Skrypt Prawo Karne Skarbowe.doc

Skrypt Prawo Karne Skarbowe

·         Cechy charakterystyczne prawa karnego skarbowego

1         Przedmiot ochrony

a.        Prawo karne skarbowe chroni inte­res finansowy Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz Wspólnot Europejskich. Jest to zatem przedmiot ochrony o charakterze ekonomicznym, a zarazem ponadindywidualnym. Wpływa to na postrze­ganie przestępstw i wykroczeń skarbowych w oczach opinii społecznej jako przestępstw (i wykroczeń) „bez ofiar", ponieważ „pokrzywdzony" jawi się jako organizacja anonimowa.

b.        Przestępczość skarbowa ma charakter raczej administracyjny niż kryminalny i obejmuje w zasadzie czyny drobne. Ta opinia w pewnej części jest prawdziwa (np. w odniesie­niu do licznych w prawie karnym skarbowym czynów o czysto formalnym charakterze, niepowodujących żadnych skutków finansowych), trzeba jed­nak również zauważyć, że pewne czyny skarbowe, takie jak oszustwa, wy­łudzenia finansowe na szkodę Skarbu Państwa czy fałszerstwa stanowią w swej istocie odmiany ich klasycznych pierwowzorów występujących w powszechnym prawie karnym.

c.        Pojęcie „interesu finansowego" Skarbu Państwa, jednostek sa­morządu terytorialnego czy Wspólnot Europejskich jest dość enigmatycz­ne i w istocie stanowi pewną zbiorczą klauzulę obejmującą zróżnicowane dobra i interesy związane z funkcjonowaniem i egzekwowaniem różnych danin publicznych, z obrotem dewizowym oraz z działalnością w zakresie gier i zakładów wzajemnych. Poszczególne cztery grupy rodzajowe prze­stępstw i wykroczeń skarbowych (podatkowe, celne, dewizowe i w zakre­sie gier i zakładów wzajemnych) cechuje w związku z tym dość daleko posunięta.

2         Autonomia

a.        Kolejną charakterystyczną cechą materialnego prawa karnego skarbo­wego jest jego autonomia wobec powszechnego prawa karnego. Chodzi o autonomię w dwóch powiązanych ze sobą aspektach: po pierwsze, mó­wimy o autonomii karnoskarbowej regulacji normatywnej względem re­gulacji normatywnej powszechnego prawa karnego, po drugie - o auto­nomii pojęć „przestępstwa skarbowego" oraz „wykroczenia skarbowego" względem pojęć „przestępstwa" oraz „wykroczenia" występujących w po­wszechnym prawie karnym

b.        Zasadniczo art. 20 § 1 KKS za­brania zastosowania do przestępstw skarbowych przepisów części ogólnej Kodeksu karnego oraz przepisów ogólnych zawartych w części wojskowej tego Kodeksu. Podobnie art. 46 KKS zakazuje stosowania do wykroczeń skarbowych przepisów części ogólnej Kodeksu wykroczeń. Zakaz recep­cji z powszechnego prawa karnego doznaje nielicznych wyjątków poprzez określenie w art. 20 § 2 KKS skromnego katalogu przepisów Kodeksu kar­nego, które mają być stosowane odpowiednio do przestępstw skarbowych.

c.        Do wykroczeń zaś skarbowych można z mocy art. 46 KKS stosować od­powiednio jedynie przepisy Kodeksu wykroczeń dotyczące warunkowego zawieszenia wykonania kary w przypadku warunkowego zawieszenia wy­konania zastępczej kary pozbawienia wolności.

d.        Za autonomią karnoskarbowej regulacji normatywnej idzie autonomia pojęć „przestępstwa skarbowego" i „wykroczenia skarbowego" względem pojęć „przestępstwa" i „wykroczenia" funkcjonujących w powszechnym prawie karnym

e.        Sąd Najwyższy jed­noznacznie stwierdza, że pojęcie przestępstwa nie obejmuje przestępstwa skarbowego.

