· Komórka roślinna- chloroplasty, fotosynteza, wakuole, ściana komórkowa. Kształt- wielościan.
· Protoplast- cała zawartość komórki, oprócz ściany.
· Protoplazma- wszystkie składniki protoplastu z wyjątkiem soku komórkowego zawartych w nim, a także poza nim substancji ergastycznych.
· Cytoplazma- powierzchnia ograniczona plazmalemmą i tonoplastem+ struktury jednobłoniaste, rybosomy, mikrotubule, mikrofilamenty.
· Cytoplazma podstawowa(matriks, cytozol)- część cytoplazmy z wykluczeniem wszystkich zorganizowanych składników. Wykazuje zdolność absorpcji, czyli zatrzymywania różnych składników. Posiada cechy cieczy i ciała stałego. Ciecz: lepkość, napięcie powierzchniowe, ruch cytoplazmy [(niezależny-zależny od czynników zewnętrznych np. światło, temperatura), (wyróżniamy: ruch lokalny, cyrkulacyjny, rotacyjny)]. Ciało stałe: elastyczność, kurczliwość, plastyczność, pęcznienie.
· Błony plazmatyczne- nieodzowny składnik każdej żywej komórki. Skład:20% woda(odpowiada za utrzymanie struktury błony), 40% lipidy(polarność, część hydrofilowa i hydrofobowa, fosfolipidy[lecytyna i kefalina]), 60% białka(duża różnorodność, należą do globularnych), cukrowce2-10%(zewnętrzna powierzchnia błon). Błony składają się z podwójnej warstwy lipidowej, w której zanurzone są cząsteczki białek(integralne[mocno związane z bloną] i powierzchniowe[luźno związane z błoną]).Rozmieszczanie białek i lipidów jest asymetryczne. Błony są selektywnie przepuszczalne(dzięki dyfuzji przechodzą: O2, CO2, N2, glicerol, węglowodory, substancje hydrofilne, woda; transport bierny). Transport z udziałem przenośników: dyfuzja ułatwiona, aktywny transport. Rola: transport substancji, bariera wobec środowiska(np. plazmalemma), kontaktowanie się komórek, wydzielanie pozakomórkowe, tworzenie ściany komórkowej, rozdzielenie procesów zachodzących w komórce[jednobłoniaste: wakuole, ER, GA, mikrociała. dwubłoniaste: jądro, mitochondria, plastydy].
· Jądro komórkowe- Eucaryota- posiadają jądro. Centrum sterujące aktywnością metaboliczną komórki. Obecność DNA(informacje o syntezie białek potrzebnych komórce i planie rozwoju komórki). Wyróżniamy: jedna jądro, wiele jąder(komórczaki np. włókna łykowe), brak jądra(człony rurek sitowych). Rozmiar 6-7µm. Kształt kulisty. Może być umieszczone na środku komórki lub przy ścianie. Skład: podwójna błona lipidowa(otoczka), nukleoplazma(sok jądrowy, chromatyna, jąderka). Chromosomy(kariotyp-zespół cech wyróżniający dany zespół chromosomowy), pojedyncza liczba chromosomów- genom. Jąderko- kuliste ciało o strukturze ziarnistej lub włóknistej.
· Podziały jąder- nowe jądra powstają wyłącznie w wyniku podziału. Wyróżniamy: amitoza(podział bezpośredni, podział jądra na dwie części drogą stopniowego przewężania się; powstają jądra o niejednakowej zawartości materiału genetycznego, jest objawem starzenia się i degradacji jądra komórkowego lub chęci szybkiego powiększenia się np. bulwy ziemniaka), mitoza(podział pośredni, jądra potomne są takie same pod względem zawartości DNA, liczby i składu chromosomów), mejoza(podział redukcyjny jądra, składa się z dwóch podziałów: redukcyjnego i wyrównawczego(mitoza), polega na połączeniu się dwóch komórek męskiej i żeńskiej, w wyniku czego powstaje zygota, pozwala na zachowanie stałej liczby chromosomów komórkach danego gatunku, zapewnia rekombinacje genów przez przypadkowe rozdzielanie chromosomów crossing over.
· Mitochondria- oddychanie komórkowe, przekształcanie energii chemicznej w energie zmagazynowaną w ATP, występują najliczniej w komórkach o wysokim zapotrzebowaniu energetycznym, wysoki stopien organizacji, mogą czesko zmieniać wielkość(0,5-3µm), kształt, miejsce i liczbę w komórce. Powstają przez podział. Chondriom- zespół wszystkich mitochondriów w komórce. Otacza podwójna błona(otoczka- tworzy 2 przedziały: przestrzeń międzybłonowa i obszar ograniczony przez błoną wewnętrzną). Zewnętrzna-łatwa przepuszczalność, wewnętrzna-bardzo szczelna, selektywnie przepuszczalna. Wewnątrz- matriks mitochondrialna(żel), ok. 40 różnych enzymów, DNA, RNA, rybosomy, inne czynniki potrzebne do transkrypcji i translacji. Zachodzi częściowo synteza ich własnych białek. Funkcje: wytwarzanie ATP, biorą udział w tworzeniu acetylo-CoA, tworzą aminokwasy(glicyna, seryna).
