystkie
te nieszczęścia tych wcielonych dusz są skutkiem ich działań w poprzednich
wcieleniach i w końcu doprowadzą do realizacji celu bogów, którym jest
uwolnienie ziemi od dominacji demonów.
Księga pierwsza Mahabharaty rozważa również proces powstawania i niszczenia
świata na poziomie poza-ludzkim. Wspomina o słabości bogów i demonów i ich
zależności od elik-siru nieśmiertelności, który wyłania się z przemocy
obrazowanej ubijaniem oceanu, dzięki interwencji sił od nich wyższych jak
Najwyższy Bóg Wisznu, czy ognisty ptak Garuda, który ma zdolność pokonania bogów
i zdobycia eliksiru, lecz dzięki umiejętności pokojowej negocjacji z Indrą
rozwija wolę oddania go bogom. Ukazuje się tu także zależność istnienia świata
...
apd61