3         Subsydiarność wobec prawa finansowego

a.        Subsydiarność prawa karnego skarbowego względem prawa finanso­wego (a konkretnie względem prawa podatkowego, celnego, dewizowego oraz regulacji w zakresie gier i zakładów wzajemnych) polega na tym, że przepisy prawa karnego skarbowego chronią i zabezpieczają za pomocą sankcji karnych respektowanie norm finansowoprawnych w takim zakre­sie, w jakim samo prawo finansowe nie dysponuje wystarczającymi sank­cjami w celu przymuszenia do przestrzegania własnych norm.

b.        Norma sankcjonowana nakazuje lub za­kazuje określonego zachowania, czyli decyduje o jego bezprawności. Na­tomiast norma sankcjonująca przewiduje konsekwencje naruszenia normy sankcjonowanej, czyli decyduje o karalności określonego zachowania

c.        Przepisy prawa karnego skarbowego zawierają zasadniczo normy sank­cjonujące, normy sankcjonowane bowiem zawarte są w prawie finanso­wym. Te prawnofinansowe normy sankcjonowane mają charakter pierwotny w stosunku do wtórnych i subsydiarnych względem nich norm sankcjonują­ cych zawartych w prawie karnym skarbowym.

d.        Przepisy części szczególnej materialnego prawa karnego skarbowego praktycznie mogą obowiązywać tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim obowiązują konkretne nakazy czy zakazy finansowoprawne. Nie wszystkie oczywiście naruszenia norm prawa finanso­wego są karalne. Niektóre w ogóle pozbawione są sankcji {lex imperfecta), za inne zaś grożą jedynie sankcje prawa finansowego. Jedynie za najpo­ważniejsze (w ocenie ustawodawcy) grożą sankcje karnoskarbowe.

4         Blankietowa technika legislacyjna

a.        Pojęcie przepisów „blankietowych" odnoszone jest najogólniej do prze­pisów, które określając zagrożenie karne, odsyłają jednocześnie w zakresie opisu czynu do innych źródeł prawa. Ustawowy opis czynu zabronionego polega na zakazie naruszenia jakiejś normy nieprawnokarnej.

b.        W blankietowych przepisach karnych skarbowych występuje odesłanie   19 poza Kodeks karny skarbowy, do przepisów prawa finansowego, które do­pełniają ustawowe opisy czynów zabronionych. Bez tego dopełnienia opisu czynów zabronionych są niekompletne.

c.        Niekiedy przepis karnoskarbowy wskazuje konkretny akt prawa finansowego, do którego odsyła i który wypełnia jego „blankiet''

d.        W innych przypadkach odesłanie jest bardziej enigmatyczne, do bliżej niesprecyzowanej ustawy i następuje ono za pomocą zwrotów: „kto wbrew przepisom ustawy (...)

e.        W jeszcze innych wreszcie przypadkach odesłanie poza Kodeks karny skarbowy nie następuje w sposób wyraźny poprzez wskazanie na mniej lub bardziej sprecyzowane „przepisy" prawa finansowego, lecz w sposób dorozumiany, poprzez zawarcie w opisie czynu takich znamion, które bez sięgnięcia po odpowiednie przepisy pozostają niezrozumiałe

f.         Wyraźne odesłanie do konkretnych, pozakarnych aktów prawnych ma miejsce także w tych wyjaśnieniach tzw. słowniczka pojęć (art. 53 KKS), w których w zakresie rozumienia określonych pojęć używanych w przepi­sach części szczególnej Kodeksu karnego skarbowego odsyła się do wska­zanych aktów prawa podatkowego, celnego, dewizowego czy też odnoszących się do gier i zakładów wzajemnych.

5         Hermetyczny charakter

a.        Kodeks karny skarbowy nie posiada odpowiednika art. 116 KK, co
oznacza, że nie przewiduje możliwości zastosowania przepisów swej czę­ści ogólnej do jakichkolwiek istniejących poza Kodeksem karnym skarbo­wym przepisów karnych, nawet gdyby miały one ewidentnie „skarbowy" charakter. Wszelkie wątpliwości rozwiewa art. 53 § 1 zd. 2 KKS, w myśl którego określenie czynu zabronionego jako przestępstwa lub wykrocze­nia skarbowego może nastąpić tylko w Kodeksie karnym skarbowym.