· Plastydy- otoczone podwójna błoną, wnętrze wypełnia matrix(stroma-białka enzymatyczne, oraz pozostałe składniki strukturalne, DNA, RNA, rybosomy, ziarna skrobi, plastoglobule). Rodzaje plastyków: 1.Proplastydy- początkowo kształt kulisty, później nieregularnie zmienny, powstają z nich inne formy plastyów. 2.Plastydy ameboidalne- przejściowe stadium chloroplastów, mogą powstawać w świetle i w ciemności, struktura ograniczona do pęcherzyków. 3.Etioplasty- przejściowe stadium w chloroplastów, warunkiem powstania jest przerwa w dopływie światła, ciało prolamellarne- zawiera materiał z którego powstaje system błon tylakoidów w chloroplastach, a także protochlorofildà chlorofil. 4.Amyloplasty- powstaja z protoplastów, lub w wyniku przekształcenia się plastydów, słabo rozwinięty system błon, występują: spichrzowe, czapeczki korzeni, komórki mertystematyczne, funkcja: synteza i akumulacja skrobi zapasowej, pod wpływem światła àchloroplasty. 5.Leukoplasty- bezbarwne, nieregularny kształt, nie zazieleniają się, nie są stadium przejściowymàchloroplasty, nie zawierają rybosomów i nie tworzą tylakoidów, mało sprecyzowana funkcja. 6.Chloroplasty(ciałka zieleni)- najbardziej rozwinięte, fotosynteza, ok. 5µm, kształt soczewkowaty, w komórce mezofilu 30-500, podwójna błona, wewnątrz występuja grana- stosy zbudowane z tylakoidów, chlorofile mają zdolność absorpcji świetlnejàwysokoenergetyczne wiązania chemiczne, cykl Calvina- CO2àglukoza, wrażliwe na szkodliwe czynniki środowiska. 7.Chromoplasty-pozbawione chlorofilu, zdolne do podziału, niewielka aktywność biosyntetyczna, mogą powstawać z chloroplastów podczas ich starzenia. 8.Gerontoplast- produkt starzenia się chloroplastów, nie dzielą się, zanik rybosomów oraz skrobi, ostatecznie rozpadają się całkowicie na skutek pęknięcia błony. 9.Proteinoplasty- zawierają bezpostaciowe, lub krystaliczne inkluzje białkowe, występują w liściach, korzeniach, pąkach, bulwie ziemniaka i in; pełnią rolę zapasową, lub źródło białek do syntezy.
· Retikulum Endoplazmatyczne (ER)- sieć spłaszczonych pęcherzyków- cystern i bogato rozgałęzionych rurek- tubul, zbudowanych z błon białkowo-lipidowych. Znajduje się w cytoplazmie; przestrzeń między błonami- światło ER; wyróżniamy: ER granularne(ziarniste)- [występują rybosomy] ER agranularne(gładkie)-[brak rybosomów, niewielka ilość, synteza lipidów, terenów, żywic i kutyny]. Powierzchnia błon w ER jest duża i może stanowić nawet 50% powierzchni błon całej komórki. Funkcje: udział w tworzeniu błon, wymiana między cytoplazmą, a ER, stabilizująca dla rybosomów w syntezie białka, transport różnych substancji.
· Aparat Golgiego (GA)- zbiór wszystkich diktiosomów(stos utworzony z 4-8 błoniastych cystern) w komórce, każda z cystern ma przestrzeń wewnętrzną-światło, w pobliżu cystern występują ich produkty- drobne pęcherzyki- ich liczba jest zmienna. Diktiosomy cechuje polarność. Funkcje: przetwarzanie i sortowanie białek(poprzez przechodzenie przez warstwy diktiosomów)àtransport do miejsc docelowych w pęcherzykach, bierze udział w budowie i modyfikacji ściany komórkowej, osmoregulacja soku komórkowego, odtruwanie komórki(wiązanie szkodliwych substancji i przenoszenie do miejsc, w których nie szkodzą komórce.
· Lizosomy- struktury jednobłoniaste, tworzą się w ER gładkim poprzez oddzielenie pęcherzyków. Funkcje: rozkładają cząsteczki różnych substancji złożonych, hydroliza materiałów zapasowych, autoliza protoplastu w komórkach, które obumierają.
· Sferosomy- kuliste, otoczone pojedynczą błoną pęcherzyki wypełniające się tłuszczem, mogą przekształcać się w ciała tłuszczowe. Powstają z ER gładkiegoàodłączanie się pęcherzykowatych fragmentów.