6         Priorytet celu egzekucyjnego przed represją

a.        Bardziej niż o represję chodzi o egzekwowa­nie należności publicznoprawnych i wyrównanie uszczerbku finansowego Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innego upraw­nionego podmiotu.

b.        Im wcześniej zostanie wyrównany uszczerbek finansowy wierzyciela daninowego i zrealizowane będą zobowiązania publicznoprawne, na tym większe ulgi i złagodzenia odpowiedzialności karnej skarbowej może liczyć sprawca przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Są to ulgi idące niekiedy, jak np. w przy­padku instytucji tzw. czynnego żalu (art. 16 i 16a KKS), aż do całkowitego
wyłączenia karalności czynu. Warunkiem skorzystania z tych ulg jest zawsze uiszczenie w całości wymagalnej należności publicznoprawnej (z tytułu podatku, cła, rozliczenia dotacji lub subwencji) uszczuplonej czynem zabronionym.

·         Funkcje prawa karnego skarbowego

1         Jako historycznie pierwotną w prawie karnym wymienia się funkcję represyjną, zwaną też sprawiedliwościową, ponadto mówi się o funk­cji ochronnej, prewencyjnej (zarówno w aspekcie prewencji ogólnej, jak i szczególnej), gwarancyjnej, wreszcie kompensacyjnej. 

2         Funkcja sprawiedliwościowa czy też represyjno-sprawiedliwościowa leży -jak wspomniano - u genezy prawa karnego. Kojarzona jest niekiedy z odwetem. Zastosowanie represji karnej ma zaspokoić poczucie sprawiedliwości zarówno indywidualne (pokrzywdzonego), jak i społeczne.

3         Bez wątpienia prawo karne skarbowe pełni doniosłą funkcję ochronną, chroniąc interesy finansowe Skarbu Państwa, jednostek samorządu teryto­rialnego i Wspólnot Europejskich. 

4         Jeśli idzie o funkcję prewencyjną prawa karnego to rozróżnia się pre­wencję ogólną (generalną) oraz szczególną (indywidualną).

a.        O prewencji ogólnej mówi się w dwóch aspektach czy też wersjach. Tak zwana nega­tywna prewencja ogólna oparta jest na negatywnym odczuciu strachu i po­lega, mówiąc krótko, na odstraszaniu potencjalnych sprawców od popeł­niania czynów karalnych. Odstraszanie z zasady wymaga surowych kar. Natomiast tzw. pozytywna prewencja ogólna polega raczej na utwierdza­niu przekonania w społeczeństwie, iż określone dobra prawne i wartości społeczne są należycie chronione, i tym samym na kształtowaniu świado­mości prawnej społeczeństwa. Tak rozumiana prewencja ogólna nie po­trzebuje surowego karania, wyznacza ona raczej dolną niż górną granicę kary, czyli granicę, poniżej której powstać może w społeczeństwie przekonanie o niedostatecznej ochronie pewnych dóbr i wartości oraz o opła­calności ich naruszania

b.        W praktycznym działaniu oba aspekty ogólnoprewencyjne mogą istnieć obok siebie. Sankcja karna przewidziana w ustawie lub zastosowana w praktyce jed­nych może odstraszać, u innych zaś umacniać i kształtować świadomość społeczną i prawną.

c.        Ustawodawca w Kodeksie karnym skarbowym za wzorem Kodeksu karnego zadekretował w art. 12 § 2 infine tzw. pozytywną prewencję ge­neralną, wyrażając dyrektywę nakazującą wzięcie pod uwagę przy wy­miarze kary również potrzeb w zakresie kształtowania świadomości praw­nej społeczeństwa.

d.        Z kolei w obszarze oddziaływania szczególno czy też indywidualno--prewencyjnego ukierunkowanym na konkretnego sprawcę przestępstwa czy wykroczenia skarbowego chodzi o zapobieganie ponownemu naru­szeniu prawa oraz o wychowanie w duchu jego poszanowania. Również o tych celach karania mówi przepis art. 12 § 2 KKS

5         Funkcja gwarancyjna prawa karnego, mocno podkreślana w demokra­tycznych państwach prawnych dotyczy relacji państwo-obywatel. Temu ostatniemu prawo karne powinno gwarantować pewność, że nie będzie po­ciągnięty do odpowiedzialności karnej za żadne zachowanie, które w czasie jego realizacji nie było zabronione pod groźbą kary, że może być pociąg­nięty do odpowiedzialności karnej jedynie za ściśle w ustawie określone zachowania, wreszcie że zastosowanie represji karnej musi również ściśle opierać się na dokładnej regulacji prawnej.

6         W prawie karnym skarbowym pew­nego „upośledzenia" w stosunku do powszechnego prawa karnego, a to ze względu na wspomnianą już blankietowość przepisów karnych skar­bowych. Z powodu ich ścisłych powiązań z rozległymi regulacjami prawno finansowymi granica pomiędzy tym, co dozwolone, a tym, co zakazane nie rysuje się w tym obszarze wyraźnie. „Zaciemniają" ją rozliczne wady techniczno-legislacyjne prawa finansowego i jego brak normatywnej sta­bilizacji (zmienność) wchodzące poprzez blankietowe przepisy na teren prawa karnego skarbowego.

7         Funkcja kompensacyjna czy też restytucyjna prawa karnego jest najmłodszą z funkcji wymienianych w karnistyce. W prawie karnym skarbowym występuje pod nazwą funk­cji egzekucyjnej czy też egzekucyjno-kompensacyjnej. Jak już wspomnia­no, filozofia stosowania represji karnej skarbowej opiera się na założeniu priorytetu egzekwowania należności publicznoprawnych i wyrównywania uszczerbku finansowego wierzycieli daninowych przed represją. Jest to więc specyficzna i niezwykle doniosła funkcja prawa karnego skarbowe­go, jako bardzo pragmatycznej dziedziny karnistyki.

·         Odpowiedzialność posiłkowa

1         Jej istnienie uzasadniają następujące okoliczności:

a.        szerszy niż w powszechnym prawie karnym zakres, w jakim sprawcy czynów skarbowych działają za kogoś innego (czy w interesie kogoś innego),

b.        naturalny w tej dziedzinie karnistyki priorytet środków represji ekono­micznej (majątkowej),

c.        większe niż w powszechnym prawie karnym niebezpieczeństwo nie-wyegzekwowania tych środków, zwłaszcza grzywien. )

2         Funkcją instytucji odpowiedzialności posiłkowej jest zabezpiecze­nie realnego wykonania zwłaszcza grzywny, czyli zabezpieczenie finan­sowego interesu państwa. Natomiast istota tej instytucji sprowadza się do „przerzucenia" odpowiedzialności za wykonanie kary majątkowej ze sprawcy czynu na inny podmiot, pozostający ze sprawcą w określonych relacjach.

3         Odpowiedzialność posiłkowa uregulowana w Kodeksie karnym skarbo­wym w przepisach art. 24 i 25 dotyczy jedynie przestępstw skarbowych, nie odnosi się natomiast do wykroczeń skarbowych.

4         Odpowiedzialność posiłkowa może zostać nałożona nie tylko na osoby fizyczne (choć na nie również), ale także na osoby prawne i jednost­ki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.

5         Przesłanki nałożenia odpowiedzialności posiłkowej są następujące:

a.        korzyść majątkowa, którą podmiot odpowiedzialny posiłkowo odniósł lub mógł odnieść z przestępstwa skarbowego,

b.        działanie sprawcy tego przestępstwa w zastępstwie podmiotu odpo­wiedzialnego posiłkowo przy prowadzeniu jego spraw (sprawca dzia­ła jako pełnomocnik, zarządca, pracownik lub w jakimkolwiek innym charakterze).

6         Przy spełnieniu tych warunków za karę grzywny wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego czyni się w całości lub w części odpowiedzial­nym posiłkowo podmiot pozostający w określonych wyżej relacjach ze sprawcą przestępstwa skarbowego.

7         Odpowiedzialność posiłkowa ma obecnie charakter obligatoryjny

8         Odpowiedzialność posiłkowa nie jest odpowiedzialnością z tytułu sprawstwa czynu, lecz odpowiedzialnością z powodu czynu innej osoby (sprawcy), zatem odpowiedzialna posiłkowo nie może być osoba, która sama ponosi odpowiedzialność karną skarbową za przestępstwo skarbowe

9         Nałożenie odpowiedzialności posiłkowej pozwala odpowiednio podnieść wysokość stawki grzywny, ponieważ uwzględnia się wówczas sytuację majątkową nie tylko samego sprawc...