· Mikrociała- niewielkie organelle otoczone pojedynczą błoną białkowo-lipidową. Powstają z ER. Wyróżniamy(ze względu na skład enzymatyczny i funkcje): 1.Peroksysomy- pomiędzy chloroplastami i mitochondriami, proces fotooddychania(zachodzi w chloroplastach pod wpływem światła, gdy CO2 jest niskie, a O2 wysokie. Polega na utlenianiu rybulozo-1,5-dwufosforanuà glikofan.). 2.Glioksysomy- występują w komórkach nasion, które zawierają tłuszcz jako materiał zapasowy. Zawierają komplet enzymów zamieniających tłuszcze w cukry.
· Rybosomy- odpowiedzialne za biosyntezę białka. Nie są otoczone błoną. Są zbudowane z dwóch podjednostek: większej-kulistej i mniejszej- deskowatej. Występują w stanie wolnym w cytoplazmie, związane z ER i z zewnętrzną błoną otoczki jądrowej, oraz w mitochondriach i plastydach. Skład: RNA, białka. Funkcja: tworzą powierzchnie stabilizującą dla informacyjnego RNA, umożliwiają zetknięcie się wszystkich elementów potrzebnych do translacji. Po spełnieniu funkcji rozpada się na dwie podjednostki.
· Cytoszkielet- sieć włókien białkowych, zbudowane z kulistych podjednostek-dimerów. Wyróżniamy: 1.Mikrotubule(Mt 25nm)- puste w środku w kształcie rurek, utworzone z 2 białek α i β tubulinyrodku w kształcie rurek, utworzone z 2 bizującą dla informacyjnego 2.Glioksysomycać się w ciała tłuszczowe. zba jest z, 2.Mikrofilamenty(Mf 7nm)- system krzyżujących się włókien utworzonych z białka-aktyny. Mt i Mf pełnią funkcje cytoszkieletu. Cytoszkielet podczas podziału komórkowego ulega rozpadowi.
· Wakuola- wydzielona w cytoplazmie przestrzeń wypełniona sokiem komórkowym i odgraniczoną od cytoplazmy błoną-tonoplastem. Wakuole, łącząc się ze sobą tworzą jedną dużą przestrzeń(50-90%objętości komórki). Sok komórkowy- [roztwór, w którym są rozpuszczone składniki organiczne i nieorganiczne+woda, nieorganiczne: jony potasu, sodu, wapnia, żelaza, magnezu; azotany, siarczny, fosforany, chlorki. gazy: azot, tlen, CO2. organiczne: cukrowce, kwasy organiczne, glikozydy, barwniki, alkaloidy, garbniki, wolne aminokwasy, białka, zawiesiny i emulsje]. Funkcje: rezerwa wody w komórce, potencjał osmotyczny(stężenie soku komórkowego), okresowe magazynowanie substancji zapasowych, gromadzenie produktów ubocznych wtórnego metabolizmu komórkowego.
· Ściana komórkowa- nieplazmatyczny składnik komórki, jest wytworem protoplastu(uważana za jego wydzielinę), jedynie komórki płciowe nie posiadają ściany, niezmodyfikowana jest całkowicie przepuszczalna, funkcje: nadaje kształt, wzmacnia ją, chroni protoplast, odkładają się w niej materiały zapasowe, lub trujące. Powstaje w końcowym etapie cytokinezy. Budowa: włóknisty szkielet(utworzony głównie z celulozy i hemiceluozy), materiał wypełniający(woda, hemicelulozy, substancje pektynowe). Wyróżniamy: ściana komórkowa pierwotna(w komórkach rosnących i dojrzałych, uformowana przed zakończeniem rozrastania się komórki, powstaje w okresie wzrostu komórki, elastyczna i zdolna do rozciągania), ściana komórkowa wtórna(odkładają się na wewnętrznej powierzchni ścian pierwotnych, składa się z warstw: zewnętrznych, środkowych i wewnętrznych, występują zagłębienia zwane jamkami(proste i lejkowate; zapewniają kontakt)). Modyfikacje ścian komórkowych: -drewnienie; -mineralizacja; -kutykularyzacja; -kutynizacja; -korkowacenie; -śluzowacenie.
· Materiały zapasowe
§ Cukrowce- skrobia[asymilacyjna i zapasowa] (amyloza, amylopektyna, sacharoza, inulina hemicelulozy, glikogen)
§ Białka zapasowe(Albuminy, globuliny, prolaminy, gluteliny). Formy występowania: ziarna aleuronowe, białka zapasowe.
§ Tłuszcze: są estrami wyższych kwasów tłuszczowych i glicerolu. Tłuszcze roślinne: nasycone, nienasycone. Powstają w cytoplazmie, ER gładkim i sferosomach. Tłuszcze zapasowe- znaczenie energetyczne,
chomikedukacyjny